Publicystyka - ngo.pl

Podmioty ekonomii społecznej (PES) mogą dziś korzystać z szerokiego menu zwrotnych instrumentów finansowych ze środków europejskich, zarządzanych przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Pośrednicy finansowi wyłonieni przez BGK w ramach przetargów są odpowiedzialni za udzielanie pożyczek PES. Są to przede wszystkim pożyczki preferencyjne: sparametryzowane na szczególnych warunkach finansowych dla tych podmiotów. Banki nadal nie otwierają się na kredytowanie przedsiębiorstw społecznych.

Przy specyfice działalności PES – połączenia zysków społecznych i ekonomicznych – trudna jest dla banku weryfikacja sytuacji finansowej PES, niemieszcząca się w klasycznym modelu oceny zdolności kredytowej podmiotu gospodarczego.

Także brak adekwatnego zabezpieczenia kredytu przez PES(środków trwałych np. nieruchomości, maszyn czy samochodów o wysokiej wartości), krytycznego w bankowej ocenie ryzyka finansowego, praktycznie uniemożliwia PES uzyskanie bankowego finansowania.

Tylko dla przypomnienia: są to organizacje, które prowadzą działalność gospodarczą lub odpłatną: spółdzielnie socjalne, stowarzyszenia,  fundacje, podmioty reintegracyjne: KIS, CIS, ZAZ, WTZ, spółdzielnie inwalidów i niewidomych, podmioty kościelne, spółdzielnie pracy, spółki prawa handlowego prowadzące działalność non-profit, koła gospodyń wiejskich, kluby sportowe (zaznaczmy na marginesie, że wpłaty składek członkowskich w stowarzyszeniach, szczególnie w klubach sportowych, są przychodami działalności nieodpłatnej).

Pożyczki dla PES są obecne na polskim rynku od ponad 10 lat. Pilotaż udzielania pożyczek uruchomiony przez BGK w 2013r. pokazał, że PESy potrzebują:

• pożyczek o parametrach dostosowanych do ich możliwości: z preferencyjnym oprocentowaniem, kwotami kapitału pożyczki do 0,5 – 1 mln zł, z długim okresem spłaty (5-10 lat), z karencją co najmniej 6 miesięcy;
• informacji o możliwościach pozyskania pożyczek: są klientem, do którego pośrednicy finansowi powinni wyjść z ofertą, poznać środowisko, w którym PES działają, podnosić ich świadomość w zakresie korzystania z pożyczek – instrumentu finansowego „dla nich”, wspierającego ich rozwój,
• wsparcia doradczego przedstawicieli pośrednika finansowego zarówno na etapie ubiegania się o pożyczkę czy w okresie jej spłaty, który nawiąże relację z PES, będzie umiał rozmawiać językiem, który PES rozumieją, wyjaśni korzyści i ryzyka związane z wzięciem pożyczki,
• wyjaśnienia przez opiekuna ze strony pośrednika finansowego, na czym polega analiza finansowa dokumentów złożonych przez PES przy ubieganiu się o pożyczkę, jakie są wymagania i jakie konsekwencje wiążące się z zawarciem umowy pożyczki, w szczególności dotyczące zabezpieczenia pożyczki.

Dzięki pozytywnym doświadczeniom pilotażu, BGK w kolejnych okresach proponował coraz szerszą ofertę instrumentów zwrotnych, odpowiadając na identyfikowane i zgłaszane przez pośredników finansowych czy same PES w ankietach ewaluacyjnych ich potrzeby.

Dziś są dostępne przede wszystkim pożyczki na start, pożyczki na rozwój, pożyczki płynnościowe. Niedługo będzie też możliwe uzyskanie pożyczek na zakup nieruchomości przez przedsiębiorstwa społeczne (czyli PES, które spełniając odpowiednie warunki uzyskały status przedsiębiorstwa społecznego). Zróżnicowanie dostępności czy parametrów pożyczek dla podmiotów ekonomii społecznej z dodatkowymi przywilejami dla przedsiębiorstw społecznych wzmacnia szczególną rolę tych ostatnich w obszarze tak potrzebnych dziś usług społecznych.

