Publicystyka - ngo.pl

Dostępność stanowi jedno z praw człowieka. Z kolei dostępność informacji i komunikacji jest zagwarantowana w Konstytucji (art. 54 i 69). Bez dostępu do informacji i komunikacji nie można realizować innych praw człowieka (jak prawo do edukacji, udziału w kulturze, pracy i zatrudnienia, ochrony zdrowia itp.).

Dobre prawo to nasz klucz do efektywnego funkcjonowania w społeczeństwie. Aktów prawnych, które tworzą przyjazną i dostępną przestrzeń wokół nas, jest zaś coraz więcej. Wśród nich warto zwrócić uwagę na:

• Konwencję ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami,
• ustawę o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami,
• ustawę o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych,
• ustawę o języku migowym i innych środkach komunikowania się,
• ustawę o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze,
• a także regulacje, które dotyczą projektów europejskich (Standardy dostępności dla polityki spójności 2021-2027; plik DOCX, 18,6 MB).

W artykule wykorzystujemy także standardy dostępności polskich, amerykańskich, kanadyjskich i europejskich uniwersytetów, placówek i organów edukacyjnych (między innymi: Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Pennsylvania State University, University of Florida, Utah State University, BCcampus, Europejska Agencja do spraw Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej). Trzeba bowiem podkreślić, że dostępność informacji i komunikacji jest w umiarkowanym stopniu regulowana przez przepisy prawa powszechnie obowiązującego. Tego typu dostępność zapewnia się w oparciu o wypracowane najbardziej uniwersalne rozwiązania lub inne dobre praktyki.

Warto przy tym pamiętać, że potrzeby osób komunikujących się lub pozyskujących informację są indywidualne. Zapewniając dostępność informacji i komunikacji w sposób optymalny, należy uwzględnić przede wszystkim:

• rodzaj odbiorców,
• rodzaj informacji,
• kanał komunikacji,
• warunki, w jakich odbywa się komunikowanie.

Uwzględniając te wszystkie czynniki, jesteśmy w stanie zapewnić (pełną) dostępność.

Trzeba jednak pamiętać, że stosowanie takiego podejścia – zgodnego z ideałem – wymaga bardzo dużej wiedzy eksperckiej w tym obszarze i nie jest osiągalne dla zdecydowanej większości osób. Odpowiedzią na to jest niniejszy artykuł. Przedstawia uniwersalne rozwiązania, które sprawdzą się w większości zastosowań. Pozwala też na stosunkowo łatwe wprowadzanie dostępności. Dzięki temu każda osoba może w prosty sposób zapewnić dostępność swojej informacji i komunikacji.

Lista sprawdzająca dla dokumentu elektronicznego

1. Do przekazywania informacji tekstowej korzystaj z tekstu, a nie z obrazu tekstu (tekstu w postaci graficznej).
2. Stosuj czcionkę bezszeryfową normalnej szerokości (jak Verdana lub Tahoma), bez cieniowania.
3. Stosuj wielkość czcionki dla tekstu podstawowego co najmniej 12 punktów oraz co najmniej 18-20 punktów w prezentacji multimedialnej.
4. Dla dużego tekstu (tytuły, nagłówki itp.) stosuj wielkość czcionki co najmniej 18 punktów, a co najmniej 14 punktów w przypadku dużego tekstu wytłuszczonego oraz co najmniej 27-30 punktów w prezentacji multimedialnej.
5. Sformatuj poprawnie tekst, przede wszystkim: wyrównaj tekst do lewej, zapewnij odstępy między wierszami (interlinię) 1,3-1,5 wiersza, wyróżniaj tekst przez jego wytłuszczenie (unikaj pisania wielkimi literami, kursywą i stosowania podkreśleń), nie dziel wyrazów między wiersze, nie używaj tekstu rozstrzelonego (ze zwiększonymi odstępami między literami w wyrazie).
6. Zapewnij kontrast między kolorem tekstu a kolorem tła.
7. Zadbaj, by elementy strukturalne w tekście (nagłówki, listy, tabele, tytuły w prezentacjach) były tworzone przy użyciu odpowiednich narzędzi czy stylów, na przykład w edytorze tekstu czy programie do tworzenia prezentacji multimedialnych – a nie formatowane „ręcznie”.
8. Stosuj w dokumencie nagłówki oraz używaj dedykowanych stylów (Nagłówek 1, Nagłówek 2 itp.), stosuj unikatowe nazwy nagłówków.
9. Zadbaj, by tabele były dostępne, w tym: stosuj narzędzia do tworzenia tabel, stosuj wiersz nagłówkowy tabeli oraz skorzystaj z funkcji „Powtórz wiersz nagłówka na nowych stronach”, zadbaj, by linie siatki tabeli były widoczne w dokumencie, zadbaj, by wartości tekstowe komórek równać do lewej, a wartości liczbowe – do prawej (lub przecinka dziesiętnego), zadbaj o kontrast w przypadku wyróżniania kolorem tła wiersza lub kolumny, stosuj unikatowe treści dla wierszy nagłówkowych.
10. W przypadku tworzenia list punktowych lub numerowanych, użyj narzędzi do tworzenia list.
11. Unikaj podziału tekstu na kolumny.
12. Zadbaj, by prezentacje multimedialne były dostępne, w tym zawierały: unikatowe tytuły slajdów, maksymalnie 9 wierszy na slajdzie (8 w przypadku projektów europejskich), krótkie wypowiedzi, najlepiej w formie równoważników zdań, grafiki wysokiej jakości, teksty alternatywne dla treści graficznych.
13. Przy podawaniu hiperłączy (linków) nadawaj im nazwę (określ tekst alternatywny).
14. Informacje przekazywane za pomocą koloru, kształtu, położenia itp. udostępniaj także w inny sposób, na przykład w treści tekstowej, w tekście alternatywnym lub programistycznie.
15. Staraj się unikać zbyt długich zdań. Staraj się używać zdań pojedynczych lub jednokrotnie złożonych.
16. Staraj się używać piktogramów do wyróżniania powtarzających się sekcji.
17. Dbaj o zasady prostego języka.
18. Wykorzystaj wbudowane narzędzia do sprawdzania dostępności (w edytorze tekstu, programie do prezentacji multimedialnych itp.).
19. Staraj się zadbać o to, by udostępnić dokument elektroniczny równolegle w wersjach edytowalnej i nieedytowalnej.

