Publicystyka - ngo.pl

Grupa robocza do spraw aktywizmu i wolontariatu powstała jako jedna z trzech grup roboczych przy Przewodniczącej Komitetu ds. Pożytku publicznego w pierwszej połowie 2024 roku (o genezie powstania grup pisał Tomasz Schimanek, zob. artykuł: Grupa robocza ds. uproszczeń prawnych…).

CZYTAJ także Wybrano ekspertów do tematycznych grup roboczych przy Minister ds. Społeczeństwa Obywatelskiego >

Przed grupą postawiono zadanie weryfikacji ustawowych zapisów dotyczących wolontariatu i przygotowania nowych rozwiązań wspierających jego rozwój w Polsce. Grupa miała także podjąć temat wsparcia aktywistów, grup nieformalnych i systemowych rozwiązań dla wolontariatu.

Grupa liczy 34 osoby.

Pracom przewodniczy obecnie Michał Braun, dyrektor Narodowego Instytutu Wolności (który zastąpił Piotra Steca), współprzewodniczącymi są Agnieszka Lissowska-Lewkowicz ze Stowarzyszenia Centrum Wolontariatu i Adam Niemkiewicz ze Stowarzyszenia Morena. 

W pracach grupy uczestniczą także obserwatorzy i obserwatorki: Małgorzata Ciechomska, Marta Dermańska, Alicja Gawinek, Piotr Stec, Aleksandra Zapolska. Ostatnio do grupy dołączyła także jako obserwatorka Marta Walkowska, zastępczyni kierownika Biura Korpusu Solidarności w NIW-CRSO.

Pierwsze posiedzenie odbyło się w czerwcu 2024 roku. Od tego czasu grupa spotyka się średnio raz w miesiącu, najczęściej online, ale bywały też okazje do rozmów bezpośrednio, jak np. w grudniu 2024 roku podczas Forum Wolontariatu w Warszawie, czy w styczniu 2025, gdy w spotkaniu udział wzięła ministra Adriana Porowska, która zapoznała się wówczas z wynikami prac grupy.

Udział przedstawicieli i przedstawicielek grupy w Forum Wolontariatu nie ograniczył się tylko do obecności. Uczestnicy i uczestniczki Forum mieli okazję ich poznać, ponieważ znaczna część z nich prowadziła podczas tego wydarzenia warsztaty i konsultowała wyniki prac grupy.

Pomiędzy spotkaniami całej grupy członkowie i członkinie pracują w mniejszych, tematycznych zespołach – rezultaty, w postaci konkretnych propozycji są prezentowane na forum całej grupy.

Grupa rozpoczęła prace od dyskusji nad zakresem tematów, którymi powinna lub chciałaby się zająć. Zgłoszone tematy (bardzo dużo i bardzo zróżnicowanwe) pogrupowano, a następnie formułowały się podgrupy, które podejmowały wybrany temat. Liczba podgrup i zakres ich prac w ciągu tych prawie 12 miesięcy się zmieniały, w zależności od tego, co udało się wypracować. Obecnie pracuje pięć podgrup tematycznych:

1. ds. definicji wolontariatu i badań

2. ds. promocji wolontariatu i wsparcia organizacji wolontariatu

3. podgrupa strategiczna i formalno-prawna

4. ds. wolontariatu kryzysowego

5. ds. wolontariatu branżowego i szkolnego

Przez kilka miesięcy pracowała także podgrupa ds. aktywizmu, obecnie połączona z grupą ds. definicji i badań.

Podgrupa ds. definicji wolontariatu i badań rozpoczęła swoje prace od dyskusji nad definicją wolontariatu oraz aktywizmu. Za tym, aby sformułować taką definicję (której nie ma w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie) przemawiały przede wszystkim argumenty związane z badaniami wolontariatu w Polsce: różne instytucje i ośrodki badawcze stosują różne definicje wolontariatu (węższe lub szersze), co powoduje, że wyniki badań często nie są porównywalne ani na poziomie krajowym, ani międzynarodowym.

W pracach dotyczących definicji udział brały również osoby, które uczestniczyły w podgrupie ds. aktywizmu. 

Według definicji ostatecznie wypracowanej i zaproponowanej przez grupę: wolontariat to dobrowolne działania odpowiadające potrzebom społecznym, które podejmuje osoba fizyczna bez wynagrodzenia.

