Publicystyka - ngo.pl

Obecnie wiele usług świadczonych przez NGO nie jest wystarczająco dostosowanych do tego, aby osoby z niepełnosprawnościami mogły z nich samodzielnie korzystać - na miarę swoich możliwości i aspiracji. Stąd potrzebna jest zmiana filozofii myślenia NGO o świadczeniu usług ukierunkowanych na zapewnianie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Dostępność to proces, zakładający ciągłe zmiany i pokonywanie wyzwań. Jeżeli NGO funkcjonuje w niedostępnej przestrzeni - to stanowi to dla niej duże wyzwanie. Organizacja może narzekać, albo mieć wpływ na zmianę. Dlatego nie powinna pytać – czy da się to zmienić? Ale zastanowić się – jak to zrobić?

Szukając rozwiązania można zainspirować się metodą przygotowywania dostępnej oferty na realizację zadania publicznego, z perspektywy odbiorców usług – w oparciu o model łańcucha dostępności. Każde ogniwo łańcucha usług powinno być odpowiednio połączone i uzupełniać się tak, aby osoby z niepełnosprawnościami na żadnym etapie realizacji zadania nie napotykały barier. Każdy element łańcucha wpływa na inne i jest od nich zależny.  W idealnych warunkach cały łańcuch powinien być dostępny, od początku do końca - na tych samych zasadach dla wszystkich odbiorców. Wszystkie elementy łańcucha z punktu widzenia dostępności są jednakowo ważne. Dlatego jeżeli któreś ogniwo będzie słabe, to może to mieć negatywny wpływ na zrealizowanie całego zadania.

Organizacje pozarządowe planując usługi w ramach zadania publicznego powinny stosować rozwiązania w zakresie dostępności, które umożliwią skorzystanie z rezultatów osobom ze szczególnymi potrzebami oraz osiągnięcie wskaźników zgodnie z umową zawartą z podmiotem publicznym. Stąd NGO przygotowując ofertę powinny przeanalizować cały łańcuch zdarzeń pod kątem zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Pozwoli to na właściwe przygotowanie oferty oraz bardziej efektywne wykorzystanie ograniczonych zasobów organizacji – finansowych, techniczno-lokalowych, kadrowych i czasowych.

Mapowanie potrzeb odbiorców usług w zakresie dostępności jest kluczowym narzędziem zapewniającym skuteczne włączenie odbiorców usług  w fazę planowania - aby lepiej poznać i zrozumieć ich preferencje w zakresie dostępności. Ponadto rozpoznanie problemów może stanowić inspirację do wprowadzania nowych rozwiązań bardziej dostosowanych do potrzeb i możliwości organizacji. Przy czym w niektórych przypadkach będzie zachodzić konieczność zastosowania rozwiązań zindywidualizowanych, które wykraczają poza przyjęte standardy.

Przykładowo, jeżeli planujemy wydarzenie ogólnodostępne, bez potrzeby wcześniejszej rejestracji uczestników, to należy przewidzieć - jakie potrzeby w zakresie dostępności będą mogły mieć osoby z niepełnosprawnościami? Jeżeli NGO nie wie jak to zrobić, to zawsze może skonsultować się z organizacjami mającymi w tym doświadczenie. Z kolei przy organizacji stacjonarnego zamkniętego spotkania, bez udostępniania w czasie rzeczywistym treści za pomocą technologii przesyłania strumieniowego – niepotrzebne może okazać się np. dodatkowe zatrudnienie tłumacza Polskiego Języka Migowego (PJM), jeżeli nie zgłosiła się ani jedna osoba potrzebująca skorzystać z takiej formy wsparcia. Tym bardziej, że udział tłumacza PJM w wydarzeniu może oznaczać jego nieobecność w miejscu - gdzie rzeczywiście będzie potrzebny w tym samym czasie.

Dostępność można porównać do łańcucha usług -  zaczyna się od informacji i podjęcia decyzji o udziale, bezpiecznym dojeździe na miejsce i samodzielnym udziale w przedsięwzięciu, a kończy na powrocie do domu.

