Publicystyka - ngo.pl

Plac Puerta del Sol w Madrycie kipiał oburzeniem. Młodzi Hiszpanie, nazywający się Oburzonymi – Indignados (od publikacji „Czas Oburzenia” autorstwa Stéphane'a Hessela), od początku kryzysu ekonomicznego mają ogromny problem ze znalezieniem pracy, a od połowy maja przez miesiąc okupowali plac, tworząc grupę nazwaną przez media Ruch 15 Maja lub Ruch 15M. Doskonale się tam zorganizowali: mieli punkt medyczny, prowadzili zbiórkę ubrań, żywności, a telefony i laptopy ładowali w punkcie, gdzie postawili baterie słoneczne. Nie mieli pracy, lecz wymieniali się usługami, nie zarabiali, lecz działali aktywnie na rzecz utworzonej przez siebie wspólnoty. Niektóre firmy wspierały ich darowiznami, lecz pracy dla nich nadal nie było. Młodzi Hiszpanie protestowali nie tylko przeciwko ponad 40% bezrobociu, lecz również przeciw „zepsuciu klasy politycznej”.

Stopa bezrobocia wśród Hiszpanów między 15. a 25. rokiem życia osiągnęła w kwietniu br. dramatyczną wartość 44,2% (dane wg. Labour Force Survey, wyrównane sezonowo). Liczba bezrobotnych w tej grupie wiekowej przekroczyła w 2010 r. 860 tys., podczas gdy zatrudnienie spada tam systematycznie o kilka procent rocznie od końca 2007 roku. Podobne statystyki są udziałem Chorwacji (43,9% stopa bezrobocia młodych w kwietniu, tendencja wzrostowa) i Słowacji (35,6% i rośnie), a także krajów, dla których dostępne są dane z grudnia 2010 r.: Grecji (36,1%) czy Litwy (34%).

Co więcej, protestującym Hiszpanom w żadnym wypadku nie można zarzucić, że ich bezrobocie wiąże się tylko z modelem pracy (lub też unikania pracy), jaki wynieśli z domów. W 2009 roku w Hiszpanii tylko jeden na dziesięcioro nieletnich wychowywany był w domu, w którym nikt z dorosłych nie ma pracy. Tymczasem w Wielkiej Brytanii prawie 18% (czyli prawie dwoje na dziesięcioro nieletnich) wychowywało się wśród bezrobotnych, a mimo to stopa bezrobocia wśród młodych jest tam dwukrotnie niższa niż w Hiszpanii (w lutym br. 19,5%). Co więcej, w 2009 roku w Hiszpanii tylko 7% populacji mieszkało w gospodarstwach domowych, gdzie dorośli (łącznie) przepracowują mniej niż 1/5 pełnego wymiaru czasu pracy. Dla porównania w Wielkiej Brytanii było to 12,6%, a w Irlandii 19,8%. Nie możemy zatem zarzucić młodym Hiszpanom nieróbstwa i roszczeniowości wyniesionych z domu, a patrząc na przebieg kryzysu ekonomicznego w krajach Europy, nie można ich zarzucić nawet młodym obywatelom Wielkiej Brytanii i Irlandii. Skąd zatem 45% bezrobocie młodych w Hiszpanii i skąd 5 milionów bezrobotnych w tym kraju?

Zgodnie ze statystykami OECD i Eurostat – z kryzysu. A kryzys w Hiszpanii, według analityków (m. in. wg Piotra Kuczyńskiego, z którym wywiad przeprowadził redaktor Krytyki Politycznej, Jan Smoleński), wynikał między innymi z nakręcenia długotrwałego (8 lat) boomu na rynku nieruchomości. Gwałtownie rosnące ceny mieszkań napędzały rynek usług finansowych. Dostępność „tanich” kredytów udzielanych bez opamiętania i bez odpowiednich zabezpieczeń (za brak regulacji wobec cajas udzielających pożyczek oskarża się Zapatero) dopełniła dzieła, a jednoczesny drastyczny spadek pojemności rynku pracy na pewno nie pomógł. Gwoździem do trumny było sprzężenie malejących wpływów z podatków i rosnących wydatków z budżetu państwa na zasiłki dla bezrobotnych.

Przy dobrych układach pracujący (czyli ci uprzywilejowani) młodzi zarabiają 1000 euro, lecz pamiętać trzeba, że za wynajem mieszkania (bądź za ratę kredytu) zapłacą w dużym mieście ok 700–750 euro. Drogi jest także transport, lecz, jak opisuje reporterka "Gazety Wyborczej", Katarzyna Surmiak-Domańska, ceny żywności kształtują się na poziomie polskich cen. Zarabiający młodzi nie głodują, lecz ci, którzy nie mieszkają z rodzicami, nie mają szansy na odłożenie oszczędności i częstokroć pracując w niepełnym wymiarze u kilku pracodawców, paradoksalnie nie mają możliwości na rozwój zawodowy. Wielu czeka pułapka pracy tymczasowej i sezonowej. Ci zaś, którzy nie mają pracy, szukają jej z różnym skutkiem, zależnie od sezonu, od znajomości, również zależnie od doświadczenia i wykształcenia. Nie oczekują wiele, chcą przede wszystkim pracy godnej, w której będą traktowani z szacunkiem. Szacunek ma mieć wymiar nie tylko finansowy – praca powinna pozwalać na rozwój i być względnie stabilna.