Pożyczka na start ma pomóc nowym PES w uruchomieniu działalności ekonomicznej:

• można uzyskać 2 pożyczki, każda do 100 tys. zł;
• okres spłaty kapitału to maksymalnie 5 lat;
• przez pierwszych 6 miesięcy możemy spłacać tylko odsetki, bez spłaty rat kapitału (okres karencji);
• z pożyczki można sfinansować zakup wyposażenia, sprzętu, pokryć koszty remontu, kupić materiały czy towar do sprzedaży;
• z pożyczki można pokryć koszty brutto (z VAT) – co jest ważne, że PES nie musi dodatkowo szukać środków na pokrycie VAT (kosztu niekwalifikowanego np. przy dotacjach na utworzenie miejsc pracy, dystrybuowanych przez OWES – Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej);
• brak prowizji i innych opłat za udzielenie pożyczki;
• koszt pożyczki to 0,25% – stałe oprocentowanie przez cały okres spłaty pożyczki, bez dodatkowych warunków (zmiana nastąpiła we wrześniu br.);
• pożyczkobiorca może także uzyskać umorzenie do 40% kapitału pożyczki przy wykazaniu uzyskania wymiernych korzyści społecznych:
  – utworzenie miejsca/miejsc pracy dla osób z niepełnosprawnościami o umiarkowanym i znacznym stopniu niepełnosprawności lub osób z zaburzeniami psychicznymi, lub
  – utworzenie miejsca lub miejsc pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, przy czym za każde takie miejsce przysługuje umorzenie w wysokości 50 000 zł, jednak łącznie nie więcej niż 40 proc. kwoty pożyczki, lub
  – realizacja przedsięwzięć obejmujących usługi świadczone w społeczności lokalnej (usługi zdrowotne lub usługi społeczne), lub
  – realizacja przedsięwzięć obejmujących oferowanie usług lub produktów związanych z zapewnianiem dostępności (np. dostępność cyfrowa, architektoniczna dla osób z niepełnosprawnościami, dla seniorów),
  – realizacja przedsięwzięć w obszarze zielonej gospodarki.

Jeśli więc przedsiębiorca społeczny uzyska 100 tys. zł pożyczki na 5 lat z karencją 6 miesięcy i stworzy miejsce pracy dla osoby z niepełnosprawnościami, to będzie spłacał pożyczkę w następujący sposób:

Reasumując, przy uzyskaniu 100 tys. zł pożyczki i po spełnieniu odpowiednich wymagań, przedsiębiorca zwróci 60 tys. kapitału i pokryje koszt ca. 900 zł odsetek. Czyli w rezultacie przedsiębiorca społeczny uzyska 40 tys. przychodu, który może przeznaczyć na dowolny cel.

To są najkorzystniejsze warunki udzielania pożyczek dla PES, jakie dotychczas były oferowane.

Bardzo ważnym elementem dostępności pożyczki jest jej zabezpieczenie. Dotyczy ono wszystkich rodzajów pożyczek, omówimy je po przedstawieniu parametrów pozostałych instrumentów finansowych.

Pożyczka na rozwój jest dla PES, które już mają doświadczenie w prowadzeniu działalności ekonomicznej, widzą szansę w rozwoju dotychczasowej branży lub chcą wprowadzić sprzedaż nowych usług czy towarów. O tę pożyczkę mogą się starać także te, które pozyskały pożyczkę na start i „dorosły” do pożyczki na rozwój.

Parametry tej pożyczki są następujące:

• te same, co dla pożyczek na start, a więc: karencja przez 6 miesięcy (spłata tylko odsetek), pokrycie kosztów brutto, przeznaczenie pożyczki, przy czym przy wyższych kwotach może to też być zakup nieruchomości, brak prowizji i innych opłat za udzielenie pożyczki,
• można uzyskać kilka pożyczek do łącznej wysokości 1 mln zł (wliczając kapitał udzielonych pożyczek na start), jedna pożyczka może wynosić maksymalnie 500 tys. zł;
• okres spłaty kapitału to 7 lat, a dla pożyczek powyżej 400 tys. zł maksymalnie 10 lat. Jest to znaczące wydłużenie czasu na spłatę wysokiego kapitału, szczególnie w przypadku działalności, które wymagają dłuższego okresu na uzyskanie poziomu rentowności i generowania zysków finansowych;
• koszt pożyczki to oprocentowanie stałe przez cały okres pożyczki wynoszące 0,25%.

