Publicystyka - ngo.pl

Projekt był przedmiotem posiedzenia Komisji 22 kwietnia 2015 roku. Zmianom sprzeciwia się Ogólnopolska Federacja na Rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności prosząc Komisję „o korektę kilku nieścisłości”. Jej pismo (http://bezdomnosc.pl/images/dokumenty/stanowiska/2015.06.09_KPSiR_zmiana_UPS.pdf)  nie doczekało się odpowiedzi Komisji. Federacja apeluje teraz do posłanek i posłów o interwencję podczas drugiego czytania 8 lipca 2015 roku.

Proponowane zmiany są sprzeczne z trendami rozwijania pomocy osobom doświadczającym bezdomności rekomendowanymi na świecie i przyjętymi przez multum społeczności lokalnych, trendami, których skuteczność w likwidowaniu bezdomności potwierdzono doświadczeniem i rygorystycznymi badaniami. Dominują one wszędzie tam, gdzie celem obywateli i ich przedstawicieli we władzach jest zakończenie bezdomności, a nie markowanie działań lub pozbycie się problemu z obszaru swojego działania.

Po pierwsze na świecie podkreśla się znaczenie przenoszenia akcentu z interwencji kryzysowej na wsparcie w formie mieszkaniowej, zgłaszając nawet czasem postulaty całkowitej likwidacji noclegowni i schronisk zapewniających tymczasowy dach nad głową na rzecz programów mieszkaniowych.

Pobyt w noclegowni owszem, pozwala w skrajnych okolicznościach, np. mrozu, ujść z życiem, ale w żadnym stopniu nie uczy, jak poradzić sobie z brakiem mieszkania ani nie przysparza umiejętności gospodarowania w nim. Pobyt w schronisku, które od noclegowni różni się z grubsza możliwością dłuższego zakwaterowania, również nie daje możliwości nauczenia się funkcjonowania we właściwym środowisku domowym. Zamiast tego uczy życia w dużej grupie przypadkowych ludzi, co jest potrzebne przeciętnemu człowiekowi na wczasach zakładowych, w więzieniu, szpitalu lub było w dzieciństwie na koloniach.

Badania systemów pomocy opartych o te formy pokazują jasno, iż przyczyniają się one raczej do podtrzymania problemu niż jego rozwiązania, są bowiem ludzie, którzy latami z niej korzystają, a w ich sytuacji życiowej nic się nie zmienia.

Chcąc naprawdę rozwiązać problem, pomoc zakorzenia się w mieszkaniach, w których ludzie bezdomni mają szansę nauczyć się samodzielnego gospodarowania i znajdują bezpieczną przystań po wielu latach skrajnie trudnego radzenia sobie w życiu bez domu. Pomoc przybiera przeróżne formy: mieszkań treningowych/wspieranych przejściowych i docelowych, rozproszonych i we wspólnym budynku, tanich indywidualnych pokoi i agencji najmu społecznego itd., jednak zawsze wspólnym mianownikiem jest zindywidualizowane wsparcie i mieszkanie – miejsce zapewniające prywatność, stabilność/bezpieczeństwo pobytu, oraz – a nie wyłącznie – dach nad głową. To mieszkanie (a nie pełen zobowiązań kontrakt socjalny) staje się głównym instrumentem pracy socjalnej.

Powszechne w Polsce przekonanie ,wyrażane również podczas posiedzenia Komisji, że można kogokolwiek wyprowadzić z bezdomności dbając o to, żeby w miejscu schronienia właśnie nie poczuł się jak w domu, tylko poprzez tymczasowość, niski standard, obowiązek „współpracy” z pracownikiem socjalnym podjął wysiłek powrotu do społeczeństwa, jest błędne, o czym świadczy m.in. fakt, iż 43% ludzi bezdomnych w Polsce, którym przyszło szukać pomocy w systemie zbudowanym wokół niego pozostawało w sytuacji bezdomności bardzo długo – powyżej pięciu lat (MPiPS z 2013 roku).

Według danych MPiPS, w 2013 roku jedynie 1330 osób wychodzących z bezdomności było objętych mieszkaniowymi formami pomocy (16 razy mniej niż w schroniskach i noclegowniach). Według statystyk pomocy społecznej (MPiPS-05) w 2013 roku w Polsce funkcjonowało jedno (sic!) mieszkanie chronione dla 10 osób.

Dlatego zmiany w ustawie o pomocy społecznej powinny przede wszystkim wprowadzać do systemu instrumenty pracy socjalnej w postaci usługi mieszkań wspieranych, a nie sankcjonować interwencję kryzysową dodatkowo obniżając jej standard poprzez dopuszczenie ogrzewalni, czyli czegoś w rodzaju dworcowej poczekalni bez przerwy technologicznej na sprzątanie, w której można co najwyżej usiąść i to pod specjalnym szyldem „dla bezdomnych”.

