Publicystyka - ngo.pl

Po przestudiowaniu treści rozporządzeń, ich uzasadnień i ocen skutków regulacji, Forum Darczyńców Polsce opowiada się za utrzymaniem rozporządzeń do ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (dalej ustawy o DPP) w obecnie obowiązującym kształcie i ograniczeniem ingerencji w treść rozporządzeń wyłącznie do zmian kompetencyjnych, wynikających z przejęcia przez Przewodniczącego Komitetu ds. Pożytku Publicznego kompetencji ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego (art. 39 ustawy o Narodowym Instytucie Wolności, dalej ustawy o NIW).

Nasze stanowisko wynika z przekonania, że wszelkie zmiany dotyczące tak ważnej ustawy, jaką jest dla organizacji pozarządowych ustawa o DPP, będąca swoistą konstytucją III sektora, powinny być przeprowadzane w sposób przemyślany, poprzedzony diagnozą i publiczną debatą ze środowiskiem organizacji pozarządowych, urzędników i samorządowców. Debata powinna odbyć się z poszanowaniem zasad partnerstwa i dialogu.

Doceniając deklarowaną przez projektodawcę chęć ułatwienia organizacjom społecznym dostępu do środków publicznych uważamy, że zaproponowane w rozporządzeniach zmiany są niedopracowane i niespójne. Ich pospieszne wprowadzenie (w tym jednodniowe vacatio legis) odbije się negatywnie na funkcjonowaniu organizacji pozarządowych i ich współpracy z organami administracji publicznej zlecającymi zadania publiczne. Zmiany te będą źródłem dodatkowych obciążeń (również finansowych) związanych z dostosowywaniem się do nowych wymagań dla organizacji i urzędów administracji publicznej. Kluczowym argumentem przemawiającym za odstąpieniem od wprowadzania pospiesznych zmian w rozporządzeniach są oficjalne zapowiedzi nowelizacji ustawy o DPP. Oznacza to, że przygotowane obecnie projekty rozporządzeń pomyślane są jako rozwiązanie tymczasowe, które zostaną w niedługim czasie zmienione.

Proponowane zmiany w rozporządzeniu dotyczącym wzorów ofert, sprawozdań i umowy są niedopracowane i niespójne. Znaczna część z nich zamiast uprościć utrudni działalność organizacji społecznych. Przykładowo, nacisk na rezultaty i tabela osiągania rezultatów będą istotnym utrudnieniem dla większości organizacji, szczególnie tych działających lokalnie. Podobnie wprowadzenie w budżecie podziału na działania (a nie jak dotąd na koszty merytoryczne i administracyjne) będzie dla organizacji trudne. Konsultowane projekty zawierają też błędy np. wydaje się pomyłką wprowadzenie we wzorach oferty i sprawozdania tabeli osiągania rezultatów w projektach powyżej 100 tys. zł i w projektach do 10 tys. zł (tabela rezultatów nie jest obowiązkowa w projektach poniżej 100 tys. zł, a wyższych niż 10 tys. zł).

Wprowadzone elementy pozytywne np. rezygnacja z wymogu przedstawiania poszczególnych kosztów w podziale na źródła finansowania nie równoważą negatywnych skutków projektowanych zmian: chaosu i niejasności zarówno po stronie organizatorów konkursów ofert, jak osób składających oferty i je oceniających. Zmiany te będą szczególnie dotkliwe dla małych lub lokalnych organizacji nie dysponujących zasobami pozwalającymi na szybkie dostosowanie się do nowych wymogów.

Z oceny skutków regulacji (OSR) wynika, że wprowadzenie zmian nie będzie miało wpływu na sektor finansów publicznych, w tym na jego wydatki. Innymi słowy, wprowadzenie zmian ma odbyć się bez ponoszenia żadnych kosztów.

Tymczasem zakres proponowanych zmian nie pozostawia wątpliwości, że ich przyjęcie będzie wiązało się z kosztami wynikającymi m.in. z konieczności wprowadzenia zmian w generatorach ofert i sprawozdań wykorzystywanych przez samorządy, przeprowadzenia działań informacyjno-edukacyjnych adresowanych do organizacji pozarządowych i urzędników. Koszty te w dużej części obciążą samorządy, a z powodu terminu wejścia w życie proponowanych zmian nakłady te będą musiały być poniesione natychmiast. Dodatkowo, w związku z planowaną nowelizacją ustawy o DPP istnieje duże prawdopodobieństwo, że koszty te zostaną poniesione dwukrotnie.

Tymczasem uważna lektura projektów i ich porównanie z obowiązującymi rozporządzeniami pokazuje coś przeciwnego - zmiany we wzorach ofert, umów i sprawozdań z realizacji zadań publicznych są naprawdę znaczące, a ich wprowadzenie wiązać się będzie z poważnymi komplikacjami dla organizacji społecznych i samorządów.

Sposób udostępnienia projektów rozporządzeń bez wyraźnego wskazania proponowanych zmian stanowi poważne utrudnienie dla uczestników konsultacji i pociąga za sobą konieczność czasochłonnej analizy porównawczej projektów liczących łącznie ok. 50 stron z obowiązującymi dokumentami. Zdecydowana większość organizacji społecznych nie ma takich możliwości z powodu licznych trudności opisanych m.in. w rządowym Programie Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030. Uważamy, że jednym z podstawowych cech przejrzystego procesu konsultacji publicznych powinno być klarowne i rzetelne przedstawienie listy zmian wraz z uzasadnieniem każdej z nich.

Czas trwania konsultacji był zbyt krótki biorąc pod uwagę liczbę dokumentów przedstawionych do konsultacji oraz opisaną powyżej konieczność ich porównywania.

