Publicystyka - ngo.pl

W ostatnich latach znacząco zmienił się w III sektorze sposób postrzegania potrzeby zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Chociaż nadal dla wielu osób słowo „dostępność” może kojarzyć się z czymś innym, to dla osób z niepełnosprawnościami stanowi podstawowy warunek prowadzenia samodzielnego życia oraz pełnego uczestnictwa w życiu społecznym na równych zasadach z innymi. Osoby ze szczególnymi potrzebami mają prawo do żądania zapewnienia dostępności – architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej. Chcą być traktowane podmiotowo oraz mieć świadomość, że ktoś się nimi interesuje i próbuje uwzględnić ich potrzeby. W tym zakresie dostępność jest jednym z najważniejszych osiągnięć w zmianie jakości życia osób z niepełnosprawnościami.

Obowiązujące w kraju rozwiązania systemowe dotyczące wdrażania dostępności koncentrują się głównie na podmiotach publicznych. Jednak coraz częściej zaczyna się podchodzić do tematu dostępności w szerszym zakresie poprzez próbę spojrzenia na całość zagadnienia. Wobec tego potrzebna jest świadoma transformacja procesu wdrażania dostępności przez podmioty niepubliczne. Będzie to wymagało od NGO dostosowania się do nowych przepisów prawnych w zakresie certyfikacji dostępności, ale także cofnięcia zakorzenionych przez lata złych praktyk. Wprawdzie potrzeba poddania się procesowi certyfikacji przez NGO może wydawać się mniej priorytetową pozycją, na długiej liście działań do zrealizowania - ale nie można tego procesu zignorować. W rzeczywistości zapewnienie dostępności przez organizacje społeczne, zgodnie z zasadą „Prospołeczni=Dostępni”, będzie w najbliższych latach stanowić jedno z kluczowych wyzwań.

Dostępność to proces iteracyjny wymagający zmiany całościowego sposobu myślenia – to podróż, a nie cel sam w sobie. Dlatego należy unikać optymalizacji tylko części działalności NGO pod kątem zapewnienia dostępności. Należy wyjść poza schemat binarnego podziału  podejmowania decyzji na zasadzie - tak lub nie. Dostępność to nie przełącznik 0-1, który można po prostu - włączyć lub wyłączyć. Dostępność to uporządkowane spektrum zjawiska traktowanego jako całość. To metoda „prób i błędów” pozwalająca zbliżyć się do osiągnięcia końcowego celu, jakim jest świat bez barier dla osób ze szczególnymi potrzebami. Dostępność jest procesem, który dotyczy nas wszystkich. Dostępność ma charakter inkluzywny, czyli rozpatrywany jako całość i dostępny dla każdego. To proces, który stawia na różnorodność i niewykluczanie nikogo. Jednak dostępności nie uda się ustanowić tylko przepisami prawnymi – dostępność sama w sobie jest prawem.

Obecnie procesy iteracyjne są podstawowym elementem coraz bardziej popularnego modelu zwinnego zarządzania projektami (ang. agile project management). Metoda Agile to proces zarządzania przedsięwzięciami opartymi na dużej dynamice i ryzyku, które cechują się niestałością. Filozofia Agile zakłada, że na początku procesu nie można dokładnie przewidzieć jego całego przebiegu. Stąd iteracyjny tryb wdrażania zmian pozwala na regularne dostarczanie mniejszych elementów końcowego rozwiązania oraz na dużą elastyczność we wprowadzaniu zmian w zadaniu.

W tym zakresie zapewnienie dostępności jest procesem zakładającym - ciągłe zmiany i pokonywanie nowych wyzwań. Dostępność wymaga ciągłego dostosowywania się do zmieniających się okoliczności. Rozpoczyna się od wzrostu świadomości i zrozumienia potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, zaś kończy na konsekwentnym wprowadzaniu zmian. NGO korzystające z iteracyjnego procesu wdrażania dostępności zyskają możliwość tworzenia, testowania i wprowadzania poprawek, aż będą zadowolone z końcowego wyniku. Ponadto, dostępność iteracyjna jest najbardziej przyjaznym podejściem. Pozwala efektywniej przystosować NGO do zmian, jakie będą konsekwencją podjęcia decyzji o wdrożeniu dostępności.

