Publicystyka - ngo.pl

26 kwietnia 2023 r. weszła w życie ustawa nowelizująca Kodeks pracy i dwadzieścia innych ustaw. Nowelizacja wdraża dwie dyrektywy unijne - dyrektywę w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz dyrektywę w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej. Wdrażając te przepisy nowelizacja wprowadza m.in. różnego typu mechanizmy rozszerzające dotychczasowe uprawnienia osób pracujących. W artykule piszemy o:

• nowych typach uprawnień, których celem jest umożliwienie osobom zatrudnionym opieki nad najbliższymi oraz
• zmianach w dotychczasowych zasadach korzystania z urlopu ojcowskiego i rodzicielskiego.

Nowe przepisy Kodeksu umożliwiają pracownikom i pracowniczkom zwolnienie się od pracy w przypadku, gdy muszą być oni natychmiast obecni poza pracą z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem (Art. 148¹ Kodeksu).

Ze zwolnienia będzie można skorzystać w wymiarze 2 dni albo 16 godzin w ciągu roku. Osobie korzystającej ze zwolnienia przysługiwać będzie wynagrodzenie w wysokości połowy normalnego wynagrodzenia. Ze zwolnienia będziemy mogli skorzystać składając pisemny lub elektroniczny wniosek do pracodawcy najpóźniej w dniu, w którym chcemy otrzymać zwolnienie, a pracodawca będzie miał obowiązek pozytywnie rozpatrzyć wniosek. W pierwszym wniosku składanym w ciągu roku trzeba będzie również określić, czy chce się odebrać zwolnienie w wymiarze 2 dni, czy też 16 godzin.

Szczególne zasady przewidziane są dla osób pracujących w niestandardowym wymiarze lub normie czasu pracy. Osoby zatrudnione w niepełnym wymiarze czasu pracy, które będą chciały skorzystać ze zwolnienia w wymiarze godzinowym będą mogły odebrać nie 16 godzin, ale odpowiednio mniej godzin, proporcjonalnie w stosunku do swojego wymiaru etatu. Analogicznie, osoby, których dobowa norma czasu pracy jest inna niż 8 godzin, zwolnienie w wymiarze godzinowym będą mogły odebrać w liczbie godzin proporcjonalnej do ich normy czasu pracy.

Zgodnie z nowymi przepisami pracownikom i pracowniczkom przysługiwać będzie także dodatkowy urlop opiekuńczy (art. 173¹ Kodeksu). Z urlopu będzie można korzystać w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie, która ich wymaga z poważnych względów medycznych oraz która zamieszkuje w tym samym gospodarstwie domowym co osoba zatrudniona lub jest członkiem jej rodziny (synem, córką, matką, ojcem lub małżonkiem/małżonką).

Roczny wymiar tego urlopu wyniesie 5 dni i będzie udzielany na te dni, które są dla osoby zatrudnionej dniami pracy, zgodnie z obowiązującym ją rozkładem czasu pracy.

Urlop opiekuńczy udzielany będzie na wniosek osoby zatrudnionej, złożony pisemnie lub elektronicznie, najpóźniej na dzień przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. We wniosku trzeba będzie wskazać imię i nazwisko osoby wymagającej opieki oraz przyczynę konieczności zapewnienia opieki osobiście przez osobę zatrudnioną. Jeżeli urlop będzie udzielany na potrzeby opieki nad członkiem rodziny, we wniosku trzeba będzie także wskazać stosunek łączący osobę wymagającą opieki i osobę zatrudnioną, jeżeli zaś będzie on dotyczył osoby niebędącej członkiem rodziny - adres zamieszkania osoby (który musi być taki sam jak adres osoby zatrudnionej, ponieważ muszą one zamieszkiwać w tym samym gospodarstwie domowym).

Kolejne nowe uprawnienie to elastyczna organizacja pracy, przysługująca osobom wychowującym dzieci, które nie ukończyły 8 roku życia (art. 188¹ Kodeksu). Elastyczna organizacja pracy oznacza możliwość skorzystania z którejś już istniejących niestandardowych form wykonywania pracy, tj.: pracy zdalnej, systemu przerywanego czasu pracy, systemu skróconego tygodnia pracy, systemu pracy weekendowej, ruchomego czasu pracy, indywidualnego rozkładu czasu pracy lub obniżenia wymiaru czasu pracy.

