Publicystyka - ngo.pl

Czasem trudno uwierzyć, że historia i architektura Warszawy to tylko jego hobby, z zawodu jest bowiem księgowym. Swoją życiową pasję historyka uprawia na sposób księgowy – systematycznie, konsekwentnie, skrupulatnie, a co najważniejsze – rzetelnie.

Chciałem, by historia Warszawy była dostępna

Z moim rozmówcą spotykam się w mroźny, styczniowy wieczór w warszawskiej Café Próżna, której wnętrza zdobią zdjęcia przedwojennej stolicy. Siedzi przede mną mężczyzna w wieku średnim, o wesołej i sympatycznej twarzy.

Próbuję dociec skąd pomysł, inspiracja, źródła varsavianistycznej pasji i wspaniałego portalu, z którego zasobów sam wielokrotnie korzystałem. Okazuje się, że prapoczątki tkwią we wczesnym dzieciństwie mojego rozmówcy, w warszawskich spacerach z babcią – przewodniczką PTTK, a sam serwis nie był z początku wielkim projektem.

– Gdy w 2001 roku zakładałem portal, to raczej miało być coś niedużego, taka hobbistyczna strona internetowa. Wgłębiałem się wówczas w różne książki, widziałem dużo zdjęć i zastanawiałem się, gdzie one były zrobione. Któryś ze znajomych powiedział – zrób z tego stronę internetową. I tak się stało – wspomina Ryszard Mączewski.

Strona spotyka się z zainteresowaniem i odzewem ze strony internautów. Jest jedną z pierwszych tego typu inicjatyw, ale o jej sukcesie zadecyduje sposób, w jaki Ryszard Mączewski, a potem również jego współpracownicy, rozwijają zasoby portalu.

Kluczowym momentem jest dojście do zespołu w 2003 r. Krzysztofa Jaszczyńskiego, chemika z wykształcenia, wieloletniego pracownika naukowego, zajmującego się w owym czasie informatyką, który tworzy mechanizm działania strony. Razem z Ryszardem stworzą fundacyjny tandem, a rozbudowa serwisu oraz inne przedsięwzięcia warszawskie pochłoną ich bez reszty i na wiele lat. Skąd motywacje do tej mrówczej pracy i osobistego, wieloletniego poświęcenia?

– Chcieliśmy popularyzować wiedzę o historii Warszawy. Po to, żeby ona była dostępna dla każdego, kto ma dostęp do komputera. Poznawanie miasta, w którym się mieszka, mocno wpływa na świadomość – mówi Ryszard Mączewski. Ha! Więc jednak nie tylko kolekcjonerskie hobby, ale i świadoma misja, tak jak podejrzewałem.

Fotoplan i miniaturowe Gabaryty

Zasoby portalu rozwijane są w sekcjach, m.in.: Muzeum (zbiór varsavianów), Biblioteki, Detalu, oraz tej najważniejszej – Architektury. Od początku autor poszukuje podkładu, który by służył do prezentacji budynków. Z pomocą przychodzi Archiwum m.st. Warszawy, które udostępnia ortofotomapę z 1935 r. Jest to strzał w dziesiątkę. Z poziomu interaktywnego fotoplanu, można „dostać się” do poszczególnych obiektów – poznać architekturę i historię pałaców, kamienic, domów i fabryk. Informacje są krótkie, hasłowe: kiedy budynek powstał, czy obecnie istnieje, kto był jego architektem. I fotografie stanu historycznego oraz obecnego (jeśli istnieje).

Ryszard Mączewski powołuje fundację w październiku 2006. Działając poprzez podmiot mający osobowość prawną, może teraz wchodzić w relacje nie tylko z otwartym na współpracę Archiwum, ale i z innymi instytucjami, które mogą wesprzeć działania portalu. Stopniowo przenosi do sieci ogromny zbiór zdjęć Warszawy, w co angażuje się również zespół pasjonatów – wolontariuszy. Powstaje interaktywna monografia architektury Warszawy – najpierw w granicach „przedrozbiorowych”, następnie w granicach Warszawy z 1935 r.

Drugim ważnym zadaniem fundacji stanie się upublicznienie Referatu Gabarytów – tą nazwą określa się, powstały w latach 1935-45, zbiór kilku tysięcy zdjęć warszawskiej architektury. Zdjęcia te powstawały w jednej z sekcji przedwojennego Wydziału Planowania Miasta (sekcja nosiła właśnie nazwę Referatu Gabarytów).