Jeśli więc przedsiębiorca społeczny uzyska 500 tys. zł pożyczki na 10 lat z karencją 6 miesięcy, to:

• przez pierwsze 6 miesięcy tylko odsetki czyli 0,25% x 500 tys. zł = ca 104 zł miesięcznie;
• od 7 miesiąca będzie spłacał ratę kapitału + odsetki czyli ca. 4.390 zł (równe raty rozłożone na pozostałe 114 miesięcy = 120 miesięcy całkowity okres spłaty minus 6 miesięcy karencji) + odsetki (zmniejszające się wraz ze spłatą kapitału) czyli ca. 4.515 zł,
• jeśli uzyska umorzenie pożyczki max. 40% – przy tych samych warunkach co przy pożyczkach na start (to znaczy 1 miejsce pracy na 50 tys. umorzenia) – to przy utworzeniu 4 miejsc pracy pozostanie mu do spłaty 300 tys. zł:

Korzystając z pożyczki przedsiębiorca uzyska 200 tys. zł środków na dowolny cel.

To jest niezwykła zachęta do korzystania z pożyczek na rozwój przez PES. Przedsiębiorcy społeczni mogą planować rozwój czy uruchomienie nowej działalności ekonomicznej wiedząc, że mają dodatkowe środki na rozwój. Biorąc pożyczkę w kwocie 500 tys. zł np. na rozwój usług opiekuńczych mają do dyspozycji środki na inwestycję, a w miarę generowania przychodów z tej działalności, mają szansę spłacać tylko ca. 2.700 zł miesięcznie.

To jest bardzo oczekiwany produkt finansowy dla PES, zapewniający bieżącą płynność finansową. Parametry są następujące:

• przeznaczenie pożyczki: koszty wynagrodzenia pracowników (w tym także składowe należne ZUS, US), zobowiązania publiczno-prawne, handlowe, pokrycie kosztów najmu, leasingu, zakupu towaru, kosztów administracyjnych, drobnego wyposażenia,
• kwota kapitału – do 70 tys. zł (nie więcej niż 40% obrotu z poprzedniego roku),
• okres spłaty kapitału: 36 miesięcy, z karencją 6 miesięcy.
• oprocentowanie: ½ stopy redyskonta weksli (na dziś stopa redyskonta wynosi 4,30%, więc oprocentowanie pożyczki płynnościowej to 2,15%).

Jeśli PES w poprzednim roku miał obroty 150 tys. zł, to może uzyskać pożyczkę maks. 60 tys. zł (40% z 150 tys. zł), zapłaci raty miesięczne ca. 2 tys. zł, a łączne odsetki wyniosą ca. 2,5 tys. zł. To ważny instrument finansowy zapewniający np. możliwość realizacji zamówień, które najpierw wymagają poniesienia wysokich kosztów.

Pożyczki na start i na rozwój mają bardzo korzystne parametry. Największą barierą uzyskania wysokich pożyczek jest zabezpieczenie.

Obowiązkową formą zabezpieczenia jest weksel in blanco z deklaracją wekslową. Jest to dokument, który daje wierzycielowi – pośrednikowi finansowemu – możliwość szybkiej ścieżki prawnej do uzyskania nakazu spłaty pożyczki przez PES. Weksel wraz z deklaracją wekslową podpisują osoby reprezentujące organizację (sposób reprezentacji jest wpisany do KRS). Podpisanie weksla in blanco wraz z deklaracją wekslową ogranicza zobowiązanie organizacji wyłącznie do spłaty tej pożyczki, nie może być wykorzystany przez pośrednika finansowego w innym celu. Weksel in blanco oznacza, że to wierzyciel wpisze kwotę, o zwrot której będzie się ubiegał, po wykorzystaniu swoich procedur windykacyjnych.

Osoby podpisujące weksel z deklaracją wekslową w imieniu organizacji nie biorą na siebie ryzyka spłaty pożyczki z własnego majątku, gdyby organizacja była niewypłacalna.

Udzielenie poręczenia osobistego obciąża osobę podpisującą odpowiedzialnością spłaty pożyczki, gdy PES nie wywiązuje się z tego obowiązku. Osoba reprezentująca organizację i udzielająca jej poręczenia osobistego podpisuje weksel w dwóch miejscach: w imieniu organizacji – pożyczkobiorcy pod nazwą (pieczątką) organizacji i w miejscu dla poręczyciela (zwykle na dole weksla) – przy słowie „Poręczam”.