Drugim istotnym trendem obserwowanym na świecie jest akcent na „zdrowienie” i redukcję szkód w leczeniu uzależnień, szczególnie w przypadku osób doświadczających bezdomności od wielu lat, czemu często towarzyszą niezdiagnozowane zaburzenia psychiczne. To właśnie te osoby są częstymi klientami noclegowni niskoprogowych, w których otrzymanie pomocy nie wiąże się z koniecznością stałego zaangażowania, spełnienia aż tak wielu reguł, jak w schroniskach szczególnie dla tej grupy trudnych, m.in. gospodarowania z przypadkowymi ludźmi, negocjowania każdej czynności i ograniczeń prywatności.

Alkoholizm leczy się skutecznie pokazując jego konsekwencje i ucząc radzenia sobie z nimi, bazując na samodzielnych decyzjach chorego i przede wszystkim pokazując prawdopodobieństwo osiągnięcia celu, który sam sobie stawia. Niezbędne jest tchnięcie nowej motywacji, którym w niektórych przypadkach jest zapewnienie możliwości samodzielnego bezpiecznego mieszkania na początku terapii – nie jako nagrody za jej ukończenie – jak w programach opartych o ideę „Najpierw mieszkanie” (www.czynajpierwmieszkanie.pl).

Zamykanie drzwi noclegowni, zmuszanie do abstynencji pod groźbą usunięcia ze schroniska, pozostawienie namiastki schronienia w postaci ogrzewalni, to umywanie rąk i spychanie ludzi chorych w jeszcze głębsze wykluczenie. Proponowana zmiana idzie właśnie w tym kierunku. Jej logikę ciężko zrozumieć w kontekście danych krajowych, według których aż 31% osób bezdomnych przyznało się do uzależnienia od alkoholu (MPiPS, 2013), a większość interesariuszy uważa, iż właśnie na ulicy jest najwięcej osób aktywnie pijących, co wynika z już teraz powszechnego i skrupulatnie monitorowanego zakazu przebywania pod wpływem alkoholu w schroniskach. Tymczasem to właśnie oni mogą potrzebować noclegowni najbardziej w chwili zagrożenia życia. To dla nich noclegownia – jeśli pracują w niej specjaliści, a pobyt jest czymś pozytywnym – może się stać furtką do podjęcia działania wyprowadzającego ich ze skrajnego wykluczenia.

Za tę zmianę z pewnością nie podziękują posłom służby odpowiedzialne za interwencję kryzysową, które regularnie zimą – podobnie zresztą jak i Minister Pracy i Polityki Społecznej, o czym pisała Ogólnopolska Federacja w swoim stanowisku – zwracają się z prośbą do samorządów lokalnych i organizacji pozarządowych o przyjmowanie do placówek wszystkich ludzi zagrożonych utratą zdrowia lub życia z powodu pogody.

System pomocy ludziom doświadczającym bezdomności w Polsce zdecydowanie wymaga zmian. Ich część powinna znaleźć się w Ustawie o pomocy społecznej. W żadnym stopniu nie są to zmiany, które 8 lipca będą ponownie przedmiotem prac Komisji. Można, a nawet trzeba je z czystym sumieniem odrzucić, zostawiając sobie energię do przygotowania podstaw dla szybkiego rozwoju programów mieszkaniowych ze specjalistycznym wsparciem w kształcie popartym wiedzą, a nie stereotypami o bezdomności, uzależnieniu, wyborze i przymusie, winie i zasługiwaniu.

Julia Wygnańska w Fundacji Ius Medicinae prowadzi projekt „Najpierw mieszkanie – rzecznictwo oparte na dowodach”, którego celem jest zachęcenie interesariuszy do pomagania ludziom doświadczającym bezdomności poprzez mieszkania otoczone specjalistycznym wsparciem. W latach 2012-2014 była związana z KMPS, dla której stworzyła Program Rzecznictwa opartego o filary wiedzy (badania), współpracy (sieć i seminaria interesariuszy bezdomności) i przejrzystości (stanowiska). Od 2005 roku współpracuje z Europejskim Obserwatorium Bezdomności FEANTSA, czyli Europejskiej Federacji Krajowych Organizacji Pracujących z Ludźmi Bezdomnymi, w latach 2005-2009 pełniła funkcję polskiego korespondenta EOB. Od 1996 roku uczestniczy w spotkaniach Rady Opiekuńczej dla Bezdomnych, obecnie Komisji Dialogu Społecznego ds. Bezdomności Miasta Stołecznego Warszawa. Autorka publikacji o bezdomności w Polsce dla European Journal of Homelessness.

Zamykanie drzwi noclegowni, zmuszanie do abstynencji pod groźbą usunięcia ze schroniska, to umywanie rąk i spychanie ludzi chorych w jeszcze głębsze wykluczenie.