Publicystyka - ngo.pl

W obliczu dotykającego kontynent kryzysu Komisja Europejska zauważyła, że na rozwijanym od dwudziestu lat wspólnym rynku wewnętrznym istotne są nie tylko duże ponadnarodowe korporacje, pod które dopasowane były dotychczas ramy prowadzenia działalności biznesowej.

Ważna rola przypada też małym i średnim przedsiębiorstwom, w tym takim, dla których głównym celem działalności jest realizacja szeroko pojętych celów społecznych. Do tej pory w rozwoju przeszkadzał im jednak m.in. utrudniony dostęp do źródeł finansowania. Bez nowych środków finansowe przedsiębiorstwa nie mogą rozbudowywać swojej infrastruktury, zwiększać kadr czy wprowadzać do oferty nowe produkty i usługi.

Kontynuując prace nad doprecyzowaniem ogólnych założeń zawartych w Inicjatywie na rzecz przedsiębiorczości społecznej Komisja przygotowała m.in. dokumenty proponujące wprowadzenie dwóch, zunifikowanych na poziomie unijnym, systemów finansowania działalności biznesowej przynoszącej korzyści również pozaekonomiczne.

Pierwszy dokument odnosi się stricte do wsparcia podmiotów ekonomii społecznej i zawiera propozycje ram prawnych ułatwiających przedsiębiorstwom społecznym dostęp do prywatnych funduszy pożyczkowych. W dokumencie próbuje się również określić cechy, które powinny odróżniać fundusze dla przedsiębiorczości społecznej od szerszej kategorii alternatywnych funduszy inwestycyjnych. Tylko instytucje i mechanizmy finansowe, które spełniają te kryteria mają kwalifikować się do funkcjonowania pod szyldem proponowanych europejskich ram funduszy przedsiębiorczości społecznej.

Proponuje się w rezultacie stworzenie rodzaju certyfikowanego przez Unię i ujednoliconego oraz monitorowanego na poziomie europejskim systemu inwestycyjnego, prowadzonego przez operatorów rejestrowanych w poszczególnych krajach członkowskich. I nie chodzi w tym wypadku o tzw. mikropożyczki. Celem proponowanego systemu są raczej inwestycje zwrotne w działalność większych przedsięwzięć (wciąż mieszczących się w kategorii średnich i małych przedsiębiorstw).

Inicjatywa powołania EuSEF ma pozwolić na realizację trzech głównych celów:

•    poprawę przejrzystości i porównywalności funduszy inwestycyjnych skierowanych do przedsiębiorstw społecznych działających w różnych częściach Unii Europejskiej,

•    udoskonalenie narzędzi oceny i analizy skutków społecznych takich inwestycji (tzw. social impact assessment),

•    dopasowanie ostatecznych rozwiązań do potrzeb takich mechanizmów finansowych, które skierowane są do przedsiębiorstw społecznych w całej Unii.

Do realizacji tych celów prowadzić ma zastosowanie jednolitych standardów dotyczących:

•    składu portfela posiadanych aktywów (w uproszczeniu – miejsc czy celów, w które mogą one lokować posiadane środki finansowe),

•    kwalifikowanych instrumentów inwestycyjnych, które mogą stosować,

•    celów, na jakie te zbiorowe fundusze inwestycyjne mogą być kierowane.

Jeden z podstawowych wymogów określa, że co najmniej 70% wartości udzielanych pożyczek ma być kierowane do przedsiębiorstw społecznych.

Tylko bezwarunkowe spełnienie przez dany fundusz wszystkich wymienionych warunków ma umożliwiać uzyskanie przez niego marki EuSEF.

Instytucje finansowe nabywając prawo do posługiwania się tą marką w zamian uzyskiwałyby szereg udogodnień, w tym poręczenie wiarygodności ze strony Komisji Europejskiej i poszczególnych państw członkowskich, co powinno im ułatwić poszukiwanie potencjalnych inwestorów i zwiększanie w rezultacie własnych aktywów, a co za tym idzie – możliwości inwestowania w przedsiębiorstwa społeczne.

Komisja przewidziała także zasady dotyczące kategorii inwestorów, którzy mogą kwalifikować się do wspierania takich funduszy pożyczkowych.

Drugi ze wspomnianych dokumentów wychodzi z diagnozy mówiącej o znacznym rozproszeniu i fragmentaryczności sektora funduszy wysokiego ryzyka (venture capital) w Europie. Dotyczy to też ram prawnych określających zasady ich funkcjonowania.

Zróżnicowanie odpowiednich regulacji w poszczególnych krajach członkowskich utrudnia kumulację pochodzącego z różnych państw kapitału, który mógłby być przeznaczony na tego typu inwestycje, także na skalę ponadnarodową. Jest to o tyle istotne, że mówimy tutaj o obarczonych dużym ryzykiem inwestycjach w nowe, innowacyjne inicjatywy, podejmowane najczęściej przez mniejsze przedsiębiorstwa, mające bardzo utrudniony dostęp do innych środków.

Zwiększenie w ten sposób zasobów znajdujących się w dyspozycji funduszy wysokiego ryzyka mogłoby sprzyjać również odważniejszemu i szerszemu inwestowaniu przez ich operatorów w przedsięwzięcia w różnych krajach UE.

W dużym stopniu może to też dotyczyć przedsiębiorstw o charakterze społecznym, które swoje cele chciałyby realizować przez zaaplikowanie nowatorskich rozwiązań technicznych czy związanych z aktywizacją społeczno-zawodową członków wykluczonych grup społecznych.

