Publicystyka - ngo.pl

Partnerem NGO-sów jest szkocki rząd i parlament, które
funkcjonują od 1997 r. Te instytucje publiczne odpowiadają za całe
spektrum istotnych dla Szkotów spraw, od edukacji poprzez zdrowie
publiczne, ochronę środowiska, system sprawiedliwości,
mieszkalnictwo, transport, energię, do rozwoju przedsiębiorczości i
równego traktowania różnych grup. 

Siła reprezentacji

Organizacje pozarządowe, czy też jak określa się je na
Wyspach, wolontarystyczne od dawna wiedzą, że aby usprawnić
funkcjonowanie partnerstwa potrzebują szerokiej reprezentacji.
Scottish Council of Voluntary Organizations – Szkocka Rada
Organizacji Wolontarystycznych – powstała w 1943 r. jako
reprezentant szkockiego trzeciego sektora. Tworzy ją 1200
organizacji charytatywnych, przedsiębiorstw społecznych i
organizacji działających w oparciu o zaangażowanie lokalnych
społeczności; a także struktury sieciowe z ich własną bazą
członkowską. Główne cele SCVO to wzmacnianie potencjału organizacji
pozarządowych, usprawnianie komunikacji w trzecim sektorze a także
w reprezentacji go przed sektorem publicznym, wzmocnienie głosu
sektora i wsparcie organizacji w kampaniach prowadzonych na rzecz
lokalnych społeczności oraz promowanie idei społeczeństwa
obywatelskiego.

Warunki brzegowe

Już sam rok powstania SCVO wskazuje, że sektor pozarządowy
Szkocji ma tradycje jakich organizacje Europy Centralnej i
Wschodniej z wielu przyczyn mieć nie mogły. Dodatkowo, na sam fakt
działania struktur formalnych wpływ ma wielowiekowa tradycja ruchu
obywatelskiego, która powoduje, że relacje pomiędzy obywatelami a
władzą są ukształtowane tyleż na mocy prawa, co i zwyczaju. Jednak
szkockie organizacje i w tej, wydawałoby się niezwykle sprzyjającej
sytuacji widziały obszary, które według nich wymagały dyskusji i
ewentualnego unormowania. Jednak m. in. właśnie ze względu na te
historyczne uwarunkowania proces ten zakończył się specyficznym
rodzajem umowy społecznej. W październiku 1998 r. podpisany
negocjacje prowadzone przez SCVO zakończone zostały podpisaniem
Szkockiego Kompaktu – umowy społecznej między sektorem pozarządowym
a rządem. Kompakt został ratyfikowany przez szkocki parlament w
1999 r.

Z Londynu do Edynburga

Początków tego procesu należy szukać w latach 90., kiedy to
przeprowadzono przegląd metod i źródeł finansowania sektora
pozarządowego. Wraz z wyborami zakończonymi powołaniem Szkockiego
Parlamentu i uformowaniem laburzystowskiego rządu w 1997 wytworzył
się korzystny polityczny klimat dla zwiększonego zaangażowania po
okresie izolacji od najważniejszych decyzji, które do tamtej pory
zapadały w Londynie. Organizacje obywatelskie aktywnie angażowały
się w procesy decentralizacyjne. Aby ułożyć zdrowe relacje między
sobą a nowo powołaną władzą w Edynburgu oraz aby wspomóc nowy
szkocki rząd w dostarczaniu usług publicznych niejako „rękami”
organizacji pozarządowych, powołano grupę roboczą, która miała na
celu wypracowanie warunków tej współpracy. Grupa utworzona została
z przedstawicieli Komitetu Programowego SCVO, przedstawicieli
federacji branżowych i reprezentantów rządowych wyższego
szczebla.

Czym jest umowa społeczna?

Umowa społeczna, czyli kompakt, nie jest dokumentem wiążącym
prawnie, mimo iż ratyfikował ją szkocki Parlament. Jednakże choć
została zawarta z ówczesnym laburzystowskim rządem, jest ona
respektowana przez wszystkie kolejne administracje, od których
oczekuje się, że będą przestrzegać jej zapisów.