Tak ważne zmiany dla organizacji społecznych, które korzystają z dotacji na realizację zadań publicznych, wymagają dłuższego czasu i szerszych konsultacji, a także pogłębionej analizy praktycznych konsekwencji proponowanych zmian. Obowiązujące dziś rozporządzania i wzory były wypracowywane przez kilka miesięcy w dyskusji środowiskowej z udziałem przedstawicieli organizacji i samorządów oraz Rady Działalności Pożytku Publicznego.

Konsultacje projektów rozporządzeń prowadzone przez Fundację Republikańską na zlecenie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów nie spełniły swojego zadania. Choć podjęto próbę zorganizowania spotkań konsultacyjnych w 16 regionach, to tryb upowszechnienia informacji (np. wysyłanie maili do organizacji z regionu z dwudniowym wyprzedzeniem) i organizowanie spotkań w godzinach pracy, skutkowały niską frekwencją (np. 10 przedstawicieli organizacji w woj. mazowieckim, po kilka osób w Białymstoku, Gdańsku, Kielcach, Opolu), a sposób prowadzenia spotkań (czytanie treści rozporządzeń bez odnoszenia się do tego, co się zmieniło i jakie są konsekwencje zmian) niską jakością konsultacji.

Stoimy na stanowisku, że konsultacje publiczne projektu rozporządzenia w sprawie przeprowadzania kontroli organizacji nie zostały przeprowadzone zgodnie z § 36 ust. 1 i § 40 Uchwały Rady Ministrów z dnia 29 października 2013 r. Regulamin Pracy Rady Ministrów.

Projekt ten nie został wymieniony w piśmie z dnia 3 września 2018 r. informującym organizacje społeczne o trwających konsultacjach. Nie został zatem rozesłany do grupy, na którą będzie miał wpływ, czyli do organizacji pozarządowych, w szczególności organizacji pożytku publicznego.

Warto podkreślić, że zbiorcza informacja o konsultacjach aż 6 projektów związanych z ustawą o DPP mogła sugerować, że jest to pełna lista i nie toczą się prace nad innym ważnym rozporządzeniem związanym z ustawą o DPP.

Również na stronach serwisu Rządowy Proces Legislacyjny w zakładce „konsultacje publiczne” przy omawianym projekcie brakuje pisma informującego o konsultacjach publicznych, w którym byłby wskazany termin, do którego można składać uwagi. W zakładce tej znajdują się natomiast pisma związane z opiniowaniem projektu, które powinny znajdować się w zakładce „opiniowanie”.

Tak istotne zmiany w zakresie kontroli w OPP powinny być poprzedzone konsultacjami publicznymi przeprowadzonymi zgodnie z przepisami i według najwyższych standardów staranności. Skoro projekt nie został przedstawiony do konsultacji organizacjom pozarządowym i nie został podany termin na przesyłanie uwag, jego treść powinna pozostać bez zmian. Jedyna zmiana powinna polegać na zmianie organu wydającego to rozporządzenie.

Nowe dokumenty mają wejść w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, ale w praktyce najpóźniej 29 października. Oznacza to, że organizacje i urzędnicy będą musieli korzystać z nowych wzorów natychmiast.

Zważywszy na konieczność wprowadzenia zmian w konkursach ofert, istnieje ryzyko, że zostaną ogłoszone one z opóźnieniem. Szybkie tempo wprowadzenia zmian może skutkować pomyłkami zarówno na etapie oceny wniosków jak i podpisywania umów. Organizacje będą musiały przeznaczyć więcej czasu na przygotowanie ofert uwzględniających wprowadzane zmiany.

Obie strony: samorządowa i społeczna będą musiały poświęcić czas na wyjaśnienia wątpliwości związanych z nowymi pytaniami i próby rozwiązania sytuacji, w których np. oferty zostaną błędnie ocenione.

Projekt rozporządzenia rozszerza możliwość przeprowadzenia niezapowiedzianej kontroli w organizacji pożytku publicznego. W obecnym brzmieniu takie kontrole prowadzone być mogły jedynie w dwóch przypadkach: wpłynięcia do ministerstwa skargi lub wniosku lub badania sposobu realizacji zaleceń pokontrolnych. W konsultowanym projekcie kontrola bez uprzedzenia może być prowadzona "w razie potrzeby sporządzenia informacji dla Przewodniczącego Komitetu do spraw Pożytku Publicznego" oraz "wtedy, gdy nie było możliwości dokonania wcześniejszego powiadomienia z 7 dniowym wyprzedzeniem".

Proponowane przepisy dają Przewodniczącemu Komitetu ds. Pożytku Publicznego pełną uznaniowość w zarządzaniu nieprzewidzianych i niezapowiedzianych kontroli w organizacjach pożytku publicznego bez konieczności uzasadnienia swojej decyzji. Uzasadnienie projektu nie wyjaśnia powodu takiej zmiany, co więcej, w ogóle się do niej nie odnosi, dodatkowo sugerując, że w tym względzie nic się nie zmienia.

Tymczasem proponowane przepisy oznaczają znaczące pogorszenie sytuacji organizacji pożytku publicznego względem innych podmiotów prawnych, np. przedsiębiorców, którzy zgodnie z art. 48 ust. 11 ustawy Prawo przedsiębiorców mogą być poddawani nieoczekiwanym kontrolom jedynie w ściśle określonych przypadkach.

Jesteśmy przeciwni propozycji rezygnacji z wymogu sporządzania protokołów z posiedzeń zespołów problemowych Rady Działalności Pożytku Publicznego. Znaczna część ważnych prac toczy się w właśnie w zespołach. Środowisko organizacji pozarządowych ma prawo znać przebieg posiedzeń zespołów Rady i stanowiska prezentowane przez swoich reprezentantów.