Lista sprawdzająca dla informacji drukowanej

1. Zapewnij także postać elektroniczną, najlepiej w wersjach edytowalnej i nieedytowalnej.
2. Stosuj czcionkę bezszeryfową (jak Verdana lub Tahoma).
3. Wielkość czcionki co najmniej 12 punktów, jeśli informacja będzie znajdować się blisko oczu osoby czytającej.
4. Jeśli informacja będzie czytana z większej odległości niż 25 cm, to ustal wielkość czcionki w [pkt] (w punktach typograficznych) w zależności od odległości d [m] (między informacją a oczami osoby czytającej) na co najmniej: w [pkt] = 48,2 d [m]
5. Unikaj podziału tekstu na kolumny.
6. Staraj się używać piktogramów do wyróżniania powtarzających się sekcji, zwłaszcza w podręcznikach, skryptach itp.
7. Stosuj link skrócony zamiast (długiego) adresu internetowego.

Lista sprawdzająca dla informacji ustnej

1. Ogranicz hałas lub (jeśli możliwe) wybierz ciche miejsce.
2. Wybierz pomieszczenia dobrze oświetlone, o korzystnych warunkach akustycznych.
3. Wybierz sale wyposażone w pętle indukcyjne.
4. Mów normalnie lub z minimalnie podwyższonym natężeniem głosu bądź w minimalnie zwolnionym tempie.
5. Nawet jak mówisz głośno, to korzystaj z mikrofonu, o ile to możliwe.
6. Mów z twarzą zwróconą do osoby informowanej lub osób informowanych.
7. Zadbaj o to, by Twoja twarz była dobrze oświetlona.

Lista sprawdzająca dla informacji odręcznej

1. Pisz litery prostopadle do osi pisania.
2. Pisz prostym krojem (charakterem pisma), bez ozdobników.
3. Jeśli Twój charakter pisma nie jest wyraźny – stosuj litery drukowane, najlepiej wielkie litery.
4. Zapewnij wysokość liter wielkich co najmniej 10 mm i małych – 7 mm.
5. Zapewnij odstępy między wierszami (interlinię) co najmniej 1,5 wiersza.
6. Zapewnij kontrast pomiędzy kolorem pisma a kolorem tła.
7. Unikaj pisania na papierze w linie lub kratkę.
8. Jeśli korzystasz z tablicy – wybierz pomieszczenie z tablicą w czarnym lub białym kolorze (kontrastowym w stosunku do koloru kredy czy pisaka).
9. Unikaj podziału na kolumny.
10. Jeśli podpisujesz informację, to zawrzyj w niej swoje imię i nazwisko, podpis może być trudny do rozpoznania.

Lista sprawdzająca dla gablot, tablic informacyjnych, banerów oraz ekranów i telebimów

Dalsze punkty dotyczą wyłącznie banerów oraz ekranów i telebimów.