Szkocki kompakt ma postać pojedynczego dokumentu, który
opisuje poszczególne obszary jego obowiązywania, podział
odpowiedzialności, a także wspólnie respektowane zasady i wartości.
Ten ostatni katalog zawiera aktywne obywatelstwo, równość szans i
zrównoważony rozwój. Obie strony wyrażają chęć „stosowania
postanowień kompaktu w sektorach publicznym i pozarządowym”.
Bardziej szczegółowe postanowienia i zobowiązania rozpisane są w
pięciu obszarach: niezależności, reprezentacji, partnerstwa,
zasobów i wdrożenia.

Uznanie niezależności

Rząd szkocki potwierdza w kompakcie uznanie niezależności III
sektora i jego prawo do wnoszenia sprzeciwu co do polityk
publicznych tegoż rządu. Zobowiązania sektora pozarządowego
zawierają m. in. uznanie granic odpowiedzialności i decyzyjności
rządu oraz tego, iż odpowiada on przed parlamentem szkockim i może
funkcjonować jedynie w ramach przyznanych mu
kompetencji.

Reprezentacja

Ta część umowy, opisująca zasady komunikacji i konsultacji,
została poddana nowelizacji w 2003 r. wskutek zainteresowania rządu
szkockiego kwestią konsultacji społecznych. I tak, rząd zobowiązuje
się do konsultowania „w pełni oraz według ustalonego harmonogramu,
[dążąc do] zgody stron gdzie jest to możliwe”. Zobowiązania rządu
obejmują też zapewnienie dostępu do aktualnej informacji co do
priorytetów i celów, a także odpowiedniego wsparcia i możliwości
uczestnictwa w procesie budowania polityk, wraz z „zapewnieniem
przejrzystych i dostępnych kanałów komunikacji”. Zapisy tego
rozdziału mają też zastosowanie do sektora pozarządowego,
zobowiązując organizacje do właściwego i efektywnego
reprezentowania interesu trzeciego sektora.

Partnerstwo

Ta część kompaktu była źródłem niezgody między organizacjami i
stanowiła wyzwanie dla SCVO jako federacji krajowej. Rząd szkocki
zobowiązuje się do współpracy z sektorem „w duchu otwartości i
partnerstwa”, do uwzględniania wpływu swoich polityk na trzeci
sektor oraz do uznawania roli reprezentantów takich jak SCVO nie
dyskryminując jednocześnie organizacji, które prezentują stanowiska
odrębne. Zobowiązania sektora pozarządowego obejmują promowanie
wartości współpracy międzysektorowej oraz zapewnienie pełnej i
rzetelnej informacji co do treści spotkań
międzysektorowych.

Zasoby

Szkocki rząd będzie „dążyć do promowania zdrowego sektora
pozarządowego poprzez przekazywanie środków publicznych oparte o
czytelne kryteria osiąganych wyników”, a także „stosować dobre
praktyki przekazywania środków publicznych takie jak natychmiastowe
wypłaty zakontraktowanych funduszy”. Sektor pozarządowy promuje
dobre zarządzanie funduszami, w tym właściwą realizację postanowień
umów grantowych i dążenie do maksymalizacji korzyści z ponoszonych
wydatków, a także prowadzenie ustalonej kontroli
wykonalności.

Wdrożenie

W ramach kompaktu rząd szkocki zobowiązuje się do utworzenia
we współpracy z organizacjami systemu wspólnej ewaluacji i
monitoringu i zapewnia, że posiada jednostkę odpowiedzialną za
promowanie interesu sektora pozarządowego; a wszystkie rządowe
departamenty mają obowiązek przestrzegania postanowień kompaktu w
zakresie, który ich dotyczy. Reprezentanci sektora pozarządowego
zobowiązują się do upowszechniania treści kompaktu, promowania
praktyk z niego wynikających, a także promowania „ducha kompaktu”,
jako „głównej roli” organizacji infrastrukturalnych i tzw.
pośredniczących. 

Po publikacji kompaktu powołano grupę monitorującą, którą
później zastąpiła Grupa ds. przeglądu kompaktu. Kompakt został
„znowelizowany” w 2000, a potem w 2003 r. Modyfikacje
odzwierciedlały zmiany, jakie nastąpiły w samym sektorze
pozarządowym, kiedy to rosnąca grupa organizacji zaczęła angażować
się w dostarczanie usług socjalnych.