– Niesamowitą rzeczą, której początkowo nie doceniałem, było upublicznienie przez nas Referatu Gabarytów – mówi mój rozmówca. – Wiele osób wtedy po raz pierwszy w ogóle dowiedziało się o tym niesamowitym zasobie i go zobaczyło. Do tej pory był on słabo dostępny. Trzeba było wiedzieć, że znajduje się w archiwum i jeszcze uzyskać dostęp do konkretnych teczek. A tu nagle ponad 3 tysiące zdjęć ujawniło się w Internecie. Wiem, że kilka osób do dzisiaj nie rozumie, jak nam się to udało. A stało się to dzięki ówczesnemu dyrektorowi Archiwum, panu Ryszardowi Wojtkowskiemu, który zaproponował taką formę wsparcia mojego projektu.

Praca zespołu fundacji wnosi istotny wkład w popularyzację historii Warszawy i rozwój varsavianistyki.

– Oni zrobili olbrzymią robotę archiwistyczną, bo zdokumentowali i opisali prawie wszystkie budynki historyczne z przedwojennej Warszawy. Czego nie zrobiło biuro konserwatora zabytków, zrobili miłośnicy Warszawy. O swoim mieście, jego historii, zabytkach, przeobrażeniach, zwłaszcza w ostatnich trzech stuleciach, zdobyli wiedzę perfekcyjną, pozwalającą zaliczać ich do grona najwybitniejszych varsavianistów – ocenia Ewa Kielak-Ciemniewska, redaktorka naczelna varsavianistycznego miesięcznika Stolica.

Dla równowagi musimy jednak dodać, że serwis warszawa1939.pl jest już dość przestarzały, daleki od wzorców estetycznych i funkcjonalnych obowiązujących we współczesnym świecie Internetu.

Początek wielkiej przygody

Portal staje się początkiem wielkiej varsavianistycznej przygody w życiu Ryszarda Mączewskiego. Z czasem staje się ekspertem, o którym mówi się, że jest w stanie rozpoznać po detalu niemal każde zabudowanie historyczne w Warszawie.

– Ryszard , wraz z nieżyjącym Krzysztofem, mieli niesamowity talent identyfikacji miejsc uwidocznionych na fotografiach, niezależnie od tego, czy obraz pochodził z XIX w., z okresu międzywojennego, okupacji niemieckiej, czy był powojenny – mówi Tomasz Markiewicz. – Dla każdego, kto interesuje się historią Warszawy i coś robi w tej dziedzinie, Ryszard jest osobą niezastąpioną. I zawsze można liczyć na koleżeńską pomoc z jego strony. Jest na pewno wybitnym pasjonatem Warszawy.

Mączewski zaczyna pisać artykuły do „Stolicy”, prowadzi wykłady i prelekcje, wraz z Krzysztofem Jaszczyńskim zostaje konsultantem historycznym filmów: „Przelot nad zdobytym miastem”, „Początek”, „Powstanie Warszawskie”, „Miasto ruin”.

Szczególnie praca nad tym ostatnim była ważnym przeżyciem dla nich obu. Stworzona z inicjatywy Muzeum Powstania Warszawskiego cyfrowa rekonstrukcja zniszczonego podczas II wojny światowej miasta, które widz ogląda z perspektywy lotu "Liberatora”, jest nie lada przedsięwzięciem. Aby odtworzyć obraz celowo zrujnowanego miasta, przyjaciele zbierają ogromną dokumentację zdjęciową. Potem analizują i weryfikują prace studia graficznego, które tworzy łącznie 63 000 modeli budynków, w tym 40 charakterystycznych i rozpoznawalnych gmachów. Rezultat poraża realizmem. Wstrząsa widzem.

Fundacja „Warszawa1939.pl” włącza się również w organizację Retroringu – zawodów wiedzy varsavianistycznej dla amatorów. Ryszard wraz z Krzysztofem i pozostałymi sędziami przygotowują pytania dla uczestników, którzy biorą udział w meczach systemem pucharowym. Jedna edycja – a odbyły się ich cztery – to blisko dwa miesiące cotygodniowych spotkań z graczami i publicznością.

