Publicystyka - ngo.pl

Badanie, zrealizowane na zlecenie Departamentu
Analiz i Strategii UKIE, przeprowadzono w grudniu 2004 roku. Jego głównym celem było sprawdzenie
jakie efekty może przynieść program, jakie wiążą się z nim obawy i jakie daje możliwości.

Program Leader jest jednym z instrumentów, za pomocą którego Komisja Europejska  chce realizować swoje nowe podejście do kwestii rozwoju obszarów wiejskich. W nowej polityce europejskiej większą wagę przykłada się do zrównoważonego i wielowymiarowego rozwoju całych obszarów wiejskich, nie tylko rolnictwa. Realizacji takiego podejścia ma służyć m.in. projekt utworzenia jednego Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz założenia przyjęte na okres programowania 2007-2013.  Jednym z celów Funduszu ma być aktywizacja obszarów wiejskich poprzez lokalne, oddolne działania. W działania te wpisuje się także program Leader, który ma pomóc w tworzeniu i realizacji lokalnych strategii rozwoju. Środki z programu Leader nie są przeznaczone na konkretne projekty, których temat jest narzucony z góry. Ta specyfika programu stanowi zarazem o jego atrakcyjności, jak i  budzi obawy, czy polska wieś będzie w stanie należycie z niego skorzystać.

Dlaczego atrakcyjny?
Aby wziąć udział w Programie Leader lokalna społeczność musi zorganizować się w Lokalną Grupę Działania i przedstawić strategię rozwoju swojego regionu. Wówczas dostaje do dyspozycji określoną pulę pieniędzy (tzw. grant globalny), którą może dość swobodnie rozporządzać w ramach przyjętej strategii.

W Unii Europejskiej Leader istnieje od 1991 roku i
odniósł tam spory sukces. Lokalne Grupy Działania funkcjonują na połowie obszaru "starej
Unii" i pojawia się ich coraz więcej. O tym, że program się sprawdza może świadczyć także
propozycja Komisji Europejskiej, aby na działania w ramach programu Leader przeznaczyć minimum 7%
środków na rozwój obszarów wiejskich.

Lokalna Grupa działania musi być ciałem posiadającym
osobowość prawną i tworzyć ją mogą przedstawiciele trzech środowisk: sektora publicznego, sektora
społecznego oraz sektora ekonomicznego.




Zdaniem ekspertów, biorących udział w badaniu zainicjowanym przez UKIE, program Leader może mieć
także korzystne i dalekosiężne skutki dla rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, przede wszystkim
dlatego, że jest on nastawiony na budowanie i wzmacnianie kapitału społecznego. Stworzenie i
realizacja lokalnej strategii rozwoju wymaga współdziałania przedstawicieli różnych sektorów,
pobudza inicjatywę i aktywność, wspiera rozwój lokalnej demokracji.

Wątpliwości i zagrożenia
Wątpliwości co do możliwości wprowadzania programu Leader w Polsce związane były z kilkoma problemami. Przede wszystkim z biernością społeczną i brakiem tradycji budowania partnerstw, a tym samym umiejętności wykorzystania środków z programu. Obawy te powiększały się wobec propozycji Komisji Europejskiej zwiększenia środków dostępnych w Leaderze.

- Polska podchodziła do tych propozycji ostrożnie, ostatecznie jednak przystała na nią. Osobiście nie mam wątpliwości, że ta decyzja była dobrym posunięciem. - mówi Wojciech Olejniczak, minister rolnictwa. Jednocześnie jednak podkreśla, że to, czy polska wieś będzie w stanie wykorzystać tak ogromne środki, zależy od wszystkich zainteresowanych podmiotów i od ich zaangażowania.

• Jeżeli chcemy przekazać na ten program tak duże
  środki, wszyscy musimy się wziąć do pracy. Zarówno administracja rządowa, organizacje pozarządowe,
  samorządy, jak i przedsiębiorcy. Musimy się dobrze do tego przygotować - apeluje minister.

Racjonalna kontrola
Zagrożenia podnoszone w związku z wprowadzaniem programu Leader w Polsce dotyczyły przede wszystkim owego swobodnego rozporządzania przyznanymi środkami finansowymi. Doktor Jerzy Głuszyński, konsultant naukowy badania, zwraca uwagę na szerszy kontekst tego zagadnienia. Z jednej strony bowiem - jak pokazują różne badania opinii społecznej - społeczeństwo polskie cechuje wysoki stopień nieufności nie tylko wobec instytucji państwowych, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców, ale także wobec innych członków lokalnej społeczności. To z jednej strony może  utrudniać zawiązywanie partnerstw, a z drugiej strony prowadzi czasami do bardzo restrykcyjnej kontroli podejmowanych działań. Zwłaszcza w kwestiach finansowych. Takim zachowaniom sprzyja ogólna korupcyjno-aferalna atmosfera panująca w kraju. Tymczasem, zdaniem Jerzego Głuszyńskiego, zbyt ostra kontrola może zniweczyć - słuszne skądinąd -  cele i założenia programu Leader.

- Leader jest programem długofalowym. Do jego realizacji potrzeba cierpliwości, a na efekty trzeba poczekać dłużej. Jest to program, który się doskonali poprzez działanie. Nie jest narzucony z góry. Uczymy się poprzez działanie. A tam, gdzie się uczymy, mogą się pojawiać błędy, coś może się okazać nieefektywne. Kontrola jest potrzebna, ale ona musi być racjonalna. Nieracjonalna kontrola może zabić podejmowane inicjatywy - ostrzega socjolog. 