W opinii Komisji przedstawiony powyżej obecny stan funduszy wysokiego ryzyka w Europie wywołuje często niechęć do wspierania tego typu działalności po stronie potencjalnych inwestorów. Skazuje to małych i średnich innowatorów społecznych na wyłączne korzystanie z komercyjnych, bardziej kosztownych pożyczek bankowych.

Sytuacja w innych rejonach świata, z którymi chcemy konkurować, pokazuje, że może być inaczej. W Europie tylko 2% zasobów finansowych, jakimi dysponują przedsiębiorstwa społeczne pochodzi z kapitałów wysokiego ryzyka. W Stanach Zjednoczonych stanowią one aż 14%. Także średnia wielkość europejskich funduszy wysokiego ryzyka jest znacznie poniżej optymalnej wartości. O ile fundusze tego typu w USA dysponują aktywami o średniej wysokości 130 mln euro, to w Europie wskaźnik ten wynosi jedynie 60 mln euro.

Wskazanie tych różnic wydaje się o tyle istotne, iż bez zapewnienia odpowiedniego finansowania dla rozwoju innowacyjności trudno będzie nam zrealizować postulaty zawarte w strategii „Europa 2020”, a w szczególności w stanowiącej jedną z jej inicjatyw flagowych „Unia Innowacji”.

Aby poprawić sytuację, Komisja zaproponowała regulację dotyczącą europejskich funduszy venture capital. Proponuje się w niej rozwiązania pozwalające na systemowe wzmocnienie funkcjonowania takich funduszy oraz ułatwienie im działalności przekraczającej granice kraju, w którym zostały ustanowione.

To ostatnie udogodnienie dotyczyć ma zarówno inwestowania w poszczególne przedsięwzięcia społeczne, jak i pozyskiwania przez operatorów takich funduszy dalszych środków na budowanie aktywów umożliwiających rozszerzenie własnej działalności.

Rozporządzenie wskazuje narzędzia sprzyjające rozwiązaniu zidentyfikowanych powyżej problemów, wprowadzając jednolite wymagania dla menedżerów przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania działających pod emblematem „Europejski Fundusz Venture Capital”.

Podobnie jak w przypadku omawianego wcześniej mechanizmu finansowego skierowanego do przedsiębiorstw społecznych (oba mają być zresztą wobec siebie komplementarne), określa wymagania dotyczące portfela inwestycyjnego, technik inwestycyjnych oraz przedsiębiorstw uprawnionych do korzystania ze wsparcia uznanych na poziomie europejskim funduszy o charakterze venture capital.

Kolejnym podobieństwem jest zasada mówiąca, że operator takiego funduszu, aby być uprawnionym do przewidzianych w omawianej regulacji udogodnień, powinien przynajmniej 70% znajdujących się w jego dyspozycji środków przeznaczać na inwestycje w małe lub średnie przedsiębiorstwa. W zamian uzyska od nich poświadczone odpowiednim dokumentem częściowe prawo własności (pozwalające m.in. wpływać na kierunki jego działalności tak, by inwestycja mogła się zwrócić).

Obie regulacje mają wejść w życie w lipcu 2013 roku. W roku bieżącym Komisja zapowiedziała jeszcze przeprowadzenie ogólnoeuropejskiej weryfikacji utrudnień podatkowych przeszkadzających w prowadzeniu ponadnarodowych inwestycji o przedstawionym tutaj charakterze.

Wszystko wskazuje na to, że Bruksela traktuje tę sprawę szeroko i na zwrotnych mechanizmach finansowych w dużym stopniu oparte będzie wsparcie oferowane w ramach nowej unijnej perspektywy budżetowej. Nawet jeśli nie zostanie ono tylko do nich ograniczone, o czym zapewnia zresztą sama Komisja, a popiera rząd polski, to warto byśmy już teraz zaczęli się do tej nowej rzeczywistości przygotowywać.

Jeśli państwa członkowskie zgodzą się na  propozycje Komisji, to możliwe jest, że na polskim rynku pojawi się więcej zagranicznych podmiotów oferujących pożyczki inwestycyjne lokalnym przedsiębiorstwom społecznym. Te ostatnie muszą jednak być gotowe na ich przyjęcie, wdrażając w większym stopniu, niż ma to miejsce dotychczas, biznesowe standardy działania.

Jak pokazują przykłady zagranicznych instytucji finansowych wspierających przedsiębiorstwa społeczne, swoim klientom często poza środkami finansowymi oferują one także niezbędne know-how, pozwalające na zaplanowanie strategii rynkowej prowadzącej do zgromadzenia kapitału na spłatę zaciągniętej pożyczki.

Warto jednak, by w trakcie projektowania unijnych programów opartych wciąż na dotacjach, np. z Europejskiego Funduszu Społecznego, przewidziano priorytety związane z budowaniem kompetencji operacyjnych przedsiębiorstw społecznych. Ponadto,  wciąż potrzebne będzie wsparcie bezzwrotne dla najsłabszych podmiotów, niezdolnych jeszcze do skorzystania z pożyczek.

Byłoby także wartościowym, aby przedstawione przez Komisję założenia nowych rozwiązań inwestycyjnych uwzględnione zostały w trakcie prowadzonych obecnie dyskusji nad przyszłością systemu wsparcia dla sektora przedsiębiorczości społecznej w Polsce.