Publicystyka - ngo.pl

W badanym okresie legislację zdominowały projekty poselskie. Choć tak naprawdę ustawy powstają w rządzie, nie trafiają do Sejmu jako przedłożenia rządowe – zgłaszają je posłowie. Mamy do czynienia z tzw. „bajpasowaniem prawa”, czyli sposobem na uniknięcie konsultacji, obowiązku sporządzenia do projektów porządnych uzasadnień i oceny skutków regulacji. To poważna zmiana w sposobie tworzenia prawa – oceniają eksperci. Stwierdzono również znaczne skrócenie czasu pracy nad projektami, co ma znaczne przełożenie na ich (niską) jakość.

Wnioski z obserwacji przedstawiono na spotkaniu w siedzibie Fundacji Batorego, które odbyło się 10 marca 2016 r.

Obywatelskie Forum Legislacji

Czym jest Obywatelskie Forum Legislacji? Forum "działa przy Fundacji im. Stefana Batorego od 2008 roku. W jego skład wchodzą przedstawiciele organizacji pozarządowych, kancelarii prawniczych, środowiska akademickiego oraz zarejestrowani lobbyści. Celem Forum jest poprawa jakości prawa, transparentności procesu jego stanowienia oraz poszerzenie udziału obywateli w tym procesie" (fragment materiałów przygotowanych na spotkanie 10 marca – więcej o Forum na stronie Fundacji Batorego).

Forum przygląda się procesowi stanowienia prawa od połowy 2014 r. Przygotowało do tej pory sześć kwartalnych raportów dotyczących tego procesu. Przedstawiony 10 marca 6. raport dotyczy ustaw tworzonych i uchwalanych w pierwszych miesiącach działania rządu premier Beaty Szydło (zobacz raporty Forum). Chociaż, z założenia, badany jest "rządowy proces stanowienia prawa" (jako proces najczęściej wykorzystywany, najbardziej transparentny oraz wyposażony w określone procedury konsultacji) w ostatnim okresie eksperci musieli koncentrować się również na tym, co dzieje się w Sejmie. Na przełomie 2015 i 2016 r. znaczną część pracy polegającej na przygotowaniu projektów wzięli na siebie (przynajmniej formalnie) posłowie.

100 dni poszczególnych rządów

Zgłaszanie projektów powstających w rządzie czy ministerstwach jako projektów poselskich, nie jest nowym wynalazkiem. To zjawisko obserwowano już wcześniej. Zwykle jednak nasilało się ono pod koniec kadencji, kiedy rządzący starali się szybko przeforsować swoje pomysły i bali się, że nie zdążą przed wyborami. Bajpasowanie na starcie Sejmu to nowość.

Eksperci Forum porównali pierwsze 100 dni trzech kolejnych rządów, żeby sprawdzić, jaki rodzaj projektów dominował. Z porównania wynika, że biorąc pod uwagę zarówno samą ilość zgłoszonych ustaw, jak i fakt zdominowania projektów przez przedłożenia poselskie, ostatni okres był wyjątkowy. W pierwszych stu dniach pierwszego rządu Donalda Tuska (z 2007 r.) i pierwszych 100 dniach drugiego rządu Tuska (w 2011 r.) projektów poselskich było odpowiednio 3 i 1. Pierwsze 100 dni Beaty Szydło to 32 projekty poselskie. Ustawy uchwalone w branych pod uwagę okresach to odpowiednio 27, 12 i 42. Przytłaczająca ilość przyjętych projektów świadczy o tym, jak długo (a właściwie krótko) nad nimi pracowano.

"Konsultacje wyglądają źle – jeśli w ogóle wyglądają"

Skrócenie czasu pracy nad projektami oraz charakter projektów (projekty poselskie) nie sprzyjają konsultacjom. Obywatele i reprezentujące ich organizacje tracą możliwość skutecznego wypowiedzenia się w sprawie tworzonego prawa. Postulowanej przez Obywatelskie Forum Legislacji ustawy o tworzeniu prawa nie ma, a akty prawne niższego rzędu nie są przestrzegane (chodzi np. o przyjęte przez poprzedni rząd wytyczne do przeprowadzenia oceny wpływu i konsultacji publicznych).

Unikanie jakiejkolwiek dyskusji dotyczy nie tylko projektów zgłaszanych jako poselskie. Wszystkie, zgłoszone w obserwowanym okresie, cztery projekty Ministerstwa Sprawiedliwości przygotowywane były w rządzie w trybie szczególnym, co umożliwiło rezygnację z konsultacji. W tym przypadku pośpiech był tak duży, że ograniczono również uzgodnienia międzyresortowe, czyli możliwość uwzględnienia uwag innych ministrów.

Rządowa platforma konsultacje.gov.pl jest martwa. Eksperci odnotowali również słabsze działanie serwisu Rządowy Proces Legislacyjny (http://legislacja.rcl.gov.pl/) i spadek znaczenia Rządowego Centrum Legislacji ("centrami" pracy nad projektami znowu są poszczególne ministerstwa).

Opinie organizacji

Organizacje, które próbują aktywnie uczestniczyć w procesie stanowienia prawa, głównie w Sejmie, nie mogą pochwalić się sukcesami. Ich głos jest ignorowany. Wyrazistym przykładem może być udział przedstawicieli Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w posiedzeniu komisji, pracującej nad zmianami w Trybunale Konstytucyjnym. Mimo że posiedzenia trwało 10 godzin, reprezentant NGO w ogóle nie został dopuszczony do głosu. Eksperci twierdzą, że na innych posiedzeniach, nawet jeśli udawało się przedstawić uwagi, nie spotykały się one z odpowiedzią i oczywiście nie powodowały żadnych zmian w uchwalanej regulacji.

Eksperci przyznają, że proces legislacyjny zawsze był "daleki od perfekcji". Poprzednie raporty zawierają wiele krytycznych uwag, głównie kierowanych do rządzących. Jednak teraz mamy sytuację wyjątkową, ponieważ następuje regres. Pośpiech oraz odejście od procedur, które – jak się wydaje – powoli zaczynały działać (jak np. wspomniane wytyczne) powoduje, że cofamy się.

Organizacje zaniepokojone nagłą utratą możliwości sensownego uczestniczenia w tworzeniu aktów prawnych uruchomiły Obywatelskie Obserwatorium Demokracji (zobacz: obserwatoriumdemokracji.pl). Obserwatorium gromadzi "opinie, ekspertyzy i stanowiska organizacji pozarządowych i instytucji obywatelskich odnoszące się do tych aktów prawnych, które dotyczą praw i wolności obywatelskich, demokratycznego ładu prawnego i ustroju państwa oraz usytuowania instytucji publicznych i obywatelskich w systemie prawa" (fragment opisu ze strony Obserwatorium).

Wnioski z obserwacji procesu legislacyjnego w okresie od 16 listopada 2015 do 15 lutego 2016:
Komunikat [PDF 216 KB]

Raporty z obserwacji rządowego procesu tworzenia prawa

Skład Obywatelskiego Forum Legislacji

Dowiedz się, co ciekawego wydarzyło się w III sektorze. Śledź wydarzenia ważne dla NGO, przeczytaj wiadomości dla organizacji pozarządowych.
Odwiedź wiadomosci.ngo.pl.