1. Zastosuj punkty z listy sprawdzającej dla – odpowiednio – informacji drukowanej.
2. Wyróżniaj tekst przez jego wytłuszczenie lub powiększenie (kolor nie może być jedynym wyróżnikiem).
3. Wyróżniając wielkością czcionki, zapewnij wielkość liter na 150% tekstu podstawowego lub 120% w przypadku tekstu jednocześnie wytłuszczonego.
4. Wyróżniaj tytuł i nagłówki.
5. Stosując link skrócony, wyróżniaj go przez powiększenie tekstu.
6. Stosuj kody QR łącznie z linkami skróconymi w powiększonym tekście.

Lista sprawdzająca dla nagrań

1. Dla nagrań audio: zapewnij transkrypcję tekstową lub napisy rozszerzone dla nagrań audio udostępnianych na stronie internetowej lub w aplikacji mobilnej, staraj się zapewnić transkrypcję tekstową lub napisy rozszerzone dla nagrań audio udostępnianych inną drogą (na przykład pocztą elektroniczną), staraj się zapewnić ciche tło dźwiękowe.
2. Dla nagrań wideo: zapewnij transkrypcję tekstową lub audiodeskrypcję dla nagrań wideo udostępnianych na stronie internetowej lub w aplikacji mobilnej, staraj się zapewnić transkrypcję tekstową lub audiodeskrypcję dla nagrań wideo udostępnianych inną drogą (na przykład pocztą elektroniczną).
3. Dla nagrań audio-wideo: zapewnij napisy rozszerzone i audiodeskrypcję dla nagrań audio-wideo udostępnianych na stronie internetowej lub w aplikacji mobilnej, staraj się zapewnić napisy rozszerzone i audiodeskrypcję dla nagrań audio-wideo udostępnianych inną drogą (na przykład pocztą elektroniczną).

Lista sprawdzająca do komunikacji z osobą z doświadczeniem kryzysu psychicznego

1. Miej na uwadze, że: osoby te mogą odczuwać dyskomfort związany z przebywaniem w miejscach publicznych lub zatłoczonych pomieszczeniach, w takich sytuacjach mogą być niespokojne i drażliwe; mogą źle zrozumieć kontekst sytuacji lub zachowanie osób z otoczenia; mogą przez to nie przestrzegać norm społecznych, przyjmowanie leków może powodować efekty uboczne utrudniające komunikowanie się, osoba może odczuwać lęk przed kontaktem – może preferować komunikację pośrednią lub może pojawić się niechęć do komunikowania się w ogóle, ograniczenie czynników stresogennych sprzyja komunikacji osobistej.
2. Unikaj czynników stresogennych takich jak: przebywanie w miejscu zatłoczonym, zaciemnionym lub nowym, hałas, zamieszanie, niepewność, ujawnianie prywatności itp.
3. Zapewnij niestresujące warunki, takie jak: rozmowa na osobności, znane miejsce, ciche, jasne pomieszczenie, możliwość zajęcia pożądanego miejsca itp.
4. Uprzedź, jeśli w miejscu komunikacji mogą pojawić się nietypowe efekty dźwiękowe, świetlne itp., jak: huk, wybuch, błyski, ogień.
5. Nie zmuszaj osoby do komunikacji osobistej werbalnej.
6. Poświęć takiej osobie pełną uwagę.
7. Zapewnij odpowiedni czas na komunikację, dostosowany do potrzeb rozmówcy; bądź cierpliwy.
8. W przypadku wiedzy o trudnościach poznawczych danej osoby lub ich zaobserwowania: formułuj krótkie i zwięzłe wypowiedzi, używaj powtórzeń, unikaj metafor i skomplikowanych sformułowań itp.
9. Akceptuj udział osoby asystującej osobie z niepełnosprawnością w komunikacji.
10. Zwracaj się do osoby z niepełnosprawnością (a nie do osoby jej asystującej).
11. Szereg informacji udostępniaj lub podawaj ze znacznym wyprzedzeniem.
12. Miej na względzie, że weryfikacja efektów uczenia się może zająć więcej czasu niż w przypadku osób pełnosprawnych.
13. Akceptuj nagrywanie spotkań, szkoleń itp. oraz komunikacji.