Młodzi Hiszpanie mają prawo czuć się wykluczeni i odstawieni na boczny tor przez swój rząd. Poczucie to może wynikać z braku wyraźnych działań rządu na rzecz zatrzymania bezrobocia młodych. Brak jest choćby pojedynczych przykładów dobrych praktyk w zakresie wspierania wejścia hiszpańskich absolwentów na rynek pracy. Brak jest działań podobnych tym, które wymusił rząd niemiecki, a które byłyby chętnie widziane przez młodych – np. zmniejszanie wymiaru pracy i dzielenie się dostępnymi stanowiskami.  Podczas gdy hiszpański rząd zajmuje się budowaniem wizerunku kraju, w którym bezrobocie jest, ale jakoś wszyscy sobie z nim radzą, młodzi próbowali dowieść, że nie tylko nie mają narzędzi by sobie z nim radzić, lecz również nie mają wsparcia wśród decydentów.

Nie dziwi zatem, że młodzi Hiszpanie stworzyli sobie własny świat, w którym nie było pieniądza, ale była aktywność – wolontariacka, bo na zawodową nie ma co liczyć. Jak opisywała  Surmiak-Domańska, na placu Puerta del Sol, można było mieć „etat” przy przygotowywaniu posiłków, sprzątaniu, pilnowaniu dzieci w przedszkolu, zbijaniu mebli lub ogrodzeń z kartonów i desek albo wydawaniu książek w bibliotece. – Najprzyjemniejsza fucha, jaką widziałam, to spryskiwanie przechodniów wodą za pomocą zraszacza do roślin.

Po 13 czerwca obozowiska w Madrycie i Barcelonie (po miesięcznej okupacji placów) zaczęły się zwijać, a przedstawiciele Ruchu 15M podkreślali „Nie odchodzimy, tylko się rozprzestrzeniamy!”. I zapowiedzieli dalszą falę protestów. Pierwszym z nich był Dzień Mobilizacji, 19 czerwca, kiedy to w wielu miastach Europy odbyły się marsze protestacyjne. Podczas marszu w Madrycie, młodzi głosili, że nie można, nie wolno wręcz, zamykać ich idei do walki bezrobotnych o pracę lub o zasiłki. Marszowi, tak jak i miasteczku na placu Puerta del Sol, towarzyszył slogan „Oni nas nie reprezentują!”, którym wyrażali sprzeciw wobec braku działań na ich rzecz przez główne postacie sceny politycznej. W szerszym aspekcie buntują się przeciw hiszpańskiej polityce rynku pracy i polityce ekonomicznej, oraz polityce społecznej, gdyż to im przychodzi płacić za skutki kryzysu wywołanego między innymi przez brak jakiegokolwiek państwowego systemu kontroli nad udzielanymi kredytami. 19 czerwca protesty dotyczyły także paktu na rzecz euro, przyjętego przez członków UE w marcu i zakładającego cięcia

W postulatach manifestu Oburzonych, opublikowanego na stronach portalu „Prawdziwa Demokracja TERAZ” (http://www.democraciarealya.es), stoją zapisy, które wprost mówią o potrzebie uczestniczenia młodych ludzi w demokratycznym zarządzaniu krajem, potrzebie wpływania na losy swoje i swoich bliskich poprzez zmodernizowanie ordynacji wyborczej, monitorowanie i opiniowanie działań rządu.Rządu, w którym od lat liczą się tylko dwie partie i w którym, według młodych, nie ma poszanowania dla praw obywateli do posiadania mieszkania, pracy, ochrony zdrowia, dostępu do edukacji, kultury, partycypacji politycznej, rozwoju jednostki i poszanowania praw konsumentów do zdrowego, zrównoważonego stylu życia: – Konieczna jest Rewolucja Etyczna... Jesteśmy ludźmi, nie towarami. Nasze życie to nie tylko to, co kupujemy, dlaczego kupujemy i od kogo kupujemy. (tłum. za Krytyką Polityczną).

Powyższe słowa nabierają szczególnej mocy w odniesieniu do załamania rynku nieruchomości, na którym ceny rosły bez opamiętania, jak szklana bańka, po przystąpieniu do strefy Euro. Uogólniając można uznać, że to ta pęknięcie tej bańki była główną przyczyną gwałtownego wzrostu bezrobocia, także wśród protestujących, a rząd, kiedy jeszcze mógł, nie wypuścił odpowiednich instrumentów kontroli finansowej. „Hiszpania już do nas nie należy, wykupiły nas banki”, krzyczeli na potwierdzenie demonstranci 19 czerwca w Madrycie.