Pośrednicy finansowi często wymagają poręczenia weksla przez zarząd PES. Poręczyciele muszą przedstawić swoje oświadczenia majątkowego. Jest to dość powszechnie stosowane zabezpieczenie pożyczek, przenoszące ryzyko na osoby bezpośrednio zaangażowane w realizację przedsięwzięć finansowanych z pożyczek. Osoby te muszą być świadome, jakie ryzyko biorą na siebie, poręczając pożyczkę swojej organizacji: w sytuacji, gdy organizacja jest niewypłacalna, spłata pożyczki przechodzi na poręczyciela z jego osobistego majątku. Osoby te muszą też wiedzieć, że nawet jeśli odejdą z organizacji lub zrezygnują z bycia członkiem zarządu, poręczenie osobiste nadal będzie ich obowiązywać.

Złożenie weksla jest obowiązkowe przy każdym rodzaju pożyczek, przy pożyczkach o niższych kwotach (np. do 50 tys. zł) może być jedyną formą zabezpieczenia.. Poręczenie osobiste jest często stosowane, szczególnie przy startup-ach. Zwróćmy uwagę, że poręczenie osobiste nie musi obejmować całej kwoty pożyczki, może być określone na poziomie np. 20% kapitału. Warto negocjować z pośrednikiem kwotę poręczenia osobistego, która jest możliwa do spłaty dla tej osoby.

Przy zakupach sprzętu, maszyn itp. o wartości początkowej powyżej 10 tys. zł, zabezpieczenie może być złożone w formie przewłaszczenia tych środków trwałych. Oznacza to, że właścicielem sprzętu pozostaje PES, ale przy braku spłaty pożyczki wierzyciel może uruchomić sprzedaż przewłaszczonego sprzętu. Sprzęt kupiony z pożyczki i podlegający przewłaszczeniu musi być ubezpieczony. Pożyczkobiorca dokonuje cesji polisy na pożyczkobiorcę. Cesja polisy oznacza, że np. w sytuacji zniszczenia sprzętu w powodzi, wypłatę ubezpieczenia dostanie poręczyciel.

Przy zakupie nieruchomości – co może wydarzyć się w przypadku pożyczek na rozwój – istotną i bardzo realną formą zabezpieczenia jest obciążenie hipoteki tej nieruchomości, czyli wpis do Ksiąg Wieczystych. Daje to pośrednikowi finansowemu możliwość przejęcia nieruchomości i wystawienia jej na sprzedaż w razie braku spłaty pożyczki przez PES.

W każdej sytuacji kryzysowej – braku możliwości spłaty rat kapitału pożyczki – warto rozmawiać z przedstawicielem pośrednika finansowego, żeby ustalić możliwy dla PES scenariusz spłaty. Warto zwrócić uwagę, że celem pośrednika finansowego pożyczek dla PES nie powinno być natychmiastowe odzyskanie jakiejkolwiek kwoty zadłużenia, ale wsparcie PES, żeby mógł przejść trudny okres i spłacić całą kwotę pożyczonego kapitału.

W takich sytuacjach można ubiegać się o okresowe obniżenie rat spłaty kapitału. W przypadku, gdy sytuacja rzeczywista nie daje racjonalnej podstawy kontynuowania działalności finansowanej z pożyczki pożyczkobiorca powinien przed całkowitym kryzysem ekonomicznym sprzedać – w porozumieniu z pośrednikiem finansowym – samodzielnie przewłaszczony sprzęt czy nieruchomość. Dłuższy czas na taką sprzedaż daje większą szansę na uzyskanie jak najwyższej kwoty do zwrotu dla pożyczkodawcy. Ważne jest, żeby bardzo racjonalnie ocenić swoje szanse i jeśli ryzyko jest zbyt duże umieć się wycofać w odpowiednim momencie, gdy straty będą – bo zawsze są – najniższe. Wejście pośrednika na ścieżkę windykacji, wystawienie weksla, czy wystawienie nieruchomości na licytację znacząco obniża wartość uzyskanych środków ze sprzedaży i powoduje wzrost kosztów obsługi tych procesów.

Idąc za potrzebą budowania stabilnej działalności PS, BGK przygotowuje pożyczkę na zakup nieruchomości. Przewidywana jest pożyczka o wartości do 2 mln zł, z długim okresem spłaty (15 lat). Posiadanie własnego lokalu uniezależniłoby działalność PS, często mocno związaną z odpowiednim przygotowaniem przestrzeni np. na prowadzenie domu dziennej opieki dla osób starszych.