Aby usprawnić wzajemne relacje, powstały dokumenty
towarzyszące. „Przewodnik po dobrych praktykach szkockiego
kompaktu” został stworzony we współpracy z SCVO, dla tych
przedstawicieli administracji, którzy współpracują z trzecim
sektorem. Zawiera m. in. wskazówki dotyczące dystrybucji środków
publicznych i prowadzenia konsultacji. „Strategia wdrażania
szkockiego kompaktu” również została opracowana we współpracy
międzysektorowej. Nakreśliła ona trzyletni plan działań
wdrażających postanowienia kompaktu oraz wizję i strategiczne cele.
Uznano np. że podnoszenie świadomości nt. istnienia umowy i
promowanie dobrych praktyk powinno stanowić priorytet dla
wszystkich zainteresowanych, zwłaszcza w kontekście zaangażowania
mniejszych organizacji.

Życie z kompaktem

Szkocki sektor pozarządowy jest jednym z najsilniejszych na
świecie pod względem organizacji infrastrukturalnych, a także
poziomu współpracy i wsparcia międzysektorowego. Może to równie
dobrze oznaczać, że kolejna warstwa biurokracji w postaci kompaktu
nie jest potrzebna do utrzymania zdrowych relacji między
administracją a organizacjami. Jednak w ocenie organizacji przynosi
on wiele korzyści, a silne powiązania wewnątrz sektora powodują, że
przypadki jego łamania przez administrację są natychmiast
nagłaśniane przez NCVO i spotykają się z ostrą krytyką.

Mimo dobrej identyfikacji stron z wypracowanymi rozwiązaniami,
a także działań wspomagających wdrożenie kompaktu, promowanie
znajomości jego postanowień i zapewnienie stałego odniesienia do
zawartych w nim zasad stanowiły pewien problem. Badania pokazały,
że poza dużymi organizacjami, niewiele NGO-sów w ogóle wie o jego
istnieniu, nie mówiąc o zawartości i opisanych w nim
zasadach.

SCVO zajmowała się możliwie szeroko dystrybucją dokumentu,
jednak z perspektywy czasu jego przedstawiciele oceniają, że
wysiłek włożony w popularyzację dokumentu nie był wystarczający.
Być może przyczyną była sama natura dokumentu – nie miał on formy
ustawy, ani nie zakładał natychmiastowych konkretnych rezultatów.
Być może dokument ten nie był znany poza określonym gronem
większych organizacji dlatego, że miał wymiar ogólnokrajowy. Małe,
skupione na lokalnych problemach organizacje, które stanowią
większość szkockiego sektora obywatelskiego, nie kontaktują się na
co dzień z krajowymi władzami, zatem postanowienia umowy
niekoniecznie bezpośrednio ich dotyczyły.

Jednakże warto wspomnieć, że w ostatnich latach powstało około
tuzina lokalnych umów społecznych, zainspirowanych ogólnoszkockim
kompaktem.

Przydatność kompaktu jest szczególnie wysoko oceniana pod
względem podnoszenia rangi sektora pozarządowego, jego potrzeb i
związanych z nim priorytetów, w oczach administracji publicznej.
Uznawany jest za dobre narzędzie edukacyjne dla pracowników
administracji publicznej, zwłaszcza w zakresie poszanowania
niezależności trzeciego sektora.

Efektywność kompaktu zawsze zależy od szerszego politycznego
klimatu i stosunku danej administracji do samego sektora i
społeczeństwa obywatelskiego w ogóle. Jednak zarówno brzmienie
dokumentu jak i fakt, że jest on w większości przypadków
przestrzegany w skazują na życzliwość polityków w stosunku do
sektora, która wykracza poza politycznie poprawne deklaracje.
Proces decentralizacyjny, który zaowocował powołaniem szkockiego
parlamentu i rządu, doprowadził do wyzwolenia energii obywateli i
umocowania kultury współpracy. Ten społeczny impet doprowadził nie
tylko do samego powstania umowy społecznej, ale i stanowił podstawy
dla jej efektywnego wdrażania. A dobra wola polityków? Niektórzy
uważają, że jest to rezultat zrozumienia jakie mają politycy,
którzy uważają, że rząd potrzebuje silnego sektora pozarządowego,
by lepiej wypełniać swoje funkcje.