Miejsce pracy, gdzie spędzamy znaczną część naszego czasu, powinno być przestrzenią, w której czujemy się akceptowani, szanowani i wspierani. Niestety, w wielu miejscach, w tym w organizacjach pozarządowych rzeczywistość wygląda inaczej.
Mobbing w miejscu pracy jest problemem, który może dotknąć każdego z nas, a jego wpływ na nasze zdrowie psychiczne i ogólne samopoczucie nie może być bagatelizowane. W niniejszym artykule skupimy się na rozpoznawaniu sygnałów mobbingu i nazwiemy jego rodzaje, tak by nam wszystkim łatwiej było go zidentyfikować, nazwać i zareagować na czas!
Pojęcie mobbingu zostało zdefiniowane w Kodeksie pracy 14 listopada 2003 r. jako działanie lub zachowanie dotyczące pracownika albo skierowane przeciwko pracownikowi. Polega ono na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołującym u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodującym lub mającym na celu poniżenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu pracowników (art. 94§2 Kp). Jednak ta definicja reguluje jedynie relację pracodawca-pracownik. A do zagadnienia mobbingu nie powinniśmy podchodzić wyłączanie tak wąsko. Znacznie bliższa rzeczywistości jest definicja Międzynarodowej Organizacji Pracy, w której mobbing rozumiany jako obraźliwe i mściwe zachowanie, wyrażające się poprzez okrutne, złośliwe lub upokarzające usiłowania zaszkodzenia jednostce lub grupie pracowników, którzy stają się przedmiotem psychicznego dręczenia.
W potocznym znaczeniu tego słowa zazwyczaj mobbing uważa się negatywne i uporczywe zachowanie przełożonego/przełożonej wobec podwładnych, czyli tzw. zły szef/zła szefowa nękający/a swoich współpracowników. Natomiast życie pokazuje, iż nie jest to jedyna relacja, w której zachowania mobbingowe mogą się pojawić. Co więcej - pozostałe rodzaje mobbingu wcale nie występują rzadziej niż ten w relacji szef-podwładny.
Mobbing może występować na kilku poziomach (za: Anna Kucharska, „Pracownik wobec mobbingu”, Okręgowy Inspektorat Pracy w Lublinie, Warszawa 2019):
· pionowy – ofiarą jest podwładny/a, a mobberem kierownik/kierowniczka, pracodawca/pracodawczyni lub inny/a przedstawiciel/ka kadry kierowniczej;
· poziomy – mobberem jest grupa współpracowników, do której należy ofiara lub od której jest zależna (np. realizacja wspólnych zadań);
· wstępujący – ofiarą jest przełożony/a, a mobberem podwładny/a bądź grupa podwładnych.
Mobbing pionowy
MOBBING PIONOWY (nazywany również mobbingiem wertykalnym) to ten który kojarzy nam się najczęściej. Ma miejsce, gdy przełożeni lub osoby na wyższych stanowiskach wykorzystują swoją pozycję w hierarchii organizacji do nękania i szkodzenia pracownikom na niższych szczeblach. To oznacza, że to przełożeni lub osoby zajmujące wyższe stanowiska są sprawcami mobbingu.
Przykłady mobbingu pionowego mogą obejmować następujące zachowania:
1) Krytyka i poniżanie: przełożeni mogą krytykować pracownika w sposób nieproporcjonalny, poniżać go lub publicznie go upokarzać.
2) Nadużywanie władzy: przełożeni mogą wykorzystać swoją pozycję do nakładania nieuzasadnionych presji lub wymagać od pracownika wykonania nielegalnych lub nieetycznych działań.
3) Ograniczanie możliwości rozwoju zawodowego: przełożeni mogą utrudniać pracownikowi rozwijanie się zawodowo, na przykład poprzez blokowanie awansów lub dostępu do szkoleń.
4) Izolowanie społecznie: przełożeni mogą celowo wykluczać pracownika z różnych działań i projektów, co prowadzi do jego izolacji w miejscu pracy.
5) Przypisywanie nierealistycznych zadań: Przełożeni mogą celowo nakładać na pracownika zadania, które są poza jego możliwościami, co może prowadzić do stresu i niezadowolenia.
Mobbing poziomy
W miejscu pracy często doświadczamy różnych form przemocy (np. psychicznej) i dyskryminacji ze strony swoich współpracowników, ale z rzadka utożsamiamy to za działania mobbingowe. Tymczasem MOBBING POZIOMY (horyzontalny) ma miejsce, gdy pracownicy na podobnych lub równorzędnych stanowiskach wykorzystują swoją pozycję, aby szkodzić lub nękać innym pracownikom na tym samym poziomie hierarchii organizacyjnej. Przykłady mobbingu poziomego mogą obejmować:
1) Słowne ataki i obraźliwe uwagi: pracownicy na tym samym poziomie mogą używać obraźliwych komentarzy, wyzwisk czy innych negatywnych słów w stosunku do kolegów/koleżanek z pracy.
2) Rozprzestrzenianie plotek: mobbing poziomy może obejmować rozpowszechnianie nieprawdziwych lub krzywdzących informacji na temat innych pracowników.
3) Ignorowanie i izolacja: pracownicy mogą celowo ignorować lub izolować innych, co może prowadzić do ich wykluczenia z życia społecznego w miejscu pracy.
4) Zabieranie zasobów lub projektów: mobbing poziomy może obejmować próby odebrania innym pracownikom ważnych zadań, projektów i zdyskredytowanie w oczach innych osób.
5) Sabotaż zawodowy: pracownicy mogą celowo utrudniać lub sabotować pracę innych, aby doprowadzić do niepowodzeń lub utraty reputacji.
Mobbing wstępujący
Najbardziej rzadko uświadamianą formą mobbingu jest tzw. MOBBING WSTĘPUJĄCY, czyli ten wymierzony w przełożonego. Często występuje gdy na stanowisku przełożonego pojawia się nowa osoba, której podlega zespół pracowników zatrudnionych w organizacji od lat. Taki rodzaj mobbingu może przyjąć różne formy:
1) Krytyczna ocena pracowników poleceń wydawanych przez przełożonego/przełożoną na forum publicznym, ośmieszanie prowadzące do izolowania go/ją od zespołu, którym zarządza.
2) Taktowanie przełożonego jak powietrze - prowadzenie rozmów z innymi pracownikami i milczenie w obecności przełożonego/przełożonej.
3) Uderzanie w wizerunek przełożonego/przełożone - parodiowanie sposobu zachowania przełożonego/przełożonej czy szerzenie plotek na jego/jej temat.
4) Utrudnianie wykonywania pracy – rzucanie kłód pod nogi poprzez nieprzekazywanie pełnych informacji czy przerzucanie pracy na przełożonego/przełożoną.
Niezależnie od rodzaju i formy mobbingu jest on szkodliwy nie tylko dla osoby, która doświadcza takich zachowań, ale także dla organizacji jako całości. Dlatego ważne jest, aby organizacje miały polityki i procedury, które zapobiegają tego rodzaju zrachowaniom i umożliwiają skuteczne reagowanie na nie. I reagujmy na każdy, nawet najmniejszy przejaw mobbingu!
Obserwujmy i reagujmy od razu
Niezależnie od rodzaju i formy mobbingu jest on szkodliwy nie tylko dla osoby, która doświadcza takich zachowań, ale także dla organizacji jako całości. Dlatego ważne jest, aby organizacje miały polityki i procedury, które zapobiegają tego rodzaju zrachowaniom i umożliwiają skuteczne reagowanie na nie. I reagujmy na każdy, nawet najmniejszy przejaw mobbingu!