W dostępności nie ma drogi na skróty. Zaszliśmy tak daleko, ale przed nami jeszcze długa droga. Dostępność można porównać do mapy drogowej, która nie ma jednej drogi i nigdy się nie kończy. Próbą znalezienia drogowskazu, który wyznaczałby kierunek i wskazywał skuteczne rozwiązania związane z wdrażaniem dostępności przez NGO może okazać się wprowadzenie nowej jakości certyfikacji dostępności. Przykład zawsze idzie z góry. Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej zakończyło procedurę wdrażania ujednoliconego programu certyfikacji dostępności przez podmioty niepubliczne. Ustawa z dn. 19 lipca 2019 o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami zawiera przepisy wspierające dostępność nie tylko w podmiotach publicznych. W tym zakresie w art. 15 ustawy o zapewnianiu dostępności przewidziano nieobowiązkową procedurę certyfikacji NGO i przedsiębiorców. Certyfikacja dostępności stanowi ważne ogniwo łańcucha dostępności. Każdy element łańcucha wpływa na inne i jest od nich zależny. Wszystkie elementy łańcucha z punktu widzenia dostępności są jednakowo ważne. Audyty dostępności będą nie tylko wskazywały rozpoznane bariery, ale też zawierać - mapę drogową naprawy.

Certyfikacja dostępności jest pierwszym krokiem do powszechnej standaryzacji i uporządkowania procesu wdrażania dostępności. Do niedawna przedsiębiorcy i NGO, mający odpowiednią wiedzę i doświadczenie, mogli przeprowadzać audyty dostępności oraz nadawać własne autorskie certyfikaty dostępności. Obecnie prawo do wydawania certyfikatów dostępności mają wyłącznie niezależne akredytowane podmioty (w tym: NGO, przedsiębiorcy i uczelnie) wybrane w otwartym naborze przeprowadzonym przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej. Kolejne nabory nie są obecnie planowane.

W odpowiedzi na konkurs, dotyczący wyboru podmiotów mających uprawnienia potwierdzania dostępności oraz wydawania certyfikatów dostępności, wpłynęło łącznie 49 wniosków. Z tego jedynie 26 wniosków spełniło wszystkie wymagania określone w rozporządzeniu Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dn. 4 marca 2021 r. w sprawie szczegółowych wymogów, jakie muszą spełniać podmioty dokonujące certyfikacji dostępności, wzoru wniosku o wydanie certyfikatu dostępności oraz wzoru certyfikatu dostępności. Wybrane podmioty dokonujące certyfikacji dostępności muszą posiadać odpowiednie zasoby organizacyjne, kadrowe i narzędzia pozwalające na należyte przeprowadzenie procesu certyfikacji.

Zweryfikowane podmioty certyfikujące zostały podane w wykazie zamieszczonym w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej (https://tiny.pl/9zn1z). Przy czym w opublikowanym wykazie, o którym mowa w art. 17 ustawy o zapewnianiu dostępności, znalazło się łącznie 13 NGO lub konsorcjów z ich udziałem (50% ogółu akredytowanych podmiotów), tj.:

1. Fundacja Biznes Bez Barier.
2. Fundacja Ekonomii Społecznej Przystań.
3. Fundacja EUDAJMONIA.
4. Fundacja Integracja – Lider Konsorcjum, Fundacja Widzialni – Konsorcjant.
5. Fundacja TUS.
6. Fundacja Wspierania Zrównoważonego Rozwoju i Ekonomii Społecznej.
7. Inventum Sp. z o.o. – Lider Konsorcjum, Fundacja Stałego Rozwoju – Konsorcjant.
8. Karkonoski Sejmik Osób Niepełnosprawnych – Lider Konsorcjum, Fundacja Centrum Edukacji i Wdrażania Innowacji w Medycynie - Konsorcjant, Fundacja Instytut Rewalidacji - Konsorcjant.
9. Lubelskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki – Lider Konsorcjum, Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych – Konsorcjant.
10. Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. – Lider Konsorcjum, Stowarzyszenie Młodych Lubuszan - Konsorcjant.
11. Skorpion Polkowice.
12. Stowarzyszenie na rzecz Równego Dostępu do Kształcenia „Twoje nowe możliwości”.
13. Stowarzyszenie na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju i Zachowania dziedzictwa Kulturowego „Miastoport”.

Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej przygotowało mapę lokalizacji podmiotów dokonujących certyfikacji dostępności (https://tiny.pl/9zpnt). Mapa umożliwia znalezienie siedziby podmiotu dokonującego certyfikacji w najbliższej okolicy.

W praktyce bardzo trudno będzie osiągnąć ambitny cel zakładający zapewnienie 100% dostępności przez podmioty ubiegające się o certyfikat (proces certyfikacji będzie obejmować wszystkie 3 typy dostępności – architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej). Można założyć, że audyt dostępności umieści podmiot podlegający certyfikacji zapewne gdzieś na krzywej, pomiędzy: niską dostępnością – spełnieniem minimalnych wymagań - a dostępnością doskonałą. Kluczowym wyzwaniem procesu certyfikacji dostępności będzie wykrycie ewentualnych barier oraz ich skorygowanie tak, aby uzyskać co najmniej minimalny wymagany stopień dostępności, o których mowa w art. 6 ustawy o zapewnianiu dostępności.