Protest młodych przechodził już przez wiele krajów; bezpośrednie wparcie dla akcji Hiszpanów okazali między innymi młodzi Francuzi (Paryż, Lyon) i Holendrzy. Natomiast 19 czerwca stał się Dniem Mobilizacji, w ramach którego udział w protestach wzięli m. in. Paryżanie i przedstawiciele kilku partii politycznych w Atenach. Na 30 czerwca zaś zaplanowany jest brytyjski strajk przedstawicieli sektora publicznego, nauczycieli i wykładowców, który wspierany będzie przez bardzo prężny studencki ruch UK Uncut. Protest obejmie cięcia pensji oraz świadczeń, jak również planowaną w tych sektorach reformę emerytalną. Ruch UK Uncut, inspirowany Ruchem 15M, protestuje także przeciwko „Fałszywej Ekonomii” (False Economy), czyli polityce ekonomicznej kraju i przeciwko instytucjom udzielającym dużej ilości pożyczek i kredytów na bardzo niekorzystnych warunkach.

Podczas, gdy publikowany jest ten artykuł (wieczorem, 21 czerwca) trwa kolejna fala marszów w Hiszpanii, zapowiedziana na portalu „Prawdziwa Demokracja TERAZ”. I nie jest to koniec. Już zapowiedziane zostały zgromadzenia w różnych miastach 23, 25 i 26 czerwca.

A w Polsce?

Piotr Kuczyński, analityk finansowy, w wywiadzie udzielonym Krytyce Politycznej podkreślił, że w Polsce problemy są podobne temu, co dzieje się w Hiszpanii, lecz skala jest inna: – Musieliśmy, tak jak Hiszpania, podnieść VAT, co uderzyło w najbiedniejszych, a nie w najlepiej zarabiających, którzy najwięcej zyskali na obniżce podatków i składki rentowej. W dalszym ciągu na cięciach podatkowych zyskują najzamożniejsi. Z czasem ludzie zaczną wychodzić na ulicę. Różnica między Polską a Hiszpanią jest taka, że w Polsce nadzór finansowy działa prawidłowo, a banki nie angażują się w toksyczne operacje. Menedżerowie polskich baków są mądrzejsi. Albo po prostu mniej chciwi. No i nasz boom budowlany trwał 3-4 lata, a nie 8-9, nie zdążyliśmy się rozpędzić.

Natomiast w ramach Dnia Mobilizacji zadziało się w kraju niewiele, lecz zapewne są to dopiero początki. Pod hasłem „Prawdziwa Demokracja TERAZ”, inspirowanym hasłami Ruchu 15M, skrzyknęła się grupa młodych, by przeprowadzić otwartą dyskusję na temat tego, co nie podoba im się w otaczającej rzeczywistości: kształt systemu oświaty, który przygotowuje młodzież do działań odtwórczych, a nie kreatywnych, niestabilność życia zawodowego młodych (praca na umowy czasowe), brak możliwości zaplanowania przyszłości i dwuznaczna rola mediów w życiu politycznym. Wydarzenie miało niewielkie pokrycie medialne, informacje łatwo znaleźć jedynie na portalu dziennikarzy obywatelskich Wiadomości24.pl.

Młodzi spotkali się w Warszawie pod pomnikiem Kopernika na Krakowskim Przedmieściu i do dyskusji wciągnęli przechodniów. Potrzeba dyskusji i działań na rzecz poprawy oblicza polskiej demokracji zaowocowała w zaplanowaniu kolejnego spotkania organizacyjnego „Prawdziwej Demokracji TERAZ”. Ma się ono odbyć w środę, 22 czerwca, o 18.30, w Warszawie przy ul. Kłopotowskiego 31 w Wielokulturowym Liceum Humanistycznym. Będzie to spotkanie otwarte.

Politycy nie doceniają siły głosu młodzieży, szczególnie w Polsce, gdzie młodzi skupieni są raczej na utrzymaniu się za wszelką cenę na rynku pracy (stopa bezrobocia wg BAEL w I kwartale 2011 r. wśród osób do 25. roku życia osiągnęła wartość 26,7%), a nie na monitorowaniu demokracji. Może w Polsce brakuje jeszcze liderów na kształt tych, którzy pojawili się w Hiszpanii, Francji i Anglii? A może brakuje świadomości wśród młodzieży na temat tego, jak funkcjonuje rynek pracy, jakie reformy są przeprowadzane w polityce społecznej, jak na ich emeryturę wpłynie szereg prac zleconych i brak stałego zatrudnienia? Póki co, młodzież dopiero budzi się z letargu i może inspirowana działaniami aktywistów hiszpańskich i angielskich zacznie dochodzić praw do głosu.

Lista organizacji pozarządowych prowadzących działania na rzecz demokracji i stymulowania aktywności lokalnej dostępna jest w bazie organizacji pozarządowych ngo.pl >

Więcej o oburzonych na hiszpańskojęzycznej stronie ruchu http://www.democraciarealya.es/ >