Lista sprawdzająca do komunikacji z osobą niewidomą lub słabowidzącą

1. Miej na uwadze, że osoba niewidoma mogła nie wykształcić komunikacji niewerbalnej. Może to powodować wrażenie niespójności informacji (jak komunikat słowny niepotwierdzony przez mowę ciała).
2. Ogranicz hałas lub wybierz ciche miejsce.
3. Wybierz pomieszczenie dobrze oświetlone, o korzystnych warunkach akustycznych.
4. Zapewnij możliwość zajęcia pożądanego miejsca.
5. Wykorzystuj środki komunikacji umożliwiające odbiór informacji co najmniej dwoma kanałami, również kanałem dźwiękowym.
6. Sprecyzuj słownie, z kim chcesz rozmawiać.
7. Poświęć takiej osobie pełną uwagę. Patrz na nią i nawiąż kontakt emocjonalny i – w miarę jej możliwości – także wzrokowy.
8. Akceptuj udział osoby asystującej osobie z niepełnosprawnością lub przewodnika albo przewodniczki osoby niewidomej w komunikacji.
9. Zwracaj się do osoby z niepełnosprawnością (a nie do przewodnika lub przewodniczki osoby niewidomej ani osoby asystującej osobie z niepełnosprawnością).
10. Szereg informacji udostępniaj lub podawaj ze znacznym wyprzedzeniem.
11. Czytaj na głos to samo, co wyświetlasz w prezentacji lub zapisujesz na tablicy. Dostarcz materiały w postaci dostępnych plików elektronicznych, o ile to możliwe.
12. Miej na względzie, że osoba może wykorzystywać podczas komunikacji: notebook (tablet), notatnik brajlowski, dyktafon (telefon), kamerę (telefon), pomoce optyczne itp.
13. Akceptuj nagrywanie spotkań, szkoleń itp. oraz komunikacji.
14. Akceptuj towarzyszenie zwierząt asystujących podczas komunikacji.

Lista sprawdzająca do komunikacji z osobą głuchą lub słabosłyszącą

1. Miej na uwadze, że pierwszym językiem dla osób głuchych jest polski język migowy (PJM), a język polski jest językiem obcym.
2. Unikaj komunikacji werbalnej z osobą głuchą. Korzystaj z usługi tłumaczenia na polski język migowy (PJM).
3. Ogranicz hałas lub wybierz ciche miejsce.
4. Wybierz pomieszczenie dobrze oświetlone, o korzystnych warunkach akustycznych.
5. Wybierz salę wyposażoną w pętle indukcyjne.
6. Daj możliwość zajęcia pożądanego miejsca.
7. Zanim rozpoczniesz komunikację, upewnij się, czy rozmówca na Ciebie patrzy.
8. Jeśli osoba Cię nie widzi, to pomachaj w jej kierunku, lekko dotknij jej ręki lub „mrugnij” oświetleniem.
9. Zadbaj o to, by Twoja twarz była dobrze oświetlona.
10. Mów z twarzą zwróconą do tej osoby.
11. Poświęć takiej osobie pełną uwagę. Nawiąż z nią kontakt wzrokowy i emocjonalny.
12. Mów normalnie lub z minimalnie podwyższonym natężeniem głosu bądź w minimalnie zwolnionym tempie.
13. Nawet jak mówisz głośno, to korzystaj z mikrofonu, o ile to możliwe.
14. Formułuj krótkie i zwięzłe wypowiedzi.
15. Bądź gotów powtórzyć niezrozumiałą informację. Jeśli to okaże się nieskuteczne, to spróbuj porozumiewać się na piśmie (na przykład na kartce, telefonie itp.).
16. Jeśli nie możesz zrozumieć osoby, podaj jej kartkę i długopis, mówiąc „proszę to napisać” i wykonując gest pisania.
17. Akceptuj udział tłumacza lub tłumaczki polskiego języka migowego (PJM) lub osoby asystującej osobie z niepełnosprawnością w komunikacji.
18. Zwracaj się do osoby głuchej lub słabosłyszącej (a nie do tłumacza lub tłumaczki ani osoby jej asystującej).
19. Szereg informacji (jak materiały dydaktyczne, tematy prac) udostępniaj lub podawaj ze znacznym wyprzedzeniem.
20. Nowe słownictwo, a także kluczowe pojęcia zapisuj lub prezentuj w widocznym miejscu.
21. Wykorzystuj środki komunikacji umożliwiające odbiór informacji co najmniej dwoma kanałami, również kanałem wizualnym.
22. Miej na względzie, że osoba może wykorzystywać podczas komunikacji: notebook (tablet), dyktafon (telefon), kamerę (telefon), rozwiązania wspierające słyszenie itp.
23. Akceptuj nagrywanie spotkań, szkoleń itp. oraz komunikacji.