W tym zakresie pierwszym ogniwem w łańcuchu dostępności jest pozyskanie informacji o oferowanej usłudze, na podstawie której jest podejmowana decyzja o skorzystaniu z niej. Informuje, co musi się wydarzyć, aby osoba ze szczególnymi potrzebami mogła skorzystać z oferty. Dostępne spotkanie zaczyna się na długo przed wejściem do sali. Zazwyczaj osoby z niepełnosprawnościami podejmują decyzje w oparciu o dostępne informacje. W tym zakresie, w dobie powszechnie stosowanych nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT), kluczową rolę może odegrać zapewnienie dostępności cyfrowej oraz informacyjno-komunikacyjnej. Jeśli informacja będzie opracowana w sposób niedostępny, to osoby potencjalnie zainteresowane mogą do niej nie dotrzeć. Informacja o braku dostępności - także jest informacją o dostępności.

Kolejnym ogniwem łańcucha wartości jest bezproblemowe dotarcie na miejsce. W tym zakresie ważnym elementem, wpływającym na uczestnictwo i możliwość skorzystania z usług oferowanych przez NGO, będzie w szczególności dostępny transport publiczny.

Jednak nie wystarczy dotrzeć bezpiecznie na miejsce, ale trzeba jeszcze mieć możliwość poruszania się w przestrzeni architektonicznej bez barier. Osoby z niepełnosprawnościami oczekują jak największej samodzielności i minimalizowania zależności od pomocy innych osób. Stąd osoby ze szczególnymi potrzebami muszą mieć możliwość swobodnego skorzystania z całej infrastruktury obiektu oraz wszystkiego, co odbywa się wokół. Jeśli tak nie jest, to obiekt i otoczenie traci istotę przestrzeni publicznej.

Transport powrotny do domu, to najczęściej pomijane ogniwo łańcucha dostępności. Zaniedbanie tego etapu może negatywnie wpłynąć na końcowy odbiór oferty. Oprócz fizycznego powrotu uczestników do domu, ważne będzie też zbieranie od nich informacji zwrotnej na temat - zadowolenia z usługi i zastosowanych narzędzi zapewniających dostępność.

Zadanie publiczne, niezależnie od trybu ubiegania się o środki publiczne, powinno być realizowane przez NGO ze szczególną dbałością o równe traktowanie wszystkich beneficjentów, w tym w szczególności osób ze szczególnymi potrzebami. Tym bardziej, że zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami - organizacje pozarządowe, dążą w prowadzonej działalności do zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.

Dostępność w ofercie realizacji zadania publicznego jest już obowiązkiem. Od dnia 6 września 2021 r. w treści umowy należy określić warunki, które służą zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.  Zgodnie z art. 4 i 5 ustawy o zapewnianiu dostępności, NGO są zobowiązane do zapewniania dostępności w zakresie określonym w umowie o realizacji zadania publicznego. Dotyczy to w szczególności dostępności: architektonicznej i informacyjno-komunikacyjnej. Inaczej jest w przypadku dostępności cyfrowej – tutaj niektóre NGO, wymienione w art. 2 ust. 5) ustawy z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych, są ustawowo zobowiązane do zapewnienia dostępności. Dotyczy to organizacji prowadzących statutową działalność pożytku publicznego na rzecz: ochrony i promocji zdrowia, osób z niepełnosprawnościami lub osób w wieku emerytalnym.

Jednak art. 4 ust. 3 ustawy o zapewnianiu dostępności nie ma zastosowania do wszystkich umów na podstawie, których są wydatkowane środki publiczne. W umowach o realizację projektów dofinansowanych ze środków Unii Europejskiej dostępność będzie zapewniana na innych zasadach, w tym określonych w „Wytycznych w zakresie realizacji zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami oraz zasady równości szans kobiet i mężczyzn w ramach funduszy unijnych na lata 2014-2020” oraz w późniejszych przepisach w unijnej perspektywie finansowej na lata: 2021-2027. Takie umowy nie są typowymi umowami na wykonanie zadań publicznych, ponieważ w zakresie dostępności odwołują się do odrębnych regulacji prawnych.

NGO realizując zadanie publiczne nie musi zapewniać dostępności w całej swojej działalności, ale wyłącznie w zakresie określonym w umowie zawartej z podmiotem publicznym, na które zostały przeznaczone środki publiczne. Na podmiocie publicznym powinien leżeć obowiązek opisania - jakiej dostępności w realizacji zadania publicznego wymaga? Ten sposób pozwala na dopasowanie wymagań do możliwości danej organizacji oraz postawienia realistycznych celów, z punktu widzenia - nakładów finansowych i ograniczeń czasowych.

