W oczach opinii publicznej to one stanowią o charakterze sektora pozarządowego – według Polaków organizacje przede wszystkim wspierają potrzebujących. W rzeczywistości pomocą społeczną zajmuje się co piąta organizacja (20%), a tylko dla 8% jest to główny obszar działalności.
Wyniki badania „Kondycja sektora organizacji pozarządowych 2015” świadczą o tym, że branża socjalna zyskuje na znaczeniu w stosunku do 2012 i 2010 roku, kiedy odpowiednio 6% i 7% organizacji wskazało działania z obszaru pomocy społecznej jako swój główny cel i misję. Zwiększył się też procent organizacji, które deklarują, że prowadzą jakieś działania z obszaru pomocy społecznej i usług socjalnych, choć niekoniecznie jest to najważniejsze pole ich działań – w 2014 roku było ich 20%, a trzy i pięć lat wcześniej 16% i 17%. Jednocześnie trzeba zaznaczyć, że zgodnie z wynikami badania „Kondycja sektora” sprzed siedmiu, dziewięciu i jedenastu lat, przed 2010 rokiem organizacje socjalne stanowiły większą niż obecnie część sektora.
Czym zajmują się organizacje socjalne?
Organizacje z branży pomocy społecznej (wszystkie, które prowadzą jakieś działania w tym obszarze, a więc 20% sektora) najczęściej działają na rzecz rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej, mających problemy z wychowaniem dzieci itd. oraz osób niepełnosprawnych – każdą z tych grup odbiorców wskazuje po połowie organizacji socjalnych.
Działalność skierowana do rodzin w trudniej sytuacji życiowej polega bardzo często na pomocy dzieciom i młodzieży oraz opiece nad nimi – taką działalność prowadzi 46% organizacji socjalnych.
Odbiorcy działań organizacji z branży pomocy społecznej często wymagają wsparcia z powodu bardzo trudnej sytuacji materialnej – pomoc osobom skrajnie ubogim to kwintesencja działań charytatywnych – w 2014 roku zadeklarowało ją 39% stowarzyszeń i fundacji świadczących usługi socjalne, a 23% stwierdziło, że organizuje dystrybucję darów żywnościowych, rzeczowych oraz odzieży.
Osoby ubogie, a także niepełnosprawne, bywają jednocześnie w podeszłym wieku, dlatego aktywność skierowana do osób starszych jest także częstym celem działania organizacji socjalnych – wskazuje go 36% z nich. Rzadziej organizacje pomocy społecznej wspomagają uzależnionych (28%) i chorych (23%), 18% z nich prowadzi lub wspiera domy dziecka, a 16% zajmuje się pomocą bezdomnym.
W jaki sposób organizacje socjalne wspierają wspomniane grupy odbiorców i realizują swoją misję? Podobnie jak w przypadku innych organizacji pozarządowych, stowarzyszenia i fundacje socjalne przede wszystkim prowadzą bezpośrednie działania na rzecz swoich podopiecznych (73%), a także organizują różnego rodzaju wydarzenia – choćby koncerty czy festyny (61%).
Ze względu na omówione już problemy dotykające odbiorców działań organizacji pomocy społecznej, branża ta zdecydowanie częściej pomaga swoim podopiecznym materialnie – finansowo lub rzeczowo (52%), a także organizuje ich wzajemne wsparcie – na przykład grupy samopomocowe (41%). Częściej niż w całym sektorze organizacje socjalne podejmują też aktywność rzeczniczą, reprezentując interesy członków lub klientów organizacji (40%).
„Wiek” i „płeć” organizacji socjalnych
Wśród organizacji zajmujących się usługami socjalnymi i pomocą społeczną jest więcej podmiotów o długiej (ponad dziesięcioletniej) historii niż wśród stowarzyszeń i fundacji działających na rzecz rozwoju lokalnego, kultury i sztuki czy edukacji. Jednak przeciętny „wiek” organizacji socjalnych nie jest dużo wyższy niż w całym sektorze – połowa tej branży prowadzi działalność od co najmniej 11 lat, podczas gdy w całym sektorze co druga organizacja ma 10 lat lub więcej.
Organizacje pomocy społecznej wyróżniają się za to pod względem poziomu sfeminizowania zarządów, bazy członkowskiej czy pracowników. W przeciętnej organizacji 47% członków zarządu to kobiety, a w organizacjach branży socjalnej stanowią one 64% składu zarządów. Liczebność kobiet w zarządzie jest silnie związana z tym, jaki jest ich odsetek wśród członków organizacji (w przypadku stowarzyszeń). W przeciętnym stowarzyszeniu kobiety stanowią niemal połowę (48%) członków, a w stowarzyszeniach z branży usług socjalnych zdecydowanie przeważają (71%).
Niezależnie od branży wśród osób zatrudnionych w organizacjach przeważają kobiety – w typowej organizacji pozarządowej stanowią 59% zespołu pracowników. W organizacjach socjalnych ich przewaga jest jeszcze bardziej znacząca – przeciętnie 75% osób na stałe pracujących odpłatnie na rzecz organizacji to kobiety.
