Publicystyka - ngo.pl

Z danych rejestrowych (REGON i KRS) wynika, że liczba zarejestrowanych w Polsce organizacji pozarządowych wynosi obecnie 130 tys., z czego 97 tysięcy to stowarzyszenia, a 32,6 tysiąca ma formę prawną fundacji. 

Przyglądając się więc ogólnej liczbie zarejestrowanych organizacji, widzimy, że obecnie na jedną fundację przypadają trzy stowarzyszenia. Kiedy jednak spojrzymy na nowo powstające organizacje, obserwujemy, że w ciągu ostatnich dziesięciu lat dynamika przyrostu nowych fundacji jest dużo większa, podczas gdy stowarzyszeń powstaje coraz mniej. W 2021 roku powstało 5 tysięcy nowych organizacji i „tylko” 800 więcej stowarzyszeń niż fundacji, czyli niecałe półtora raza więcej. Jeszcze w 2011 roku powstało trzy razy więcej stowarzyszeń niż fundacji, a w 2001 roku różnica była ponad sześciokrotna.

Widać zatem, że Polki i Polacy coraz chętniej zakładają fundacje, nawet pomimo tego, że wymagania formalne dotyczące zakładania stowarzyszeń uległy w ostatnich latach uproszczeniu. Rosnąca chęć zakładania fundacji w Polsce może wynikać z różnych kwestii, między innymi związanych z celem powstawania organizacji i sposobem jej zarządzania. Zazwyczaj osoby, które zakładają fundacje, mają swój autorski pomysł i wizję, chcą mieć wpływ na działanie organizacji, a także zachować go w przyszłości. W stowarzyszeniach natomiast ważne jest kolektywne i demokratyczne podejmowanie decyzji, co wymaga większej ilości czasu i zaangażowania. Czasami też członkinie i członkowie angażują się w stowarzyszenie na samym początku, a następnie przestają tak intensywnie uczestniczyć w jego pracach. 

Dodatkowo prostsza struktura wewnętrzna fundacji (wystarczy tylko zarząd, nie ma konieczności powoływania innych organów) sprawia, że zarządzanie fundacją jest łatwiejsze i szybsze, gdyż można to robić nawet jednoosobowo. 

Eksperci i ekspertki podkreślają również, że wzrostowa dynamika w powstawaniu fundacji może być powiązana z łatwiejszymi warunkami, które trzeba spełnić, aby ją założyć – wystarczy do tego tylko jedna osoba i nie jest potrzebny znaczący kapitał finansowy czy materialny („Forma ma znaczenie”, Badania Klon/Jawor 2019).

Oprócz tego, że fundacje różni od stowarzyszenia forma prawna to dane pokazują również inne ciekawe zależności. W porównaniu do stowarzyszeń fundacje częściej mają swoją siedzibę w dużych miastach (powyżej 200 tys. mieszkańców i mieszkanek), a także charakteryzuje je szeroka, ogólnopolska lub międzynarodowa skala działania. 

Najczęściej polskie fundacje specjalizują się w kulturze i sztuce, ochronie zdrowia oraz edukacji. Zdecydowanie są zasobniejsze finansowo niż przeciętna organizacja w Polsce, gdyż przeciętny roczny budżet wszystkich organizacji w 2021 roku wyniósł 26 tys. złotych, a w fundacjach dwukrotnie więcej -  55 tys. zł. 

Fundacje częściej niż stowarzyszenia korzystają ze środków unijnych, wsparcia od krajowych lub międzynarodowych organizacji pozarządowych oraz z darowizny od osób indywidualnych. Wydaje się, że fundacje są też bardziej zinstytucjonalizowane, gdyż częściej niż stowarzyszenia zatrudniają pracowników i pracowniczki na podstawie umów o pracę, a także angażują wolontariuszki i wolontariuszy.