Wymagania dotyczące zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami powinny być każdorazowo dostosowane do rodzaju zadania publicznego. Jeżeli do zakresu zadania publicznego nie można zastosować wymagań, o których mowa w art. 6 ustawy o zapewnianiu dostępności, podmiot publiczny może w uzasadnionych wypadkach określić inne wymagania w zakresie dostępności niż minimalne wymagania podane w sposób ogólny w ustawie. Ponadto może rozszerzyć katalog wymagań w zakresie zapewniania dostępności. Inaczej podmiot publiczny lub NGO będą mogli w różny sposób interpretować zapisy umowy i wymagany zakres dostępności. Może to spowodować problemy z końcowym rozliczeniem zadania. Nie wynika to jednak z przepisów ustawy – może to być wyłącznie decyzja podmiotu publicznego. Z kolei jeżeli nie zostaną określone konkretne wymagania dotyczące zapewniania dostępności, organizacja powinna samodzielnie opisać w ofercie, w jaki sposób zadba o dostępność - cyfrową, architektoniczną i informacyjno-komunikacyjną? Zostanie to uwzględnione w umowie o realizację zadania publicznego.

Wcześniej w przepisach prawnych nie było określonych kar pieniężnych za brak stosowania zasad dostępności – teraz może wiązać się to z sankcjami finansowymi. Przepisy skargowe stosowane są wobec podmiotów publicznych, które są zobowiązane ustawowo do zapewniania dostępności. Mechanizm skargowy nie służy zaskarżeniu każdego możliwego braku dostępności, a jedynie tego - za który odpowiada podmiot publiczny.

Przykładowo, jeżeli NGO będzie zgodnie z umową realizować zadanie ze środków publicznych, to osoba ze szczególnymi potrzebami może zwrócić się do podmiotu publicznego z wnioskiem o zapewnienie dostępności i ewentualnie złożyć skargę na brak dostępności. W tym wypadku konsekwencją niewywiązania się NGO z zapisów umowy w zakresie zapewniania dostępności, może być jej rozwiązanie ze skutkiem natychmiastowym. Będzie się to wiązało z koniecznością zwrotu przez organizację części dotacji oraz ewentualnym poniesieniem kary umownej. W celu uniknięcia wątpliwości, tego typu decyzje powinny wynikać wprost z zapisów umowy.

Zapewnianie dostępności zgodnie z zapisami umowy będzie powodować zwiększenie kosztów realizacji zadania publicznego. NGO planując zadanie publiczne powinno przewidzieć całkowite koszty z tytułu zapewnienia dostępności, które będą uwzględnione w budżecie. Ważne, aby NGO realizując umowę nie musiało angażować dodatkowych swoich środków finansowych na zapewnianie dostępności. Tym bardziej, że od dnia 6 września 2021 r. dostęp alternatywny może być stosowany - tylko w wyjątkowych, indywidualnych i uzasadnionych przypadkach. Ponadto nie jest on też równoznaczny z zapewnieniem dostępności. Stąd po tej dacie zapewnianie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami musi być realizowane z wykorzystaniem projektowania uniwersalnego lub racjonalnych usprawnień.

Z drugiej strony działania związane z zapewnianiem dostępności docelowo będą przynosić korzyści wszystkim zaangażowanym w nią stronom. Stąd NGO powinny zabiegać o dostępność - bo to jest dla nich opłacalne. Skorzystają na tym wszystkie organizacje - zyskają nowych odbiorców oferty, zwiększą szansę na pozyskanie dotacji publicznych (np. kwestia dostępności może być jednym z elementów premiujących daną ofertę), zapewnią dywersyfikację źródeł finansowania (np. staną się podmiotem dokonującym certyfikacji dostępności) itp.

Jednak, aby zacząć wymagać od organizacji stosowania zasad dostępności, najpierw trzeba je do tego przygotować. Potrzebne są programy edukacyjne i kampanie informacyjne, jak też standaryzacja działań w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Standardem powinno być wyznaczanie w organizacji osoby do zajmowania się sprawami dostępności – pomimo tego, że NGO nie mają obowiązku powoływania koordynatorów ds. dostępności. W przeciwnym razie zapewnianie dostępności w organizacji będzie spoczywać na zarządzie, a ten i tak jest obciążony wieloma innymi obowiązkami.

Więcej o kampanii „Prospołeczni = Dostępni” na stronie: https://liderzydostepnosci.pl/prospoleczni_dostepni/