Procedura certyfikacji dostępności będzie przebiegać w pięciu krokach:

• złożenie wniosku o certyfikację do podmiotu dokonującego certyfikacji dostępności, który znajduje się w wykazie opublikowanym przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej,
• zawarcie umowy między podmiotem dokonującym certyfikacji a podmiotem ubiegającym się o certyfikat, w tym ustalenie opłaty certyfikacyjnej (zgodnie z art. 22, ust. 3 ustawy o zapewnianiu dostępności),
• sporządzenie raportu z audytu weryfikującego spełnienie minimalnych wymagań określonych w art. 6 ustawy o zapewnianiu dostępności,
• sformułowanie dla podmiotu podlegającego certyfikacji szczegółowych zaleceń w zakresie poprawy zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami,
• po pozytywnej weryfikacji wydanie Certyfikatu Dostępności na okres 4 lat.

Poddanie się procesowi certyfikacji jest dedykowane przede wszystkim NGO, które chcą uzyskać potwierdzenie, że ich działalność spełnia minimalne wymagania określone w art. 6 ustawy o zapewnianiu dostępności. Niestety nadal wiele NGO uważa, że ich ten problem nie dotyczy, ponieważ osoby z niepełnosprawnościami nie są adresatami ich działań. Jednak NGO, które nie planują wdrażania dostępności będą zostawać w tyle. W praktyce może się okazać, że osoby z niepełnosprawnościami nie skorzystają z oferty organizacji – bo nie będą mieć takiej możliwości. A nie z powodu braku zainteresowania. Jest to tym bardziej istotne, że zgodnie z art. 5 ust 1 ustawy o zapewnianiu dostępności, NGO są zobowiązane do dążenia w prowadzonej działalności do zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.

NGO powinny same zabiegać o dostępność, bo to jest dla nich opłacalne. Posiadanie certyfikatu dostępności będzie stanowić prestiż oraz świadczyć o tym, że NGO stosuje standardy dostępności. Ponadto jest organizacją odpowiedzialną społecznie i otwartą na potrzeby osób z niepełnosprawnościami. Otrzymanie certyfikatu dostępności pozytywnie wpłynie na wizerunek medialny oraz pozwoli wyróżnić się na tle innych organizacji. Będzie ważnym sygnałem marketingowym, że organizacja nadąża za aktualnymi trendami. Takie podejście pozwoli zyskać NGO nowych świadomych odbiorców oferowanych usług. Poza tym znacząco zwiększą się szanse na otrzymanie dotacji ze środków publicznych (NGO realizując zadanie publiczne musi zapewnić dostępność w zakresie określonym w umowie zawartej z podmiotem publicznym). Zmniejszy się też ryzyko potencjalnych skarg za brak zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Oprócz tego certyfikacja będzie dawała NGO wymierne oszczędności – zmniejszenie o 5% składki ponoszonej przez pracodawców na rzecz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).

Certyfikacja dostępności może być również wykorzystana do usprawnienia procesu podejmowania decyzji w NGO w zakresie wdrażania dostępności (np. czy skupić się tylko na naprawie rozpoznanych barier, czy też raczej całkowicie przeprojektować dotychczasową działalność pod kątem zapewnienia dostępności?). Jednak w praktyce decyzja ta będzie w dużej mierze zależała od posiadanych zasobów - finansowych, kadrowych, technicznych i czasowych. Poddanie się procedurze certyfikacji dostępności może stanowić też dobrą okazją do zwiększenia umiejętności i kompetencji NGO w zakresie stosowania zasad dostępności. Nawet, jeżeli wyniki weryfikacji nie będą w pełni satysfakcjonujące, to kluczowe znaczenie może mieć chwila refleksji oraz podjęcie odpowiednich kroków w celu eliminacji barier zgodnie z rekomendacjami określonymi w audycie. Ponadto, poddanie się procesowi certyfikacji, to inwestycja w przyszłość NGO poprzez transfer wiedzy i doświadczeń przekazanych przez zewnętrznych audytorów dokonujących certyfikacji dostępności.

Z kolei akredytowane podmioty, upoważnione do przeprowadzania audytów oraz certyfikowania dostępności, dysponują wystarczającym potencjałem, aby w przyszłości pełnić rolę obywatelskich think tanków (z ang. dosłownie „zbiornik myśli”), zajmujących się badaniami i poszukiwaniem sposobów rozwiązywania ważnych problemów społecznych związanych z polityką dostępności. Idea dostępności jest uniwersalna, stąd potrzebne jest horyzontalne włączenie jej do wszystkich polityk publicznych.

Więcej o kampanii „Prospołeczni = Dostępni” na stronie: https://liderzydostepnosci.pl/prospoleczni_dostepni/