Zastosowanie elastycznej organizacji pracy może nastąpić na wniosek zatrudnionej osoby, złożony nie później niż na 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z niej. We wniosku trzeba będzie wskazać dane dziecka, przyczynę skorzystania z elastycznej organizacji, termin jej rozpoczęcia i zakończenia oraz jej rodzaj. Pracodawca będzie zobowiązany rozpatrzyć wniosek w terminie 7 dni, ale nie będzie zobligowany do przychylenia się do wniosku. Analogiczny tryb obowiązywać będzie także w odniesieniu do wnioskowania o powrót do poprzedniej organizacji pracy przez rodzica korzystającego z elastycznej organizacji pracy.

Zmiany Kodeksu Pracy zwiększyły uprawnienia osób wychowujących dzieci do 8 roku życia dodatkowo rozszerzając na nie zakaz pracy poza normalnym czasem i miejscem pracy, który do tej pory odnosił się tylko do wychowujących dzieci do 4 roku życia (art. 78 § 2 Kodeksu). Od kwietnia pracowników wychowujących dzieci do 8 roku życia nie będzie więc wolno bez ich zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej i w systemie przerywanego czasu pracy, ani też delegować ich poza stałe miejsce pracy.

Zmiany w kodeksie pracy zwiększają także uprawnienia osób korzystających z dotychczas istniejących urlopów związanych z opieką nad dziećmi, w tym m.in. rozszerzają ochronę przed zwolnieniem (art. 177 Kodeksu). Dotychczas ochrona dotyczyła tylko osób w ciąży lub korzystających z urlopu macierzyńskiego, od 26 kwietnia obejmuje zaś ona także osoby korzystające z urlopu ojcowskiego i rodzicielskiego.

Co więcej wydłużeniu uległ termin korzystania z ochrony - z pewnymi wyjątkami ochrona trwa od czasu złożenia wniosku o odpowiedni urlop do dnia zakończenia urlopu.

Zwiększył się także zakres ochrony - dotychczas pracodawca nie mógł w okresie ochronnym wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę pracowniczki, obecnie ochrona zabrania zaś także prowadzenia przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy.

Wyjątkiem spośród korzystnych dla pracowników zmian jest zmiana dotycząca urlopów ojcowskich. Na mocy nowelizacji obniżono bowiem wiek dziecka, do którego pracownik może odebrać urlop ojcowski (art 182³). Zamiast dotychczasowych 24 miesięcy urlop ojcowski będzie można odebrać do czasu ukończenia przez dziecko 12 miesięcy.

Nowelizacja wprowadziła ponadto kilka zmian dotyczących korzystania z urlopów rodzicielskich. Po pierwsze wydłużone zostały okresy (182^1a i 182^1f Kodeksu):

1) zwykłego urlopu rodzicielskiego - do 41 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i 43 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka;

2) zwykłego urlopu rodzicielskiego udzielanego rodzicom dziecka posiadającego zaświadczenie o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu albo nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu, powstałym w okresie prenatalnym lub w czasie porodu - do 65 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i 67 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka;

3) urlopu rodzicielskiego łączonego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego urlopu - do 82 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i 86 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka;

4) urlopu rodzicielskiego łączonego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego urlopu udzielanego rodzicom dzieci posiadających wspomniane wyżej zaświadczenie - do 130 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i 134 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka.

Jednocześnie nowelizacja wprowadziła nakaz skorzystania przez każde z rodziców z przynajmniej 9 tygodni - jeżeli któreś z rodziców nie wykorzysta tego okresu, nie może on przejść na drugiego rodzica.

Ostatnia zmiana dotycząca urlopu rodzicielskiego uprościła zaś zasady dzielenia ich na części oraz liczenia okresów tych części. Zgodnie z nowymi zasadami urlop rodzicielski może być udzielony jednorazowo albo w maksymalnie 5 częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia (art. 182^1c Kodeksu).

Nowelizacja wprowadziła także dwie zmiany, które dotyczą różnych typów uprawnień. Po pierwsze, zelektryfikowany został tryb wnioskowania przez pracowników o skorzystanie z wymienionych wyżej urlopów i innych uprawnień rodzicielskich. Po drugie uprawnienie o dopuszczenie do takiej samej pracy po powrocie z urlopu wychowawczego zostało rozszerzone na wszystkie wspomniane wyżej urlopy (art. 186⁴ Kodeksu).