Produkt ten ma być wprowadzony do końca 2025 roku, dostępny wyłącznie dla przedsiębiorstw społecznych.

Pożyczki są naturalnym instrumentem finansowym prowadzenia działalności ekonomicznej. Przedsiębiorcy komercyjni na każdym etapie korzystają z kredytów, czy pożyczek, oferowanych przez fundusze pożyczkowe czy banki.

Przedsiębiorcy społeczni ostrożnie podchodzą do pieniędzy, które trzeba oddać. Korzystne warunki przygotowanych produktów pożyczkowych przez BGK dają możliwość uczenia się jak uzyskać pożyczkę, jak z nią żyć i jak wykorzystać umorzoną część kapitału. Element dostępnego umorzenia pożyczek zwiększa bezpieczeństwo pożyczkobiorców. Dotychczasowe doświadczenie w udzielaniu pożyczek wskazuje, że kłopoty w spłacie pożyczek zwykle zaczynają się w 2-3 roku spłaty. Znaczące zmniejszenie kwoty pozostałej do spłaty znacząco zmniejsza ryzyko braku spłaty pożyczki. Pożyczkobiorcy powinni tę szansę wykorzystać nie tylko jako „poduszkę finansową” łagodniejszego kryzysu finansowego. Przy dobrym pomyśle na rozwój kwota umorzenia może być niejako podwójnie wykorzystana przez przedsiębiorcę: jako środki na inwestycję i dodatkowy przychód dla organizacji.

Przed decyzją o wzięciu pożyczki należy dobrze ocenić możliwość uzyskania umorzenia pożyczki. 40% zmniejszenia kapitału jest niezwykle kuszące, należy jednak pamiętać o warunkach do spełnienia. Warto to omówić z pośrednikiem finansowym, żeby mieć pewność, że spełnienie kryteriów możliwych dla PES pozwoli na uzyskanie maksymalnego umorzenia.

Dużą rolę w tworzeniu przyjaznego środowiska dla PES czy PS przy ubieganiu się o pożyczkę i jej spłacie odgrywają przedstawiciele pośredników finansowych. Oni też ponoszą ryzyko przy zarządzaniu funduszami przekazanymi im przez BGK (wymagany jest od nich wkład własny do funduszu pożyczkowego). Ważną zasadą dla nich jest, że udzielanie pożyczek PESom to wsparcie i edukacja przede wszystkim członków zarządów PES, nierzadko także księgowych. Nie jest to klasyczna sprzedaż produktów pożyczkowych i zarabianie na prowizjach i odsetkach. Produkty, które oferują PES i PS są najbardziej atrakcyjne na rynku dla tej grupy klientów. Tylko klienci są szczególni: generują zyski finansowe równoważone z budowanym impaktem społecznym. Nie zrezygnują z np. zatrudnienia osób z niepełnosprawnością i nie zatrudnią innych osób, które może szybciej i bardziej efektywnie finansowo wykonałyby tę pracę, generując większe zyski. A z drugiej strony dzięki niezwykłemu zaangażowaniu zespołu mogą lepiej przezwyciężać typowe kryzysy w biznesie. I to jest niezwykle istotne w analizie ryzyka takich przedsięwzięć.

Teresa Zagrodzka – od wielu lat związana z sektorem organizacji pozarządowych, ceniona ekspertka i trenerka w dziedzinie zarządzania finansami. Jest absolwentką UW oraz studiów podyplomowych SGH w zakresie audytu, kontroli zarządczej i rachunkowości. Współautorka treści finansowych w ngo.pl, autorka artykułów i publikacji Stowarzyszenia Klon/Jawor.

Projekt „SAMO-ES. Samoorganizacja przedsiębiorstw społecznych jako odpowiedź na wyzwania społeczne” realizowany jest w partnerstwie, które tworzą Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych (lider), Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości Społecznej „Być Razem” z Cieszyna, Stowarzyszenie na rzecz Spółdzielni Socjalnych, Stowarzyszenie Klon/Jawor.

ℹ️ Odwiedź nas: www.samo-es.pl

Projekt „SAMO-ES. Samoorganizacja przedsiębiorstw społecznych jako odpowiedź na wyzwania społeczne” jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027.