Lista sprawdzająca do komunikacji z osobą z niepełnosprawnością ruchu

1. Miej na uwadze, że: osobie poruszającej się na wózku będzie trudno rozmawiać z osobą stojącą tuż przed nią, osoba z niepełnosprawnością rąk może nie być w stanie przygotowywać odręcznego pisma, osoba na wózku, osoba o kulach i osoba z niepełnosprawnością rąk mogą nie być w stanie pisać na tablicy, dla osoby z niepełnosprawnością nóg komunikowanie się w pozycji stojącej może być niemożliwe, osoba z niepełnosprawnością rąk może nie być w stanie zgłosić się do wypowiedzi przez podniesienie ręki.
2. Wybierz pomieszczenie, budynek (i jego otoczenie) dostępne architektonicznie.
3. Osoba ta może też prezentować informacje – zapewnij także dostępność miejsca dla osób prowadzących.
4. Zapewnij możliwość zajęcia pożądanego miejsca.
5. Poświęć takiej osobie pełną uwagę. Patrz na nią oraz nawiąż kontakt emocjonalny i wzrokowy.
6. W przypadku rozmowy z osobą poruszającą się na wózku: usiądź na jej poziomie lub stań w odpowiedniej odległości.
7. Akceptuj towarzyszenie osoby asystującej osobie z niepełnosprawnością.
8. Zwracaj się do osoby z niepełnosprawnością (a nie do osoby jej asystującej).
9. Szereg informacji udostępniaj lub podawaj ze znacznym wyprzedzeniem.
10. Akceptuj i zapewnij możliwość wypowiedzi w pozycji siedzącej.
11. Zapewnij alternatywną formę wypowiedzi w stosunku do pisania na tablicy.
12. Zapewnij alternatywną formę wypowiedzi w stosunku do formy pisemnej (odręcznej), na przykład formę pisemną na komputerze lub ustną.
13. Zastosuj alternatywną metodę do zgłaszania się do wypowiedzi czy wyrażania akceptacji przez podniesienie ręki.
14. Miej na względzie, że osoba może wykorzystywać podczas komunikacji: notebook (tablet), dyktafon (telefon), kamerę (telefon), specjalną klawiaturę lub myszkę (trackball) itp.
15. Akceptuj nagrywanie spotkań, szkoleń itp. oraz komunikacji.
16. Akceptuj towarzyszenie zwierząt asystujących podczas komunikacji.

Lista sprawdzająca do komunikacji z osobą z niepełnosprawnością mowy

1. Miej na uwadze, że osoba z niepełnosprawnością mowy mogła nie wykształcić komunikacji werbalnej. O takiej osobie nie mów jako o osobie głuchoniemej.
2. Ogranicz hałas lub wybierz ciche miejsce.
3. Wybierz pomieszczenie dobrze oświetlone, o korzystnych warunkach akustycznych.
4. W miarę możliwości zapewnij niestresujące warunki (rozmowa na osobności, otwartość rozmówcy itp.).
5. Zapewnij możliwość zajęcia pożądanego miejsca.
6. Poświęć takiej osobie pełną uwagę. Patrz na nią oraz nawiąż kontakt emocjonalny i wzrokowy.
7. Pozwalaj na kontynuowanie wypowiedzi, na przykład: nie poprawiaj, nie kończ zdania.
8. Jeśli nie rozumiesz, to poproś o powtórzenie; nie przytakuj bez zrozumienia.
9. W razie wątpliwości – upewnij się, że dobrze zrozumiałeś lub zrozumiałaś.
10. Jeśli nadal nie możesz zrozumieć danej osoby – zadaj pytanie wymagające krótkiej odpowiedzi.
11. Akceptuj udział osoby asystującej osobie z niepełnosprawnością albo respeakera lub respeakerki w komunikacji.
12. Zwracaj się do osoby z niepełnosprawnością (a nie do osoby jej asystującej, ani do respeakera lub respeakerki).
13. Szereg informacji udostępniaj lub podawaj ze znacznym wyprzedzeniem.
14. Miej na względzie, że osoba może wykorzystywać podczas komunikacji: notebook (tablet), syntezator mowy, głośnik (telefon) itp.

Życzymy dostępnego i efektywnego informowania i komunikowania się!

Aleksander Waszkielewicz – Prezes Zarządu Fundacji na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami (Fronia), ekspert w zakresie dostępności i niepełnosprawności, członek Rady Dostępności, członek i ekspert komitetów monitorujących Fundusze Europejskie

Tekst powstał w ramach partnerskiego projektu „Działania informujące i promujące Fundusze Europejskie wśród organizacji pozarządowych”, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej dla Funduszy Europejskich na lata 2021-2027.