Aktywizm zaś to działalność oparta na świadomym i odpowiedzialnym podejmowaniu działań w wyniku dostrzeżenia problemów społecznych, ekologicznych lub kulturowych, których celem jest inicjowanie pozytywnych zmian w duchu dobra wspólnego, przy jednoczesnym poszanowaniu praw człowieka, obowiązującego prawa oraz życia i zdrowia innych istot. 

W tym kontekście aktywność społeczna jest rozumiana jako działalność, która wykracza poza ramy wolontariatu (bardziej formalnego), jest bardziej swobodna, elastyczna oraz mniej zobowiązująca niż wolontariat, ale podobnie jak w wolontariacie – bezpłatna i dobrowolna. Jest to pojęcie na tyle pojemne, że zaliczają się do niej m.in.

• aktywność rzecznicza i konsultacyjna,
• samorzecznictwo (np. osób z niepełnosprawnościami),
• zaangażowanie we wszelkich akcjach i zrywach społecznych i pomocowych,
• aktywność w ciałach dialogu,
• pomoc sąsiedzką i pomoc człowiekowi w potrzebie,
• a nawet głosowanie w budżecie obywatelskim.

Podgrupa postuluje, by podstawową definicję wolontariatu wprowadzić do Ustawy o działalności pożytku publicznego – po konsultacji z legislatorem, a pogłębioną definicję (w tym także aktywności społecznej) umieścić w strategii rozwoju wolontariatu.

Jedna z rekomendacji podgrupy, która pojawiła się w trakcie prac, dotyczyła przeprowadzenia ogólnopolskiego badania wolontariatu. Zbiegło się to z planami Narodowego Instytutu Wolności, dlatego w czasie kolejnych spotkań podgrupa pracowała nad rekomendacjami dotyczącymi zakresu tego badania, które ma się rozpocząć jeszcze w tym roku.

W ramach grupy pracowała podgrupa, zajmująca się aktywizmem, szczególnie próbą jego zdefiniowania i określenia potrzeb osób angażujących się społecznie.

Zadanie to okazało się trudne do realizacji, gdyż aktywizm wymyka się próbom definiowana. Jednak na podstawie ankiety przeprowadzonej w środowisku osób aktywistycznych udało się wyodrębnić kilka zagadnień, na które warto zwrócić szczególną uwagę, w tym m.in. rozwój programów edukacyjnych promujących zaangażowanie społeczne, tworzenie mechanizmów ochrony prawnej dla aktywistów, stworzenie funduszy grantowych wspierających inicjatywy obywatelskie grup nieformalnych oraz stypendia dla aktywistów i aktywistek.

Podgrupa strategiczna i formalno-prawna zajęła się m.in. kwestiami ubezpieczenia wolontariuszy oraz formą zawierania umów wolontariackich.

Grupa rekomenduje m.in.:

• rozszerzenie zakresu obowiązywania ubezpieczenia do każdego wolontariatu, niezależnie od długości jego trwania (od 1 dnia trwania umowy o świadczeniu wolontariatu, a nie tak jak obecnie od 30 dnia) poprzez wykreślenie z ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie art. 46 ust 3,
• zastosowanie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych tzw. “Mała ustawa wypadkowa”.

Rozszerzenie obowiązywania ubezpieczenia do każdego wolontariusza niweluje istniejącą dysproporcję między tym ubezpieczeniem a ubezpieczeniem NNW. Ubezpieczenie to dobrze wpisuje się w zabezpieczenie wolontariuszy w przypadku najbardziej drastycznych zdarzeń (śmierć, niezdolność do pracy) i powinno obejmować każdego wolontariusza.

• zamianę obowiązku ubezpieczenia NNW na obowiązek potwierdzenia przez wolontariusza tego, że jest objęty polisą NNW, na zasadzie oświadczenia woli lub zapisu w umowie o świadczeniu wolontariatu. W przypadku braku takiej polisy korzystający ma obowiązek ubezpieczyć wolontariusza. Jeżeli wolontariusz potwierdzi, że posiada ubezpieczenie, korzystający będzie mógł wciąż go dodatkowo ubezpieczyć.

Grupa rekomenduje rozszerzenie możliwości zawierania umowy z wolontariuszem o inne dokumentowe formy, niezależnie od czasu trwania umowy: możliwość podpisania umowy zarówno pisemnie, Profilem Zaufanym, elektronicznym podpisem kwalifikowanym, ale także np. przez SOW Korpusu Solidarności czy inne systemy informatyczne jak np. Microsoft.