Większa systematyczność działań i zasoby
Działania podejmowane przez organizacje socjalne zazwyczaj wymagają działalności stałej i systematycznej – trudno „od czasu do czasu” lub akcyjnie prowadzić noclegownię dla bezdomnych czy dom dziecka. Dlatego organizacje z tej branży częściej działają codziennie w „godzinach pracy” (w ten sposób pracuje 42% z nich w stosunku do 33% stowarzyszeń i fundacji w całym sektorze), częściej też dysponują biurem/lokalem, z którego mogą dowolnie korzystać (w takiej sytuacji jest 67% organizacji branży socjalnej i 58% wszystkich).
Bardziej systematyczne, stałe działanie i codzienna dostępność dla klientów oraz podopiecznych wymaga nie tylko lokalu, ale też zasobów – ludzkich i finansowych. Dane z badania przeprowadzonego w 2015 roku potwierdzają, że na tle całego sektora organizacje socjalne są bogatsze i częściej zatrudniają pracowników oraz angażują wolontariuszy.
Przeciętny budżet organizacji pomocy społecznej w 2014 roku (73 tysiące złotych) ponad dwukrotnie przewyższał przeciętne przychody wśród wszystkich organizacji (27 tysiące złotych). Większe środki pozwalają częściej zatrudniać pracowników – stały personel ma 44% organizacji socjalnych w stosunku do 35% w całym sektorze.
Zespół pracowników w stowarzyszeniach i fundacjach zajmujących się pomocą społeczną jest też większy niż w pozostałych organizacjach – przeciętnie liczy 6 osób, podczas gdy we wszystkich organizacjach zatrudniających na stałe pracowników są to przeciętnie 4 osoby. Warto jednak dodać, że mimo ponadprzeciętnych budżetów, wynagrodzenia w organizacjach pomocy społecznej są niższe niż w większości innych branż. W całym sektorze uśrednione zarobki pracowników w przeciętnej organizacji zatrudniającej stały personel wynoszą nieco ponad 2800 złotych brutto miesięcznie w przeliczeniu na podstawowy wymiar czasu pracy. W branży pomocy społecznej jest to około 2400 złotych brutto.
Można podstawić dwie hipotezy dotyczące niższych wynagrodzeń w branży organizacji socjalnych. Pierwsza odnosi się do danych o wysokich kosztach działań przez nie prowadzonych – mimo że budżety organizacji socjalnych są relatywnie duże, to i tak są niewystarczające w stosunku do potrzeb. Dlatego trzeba oszczędzać na wszystkim, także na wynagrodzeniach. Druga hipoteza bazuje na danych dotyczących źródeł finansowania stowarzyszeń i fundacji socjalnych – duża część z nich korzysta z darowizn i odpisów z 1% podatku, co być może powoduje większą presję związaną z wyrażanymi wprost lub domniemanymi oczekiwaniami, aby minimalizować koszty wynagrodzeń.
Organizacje pomocy społecznej dysponują nie tylko większymi zespołami pracowników, ale też częściej korzystają z pomocy wolontariuszy – angażuje ich 78% z nich (w całym sektorze 61% organizacji może liczyć na ich wsparcie).
Źródła przychodów i problemów
Relatywnie wysokie budżety branży socjalnej są związane z większym zróżnicowaniem źródeł przychodu, z których korzystają organizacje do niej należące. Stowarzyszenia i fundacje socjalne częściej niż organizacje w całym sektorze korzystają z zagranicznych środków publicznych (funduszy strukturalnych, programów Komisji Europejskiej itd.) oraz środków rządowych i administracji centralnej. Są liderem pod względem poziomu wykorzystania filantropii indywidualnej, darowizn od instytucji i firm oraz odpisów 1% podatku.
Jest to na pewno związane z ich obszarem działań – badania opinii publicznej potwierdzają, że po pierwsze Polacy identyfikują cały sektor z organizacjami charytatywnymi, a po drugie to je najchętniej chcą wspierać. Mniej oczywiste mogą się wydawać częstsze wpływy z działalności gospodarczej i odpłatnej branży socjalnej. Mają one raczej związek nie z ich obszarem działań, ale z wysokimi przychodami. Badania pokazują, że prowadzenie działalności ekonomicznej wymaga ponadprzeciętnych zasobów.
Więcej środków z różnorodnych źródeł to nie tylko więcej możliwości działania. To też więcej biurokracji i różnych – typowych dla każdego z rodzajów finansowania – formalności związanych z ich wykorzystaniem. Dlatego właśnie organizacje pomocy społecznej częściej narzekają na biurokrację administracji publicznej i formalności związane z wykorzystaniem środków. Częściej też doskwiera im nadmierna kontrola ze strony administracji publicznej – na ten problem skarży się 30% podmiotów z tej branży.
Co to jest NGO? Ile jest w Polsce NGO? Czym zajmują się NGO? Dowiesz się w serwisie fakty.ngo.pl
Warto podkreślić, że mimo ponadprzeciętnych budżetów, wynagrodzenia w organizacjach pomocy społecznej są niższe niż w większości innych branż.
Źródło: inf. własna (fakty.ngo.pl)