"Długofalowość" Leadera oraz cierpliwość
konieczna od jego realizacji są wymieniane w badaniu jako potencjalne bariery, na jakie mogą
natknąć się osoby realizujące program lokalnie. Ponadto trzeba także pamiętać, że przy wszystkich
zaletach programu Leader, nie będzie on odpowiedzią na wszystkie bolączki polskiej wsi. Przede
wszystkim nie zaspokoi potrzeb czysto infrastrukturalnych, a te - ciągle jeszcze - są niezwykle
istotne na obszarach wiejskich. Ponadto na przeszkodzie efektywnej realizacji programu mogą stać
także takie czynniki, jak opór administracji lokalnej, niedostosowanie procedur administracyjnych
do potrzeb programu, problem włączenia programu Leader do całego systemu pomocy unijnej, czy
wreszcie słabość i nietrwałość istniejących partnerstw.

Co chcą zmienić organizacje?
Na niedostosowanie procedur administracyjnych do potrzeb programu zwracają także uwagę organizacje pozarządowe zaangażowane w realizację Leadera.
- Jest kilka spraw, które chcielibyśmy w jakiś sposób dopracować, a niektóre wręcz zmienić. Chcemy, w ramach istniejące prawa, wykorzystać maksymalnie te możliwości, które sprawią, że Leader będzie w Polsce skuteczny - mówi Anna Potok z Funduszu Współpracy, Biura Programów Wiejskich Program AGRO-INFO, zasiadająca także w Komitecie Monitorującym Programów na Rzecz Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich. Jeden z problemów dotyczy na przykład składu procentowego Grupy Decyzyjnej, która w partnerstwie jest odpowiedzialna za podejmowanie określonych decyzji dotyczących przygotowania projektu i jego realizacji.

• Zgodnie z dotychczasowymi kryteriami w grupie
  decyzyjnej co najmniej 50% uczestników musi pochodzić z organizacji pozarządowych lub
  gospodarczych. Tymczasem, w uzupełnieniu do programu, w procedurach napisano, że w zarządzie ma być
  50%. Wiadomo, że w zarządzie są zazwyczaj 3 - 4 osoby, więc trudno tu mówić o proporcjach. Jest
  także kryterium dotyczące równowagi płci. Żadnej płci nie może być mniej niż 40%. Jak w tym wąskim
  zarządzie wyobrazić sobie taką proporcję? - pyta Anna Potok.

Dlatego przedstawiciele organizacji pozarządowych,
zebrani w Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich proponują, aby również do uzupełnień programu
wprowadzić pojęcie "grupy decyzyjnej". Sytuacja jest o tyle trudna, że w polskim prawie
dotyczącym organizacji pozarządowych nie pojawia się pojęcie "organu decyzyjnego". Jest
mowa o zarządzie, ewentualnie radzie.

Drugą sprawą, na rzecz której organizacje lobbują za zmianami jest brak możliwości łączenia środków z programu Leader ze środkami publicznymi.
- To szalenie ogranicza możliwość działania partnerstwa - wyjaśnia A. Potok. - Chcemy za wszelką cenę przeforsować taką ideę, żeby one w realizacji wypracowanych dużym kosztem strategii rozwoju mogły korzystać także z innych środków. Oczywiście na jeden projekt powinny być środki z określonego źródła, ale tych projektów jest wiele. Można tworzyć różne  montaże.

Prosimy o procedury!
Niezwykle istotną kwestią , którą podnoszą organizacje jest także konieczność ustalenia klarownych, przejrzystych i dla wszystkich wiadomych procedur oceniania wniosków.

Obecnie bowiem mamy do czynienia z sytuacją wręcz zaprzeczającą ideom Leadera. Konkurs na projekty w ramach Schematu I (przygotowanie strategii rozwoju obszarów wiejskich  oraz pomoc na rzecz tworzenia Lokalnych Grup Działania) zakończył się w grudniu. Złożono 247 wniosków (ich listę można obejrzeć na stronie internetowej Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA - http://www.fapa.com.pl), ale jak do tej pory nikt nie ogłosił kryteriów wyboru projektu. Mimo to Wojciech Olejniczak jest pełen optymizmu.
- Wierzę, że trafimy w dziesiątkę - mówi. 

Więcej obaw w tym względzie ma Anna Potok.
-   Jeżeli minister mi mówi, że jak wyselekcjonujemy wnioski, to na pewno trafimy w dziesiątkę, to ja poważne wątpliwości - mówi.

Pewną nadzieją na pomyślne rozwiązanie tego problemu jest zaproszenie, jakie minister rolnictwa wystosował do organizacji pozarządowych, aby to one zostały gospodarzami tego programu.
- W tej chwili jesteście współgospodarzami tego programu. Wykorzystujemy wasze uwagi. Być może jednak powinniśmy się zastanowić w jaki sposób w przyszłości jeszcze bardziej związać organizacje z tym programem. Nie ma nic lepszego, jeżeli o organizacjach decydują same organizacje. O środkach na liderów, powinni decydować liderzy - deklaruje minister Olejniczak.