Publicystyka - ngo.pl

Anna Cieślak-Wróblewska na łamach „Rzeczpospolitej”  zastanawia się skąd prawie dwukrotne rozbieżności pomiędzy danymi rejestrowymi i statystykami BAEL w woj. warmińsko-mazurskim (stopa bezrobocia rejestrowanego 19,2%, wg BAEL 10%) oraz prawie 30% różnice w danych z kujawsko-pomorskiego i lubuskiego (odpowiednio 15,9% versus 10,5% oraz 15,1% versus 9,3%; dane z grudnia 2010 r.). Wolą pracować na czarno lub żyć na koszt państwa – tłumaczy Cieślak-Wróblewska w tytule artykułu opublikowanego w internetowym wydaniu dodatku „Praca” z 22 kwietnia br. Lecz czy tłumaczenie to jest chociaż w przybliżeniu poprawne?

Po pierwsze istotne jest, że szara strefa nie opera się wyłącznie na nielegalnej pracy i nieuczciwym pobieraniu zasiłków dla bezrobotnych. Według badań GUS o pracy nierejestrowanej z 2004 roku, dla ok. jednej trzeciej z 1317 tys. osób pracujących na czarno między styczniem a wrześniem 2004 r. praca ta stanowiła drugie (obok zatrudnienia legalnego), uzupełniające źródło dochodu. Na pozostałe dwie trzecie, ok. 830 tys. osób, nie składa się jednak tylko grupa zarejestrowanych bezrobotnych – mogą to być również osoby nieaktywne zawodowo, w tym uczniowie i studenci, emeryci i renciści, osoby niepracujące – nie wykonujące pracy legalnej i niezarejestrowane w urzędach pracy, osoby pozostające na utrzymaniu członków rodzin, osoby niepracujące i korzystające z innych publicznych form wsparcia finansowego.

Po drugie praca na czarno bardzo często wiąże się z pracami epizodycznymi lub sezonowymi, którymi zainteresowana jest stosunkowo niewielka część populacji. „Należy podkreślić, że praca nierejestrowana w Polsce ma cechy pracy dorywczej, krótkotrwałej” – czytamy w raporcie GUS. W okresie 9 miesięcy podczas których wykonywane było badanie, co drugi pracujący w szarej strefie przepracował na czarno łącznie nie więcej niż 20 dni, przy czym średnia suma nielegalnych dniówek wyniosła 35. Co więcej znakomita większość pracowników szarej strefy deklarowała jednokrotne podjęcie nielegalnego zatrudnienia w okresie badania. Zatem zawyżenie wartości stopy bezrobocia rejestrowanego dotyczyć może średnio od kilku do kilkunastu procent bezrobotnych wykonujących pracę nielegalnie przez ok. półtora miesiąca w roku. Skąd te kilka do kilkunastu procent?

Jak podaje Joanna Tyrowicz w artykule Mity o szarej strefie, liczba osób pracujących wyłącznie w szarej strefie – według BAEL – wahała się w ciągu ostatnich 15 lat pomiędzy 70 tys. a 210 tys. Czyli od kilku do kilkunastu procent liczby bezrobotnych zarejestrowanych w grudniu 2010 r. (a dane z tego okresu przytacza Anna Cieślak-Wróblewska). Nawet gdyby większość z nich była zarejestrowana jako bezrobotni akurat w momencie, gdy ankieterzy BAEL wykryliby ich jako pracujących (a ten moment to średnio półtora miesiąca w roku), to wciąż w skali kraju zawyżyło by to wartość stopy bezrobocia o kilka do kilkunastu procent, a nie o blisko połowę lub jedną trzecią.

Według innych badań realizowanych w maju i czerwcu 2007 r. przez konsorcjum CASE/IPSS dla MPiPS, przytaczanych na łamach portalu bezrobocie.org.pl przez Joannę Tyrowicz, ogół osiągających przychody z szarej strefy (w tym zarówno pracujących legalnie, jak i bezrobotnych lub nieaktywnych zawodowo) stanowi jedynie ok. 10% liczby aktywnych zawodowo Polaków. Nawet gdyby całość tej kwoty dotyczyła zarejestrowanych bezrobotnych, to wciąż regionalne zawyżenie wartości stopy bezrobocia rejestrowanego oscylowałoby raczej wokół kilku do kilkunastu procent, a nie blisko połowy.

Po trzecie, może najważniejsze, szara strefa ma wpływ na pewne rozbieżności, lecz nie można danych o bezrobociu, pozyskanych według dwóch różnych metodyk i z dwóch różnych źródeł, porównywać tylko w  kontekście różnic wynikających z zarejestrowania w ewidencji bezrobotnych, którzy de facto pracują – nielegalnie. Przypomnijmy sobie o co chodzi w bezrobociu – tym rejestrowanym i tym określanym metodyką Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności. Zasadnicze różnice wytłumaczyła już czytelnikom portalu Joanna Tyrowicz w artykule Co się dzieje z bezrobociem w Polsce? Zwrócimy ponownie uwagę na to, że podstawą do zrozumienia obserwowanych rozbieżności są definicje.