Nie ma celu, jest proces

W lutym 2016 r. portal warszawa1939.pl obchodzić będzie 15-lecie. Fundacja planuje „nowe otwarcie”. W Parku Miniatur Woj. Mazowieckiego (wspieranym zresztą przez Fundację od początku istnienia) Ryszard chce otworzyć nową wystawę fotograficzną, by zaprezentować ciekawe zdjęcia Warszawy. Chce także przebudować stronę internetową, której zawartość stanowi dorobek Fundacji. Organizacja będzie się starała o grant, bo samą pracą społeczną takie przedsięwzięcie jest niemożliwe do udźwignięcia. Zwłaszcza, że w listopadzie zmarł współtwórca portalu – Krzysztof Jaszczyński. Ważne też będzie opracowanie nowego systemu zarządzania treścią portalu w szerszym niż dotąd zespole. Czy zmieni się też kierunek działania lub misja Fundacji?

Warszawa to miasto, którego historia pełna jest białych plam. Ciągle odkrywane są nowe zasoby archiwalne – czy to w polskich zbiorach prywatnych, czy tych ujawnianych za granicą. Skoro więc poszerza się nasza wiedza o historii miasta i jego budynkach, praca nad portalem warszawa1939.pl nie ma końca.

– Nie ma celu, jest proces – przyznaje Mączewski. – Nie mamy określonego punktu, po którego osiągnięciu uznamy, że cel już jest zrealizowany. Co chwila pojawiają się jakieś nowe, ciekawe odkrycia. Ilość informacji, która jest digitalizowana i upowszechniana jest tak duża, że czytając zwykłą gazetę sprzed 150 lat nagle znajduję jakieś fakty, których nikt nie zna, bo nikt nie miał czasu wertować tej prasy. To są cały czas nowe odkrycia. Sami dowiadujemy się, że coś nakłamaliśmy na stronie, bo prezentowaliśmy wyniki badań innych historyków. A tu okazuje się, że było troszkę inaczej. Aktualizacja serwisu to nieustający proces.

Przemiana

Z biegiem lat, z biegiem dni młody księgowy, pracujący w jednej ze spółek z grupy Skanska, przeistacza się w doświadczonego i znanego varsavianistę. W końcu porzuca swój wyuczony zawód i bez reszty poświęca się historii Warszawy, ostatnio włączając się również w działania Parku Miniatur Woj. Mazowieckiego.

Gdy z nim rozmawiam, dostrzegam szczególne cechy człowieka dwóch odmiennych zawodów. Jego wypowiedzi są krótkie i precyzyjne, pozbawione barwnych anegdot lub porównań, z drugiej strony zaś – ekspresyjny sposób mówienia zdradza człowieka pasji. Kiedy nasze spotkanie w Café Próżna dobiega końca, Ryszard Mączewski niespodziewanie wyciąga laptopa i rozpoczyna rozmowę o jednym z warszawskich zabytków, o którym ja akurat mam pewną wiedzę. Myślę, że do naszego bohatera jak ulał pasuje zdanie innego varsavianisty, Jarosława Zielińskiego: „Pasjonaci są pewni swego, mając jednocześnie przeświadczenie, że jest im dane uczestniczyć w największej przygodzie życia”.

Autor książki "Warszawa między wojnami – opowieść o życiu stolicy 1918-1939" oraz artykułów przybliżających historię Warszawy w magazynach "Stolica" i "Skarpa Warszawska". Autor i współautor licznych prezentacji o tematyce varsavianistycznej. Współorganizator Varsavianistycznych Mistrzostw Amatorów "Retroring", konsultant historyczny przy filmach "Miasto ruin", "Przelot nad zdobytym miastem", "Początek", "Powstanie Warszawskie".

Konsultant oraz współautor wystaw zdjęć dawnej Warszawy w Domu Spotkań z Historią, Parku Miniatur Woj. Mazowieckiego i innych. Członek zespołu tworzącego Park Miniatur Woj. Mazowieckiego.

Poznaj ludzi sektora pozarządowego, dowiedz się, kto jest kim w NGO. Odwiedź serwis ludziesektora.ngo.pl.

Ryszard Mączewski: Warszawa to miasto, którego historia pełna jest białych plam. Ciągle odkrywane są nowe zasoby. Praca nad portalem warszawa1939.pl nie ma końca.