Stopa bezrobocia rejestrowanego to stosunek liczby zarejestrowanych bezrobotnych do wielkości tzw. zasobu siły roboczej w gospodarce. Jej wartość opiera się w liczniku na liczbie bezrobotnych widniejących w ewidencji urzędów pracy, a w mianowniku na liczbie ludności cywilnej (czyli bez pracowników jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego) aktywnej zawodowo, na którą składają się zarówno osoby bezrobotne, jak i pracujące. Wartość mianownika szacowana jest przez GUS najprawdopodobniej na podstawie sprawozdawczości przedsiębiorstw.

Stopa bezrobocia wg BAEL oparta jest w liczniku o zupełnie inne dane niż stopa bezrobocia rejestrowanego. Dane do BAEL są danymi deklaratywnymi, tzn. że pozyskiwane są z ankiet, w których respondenci deklarują między innymi, czy pracowali i ile czasu przepracowali w ciągu tygodnia w którym przeprowadzane było badanie. Za bezrobotnego w definicji wg BAEL uznaje się osobę, która spełnia jednocześnie trzy warunki:

• w okresie badanego tygodnia nie była osobą pracującą (nie przepracowała za wynagrodzeniem minimum 1 godziny)
• aktywnie poszukiwała pracy, tzn. podjęła konkretne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni ten tydzień, w którym przeprowadza się badanie) aby znaleźć pracę
• były gotowe (zdolne) podjąć pracę w ciągu dwóch tygodni następujących po tygodniu badanym

Kogo zaś nie uwzględnimy w liczniku stopy bezrobocia BAEL? Między innymi członków rodzin, którzy pomagali (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem. Te osoby natomiast mogą być legalnie zarejestrowane w ewidencji urzędów pracy.

Inni zarejestrowani bezrobotni przez pewien okres będą utrzymywać swój status, choć nie są realnie zainteresowani podjęciem pracy i nie zostaną uwzględnieni jako bezrobotni w definicji BAEL. Zwracają na to uwagę przedstawiciele Publicznych Służb Zatrudnienia, między innymi Zdzisław Szczepkowski, dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Olsztynie, wypowiada się w artykule Anny Cieślak-Wróblewskiej : – Takie osoby nie pracują i nie chcą pracować. Rejestrują się w statystykach, by uzyskać prawo do ubezpieczenia zdrowotnego.

Obecnie często status bezrobotnego pomaga w podjęciu szkoleń i pomyślnym przejściu rekrutacji w wielu projektach dofinansowywanych z EFS, co może zachęcać osoby bierne zawodowo do rejestracji w urzędach pracy i zwiększać tym samym ich szanse na aktywizację zawodową w przyszłości. Wystarczy jednak, by osoby podlegające projektom aktywizacji nie były skłonne do podjęcia pracy w ciągu najbliższych 2 tygodni, a nie będą uwzględnione w statystykach BAEL, powiększając różnice pomiędzy wartościami stopy bezrobocia rejestrowanego i tego wg BAEL.

Ponadto na spadek wartości bezrobocia wg BAEL może wpływać tzw. efekt zniechęcenia, związany ze spadkiem liczby osób aktywnych zawodowo (mianownik stopy bezrobocia) poprzez wypychanie osób bezrobotnych i pracujących do grupy biernych zawodowo. Jak wiemy już z opracowania dr Tyrowicz, zmiany takie obserwowano przykładowo w latach 2004-2005, przy czym w znacznie większym stopniu dotyczyły osób już bezrobotnych, niż wciąż pracujących. Stąd spadek stopy bezrobocia wg BAEL był większy, niż spadek stopy bezrobocia rejestrowanego.

Co więcej, wg statystyk GUS udział bezrobotnych, którzy rejestrują się ponownie, jest bardzo wysoki. Wśród bezrobotnych nowo zarejestrowanych w marcu 2011 r. 178,5 tys. osób, tj. 81,5% stanowiły osoby rejestrujące się po raz kolejny (w lutym br. – 81,1%, w marcu 2010 r. – 79,8%). Stosunkowo duża liczba powrotów do bezrobocia, zarówno po krótkich okresach pracy, jak i po okresach bierności zawodowej, oznacza, że coraz bardziej prawdopodobny staje się rozdźwięk pomiędzy stanem ewidencji i wynikami BAEL. Zjawisko to może być zaostrzone przez duży udział kontraktów terminowych na polskim rynku pracy i niepewności osób aktywnych zawodowo, które w okresach zmniejszonej dostępności pracy mogą rejestrować się jako bezrobotni na krótko, by nie tracić ubezpieczenia zdrowotnego.