Grupa przygotowała także rekomendacje dotyczące zmian przepisów w tzw. Ustawie Kamilka, czyli dodanie zwolnienia z opłat dla kandydatów na wolontariuszy w działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi oraz zwolnienie z opłaty za zaświadczenie KRK dla osób angażujących się w wolontariat na rzecz dzieci i młodzieży (na wzór zwolnienia dla wolontariuszy zorganizowanego wypoczynku, wniosek do KRK potwierdzny przez korzystającego z pracy wolontariusza/wolontariuszki). 

Postulaty te zostały uwzględnione w proponowanych zmianach ustawy, które obecnie są w konsultacjach społecznych (https://legislacja.gov.pl/projekt/12396606/katalog/13121296#13121296).

Grupa postuluje również opracowanie oraz upowszechnienie jednoznacznych i jasnych wytycznych dot. zapisów tzw. „ustawy Kamilka” w zakresie współpracy szkół z przedstawicielami organizacji pozarządowych.

Oprócz propozycji zmian ustawowych podgrupa strategiczna i formalno-prawa wypracowała także rekomendacje dotyczące stworzenia krajowej strategii na rzecz rozwoju wolontariatu, w której by m.in.

• zdefiniowano cele: do czego wolontariat ma służyć oraz jakie cele powinien realizować;
• oszacowano wartość finansową wolontariatu w Polsce w kontekście generowania oszczędności i jego wpływu zarówno na PKB, jak i budżety lokalnych samorządów;
• zaproponowano inne podejście do wskaźników m.in. w otwartych konkursach na organizatorów wolontariatu: zamiast sztywnych wskaźników dotyczących liczby wolontariuszy i wypracowanych godzin, przesunięcie akcentu na raportowanie osiągniętych efektów, dzięki zaangażowaniu wolontariuszy.
• wypracowano jasne struktury finansowania wolontariatu zarówno ogólnopolsko, jak i lokalnego np. poprzez fundusze budowane z oszczędności w określonych obszarach.
• wpisano wolontariat do innych strategii lokalnych, regionalnych, krajowych i branżowych, aby zapewnić wsparcie instytucjonalne.

Pojawiła się także rekomendacja, by koordynatora wolontariatu wpisać na listę zawodów.

Grupa ds. wolontariatu i aktywizmu wypracowała także rekomendacje dotyczące wolontariatu szkolnego, w szczególności „punktów za wolontariat”. Propozycja polega na wprowadzeniu szczegółowych i jednolitych zasad (przynajmniej na poziomie powiatów) dotyczących osiągnięć ucznia w zakresie aktywności społecznej w tym wolontariatu, uwzględnianych przy rekrutacji do szkół średnich (przeliczanych na 3 dodatkowe punkty) oraz rozważenie możliwości finansowego wsparcia kół wolontariatu i merytorycznego dla koordynatorów szkolnych kół wolontariatu.

Rekomendowano także przygotowanie i upowszechnienie ogólnopolskiej bazy wiedzy dot. wolontariatu szkolnego (upowszechnianie materiałów już opublikowanych, jednolite wzory dokumentów, promocja dobrych praktyk, prowadzenie szkoleń z zakresu wolontariatu szkolnego dla dyrektorów i nauczycieli-opiekunów/koordynatorów, animowanie współpracy międzysektorowej).

Grupa uważa, że warto budować system benefitów dla wolontariuszy długoterminowych oparty na rozwiązaniach podobnych do tych, z których korzystają Honorowi Dawcy Krwi (np. darmowa komunikacja miejska czy krótsze kolejki do lekarza i innych usług medycznych na NFZ). Inne propozycje to zapewnienie wsparcia psychologicznego i mentorskiego, zaliczenie wolontariatu do emerytury (wyższa emerytura) i stażu pracy (do urlopu), dodanie do Kodeksu Pracy dodatkowych dni urlopu na wolontariat (1 dzień w miesiącu).

Podgrupa zajmująca się promocją wolontariatu zwróciła uwagę na konieczność przeprowadzenia szerokich działań promujących wolontariat 
i aktywność społeczną. Kampanie społeczne powinny pojawiać się regularnie w ciągu roku, wpisując się w kalendarz dni związanych z wolontariatem (m.in. Dnia Wolontariusza i Dnia Dnia Koordynatora Wolontariatu). 

Zaproponowano także wprowadzenie formuły ogólnopolskiego Festiwalu Wolontariatu (późną wiosną), podczas którego lokalne organizacje mogłyby zachęcać do włączenia się w ich działania potencjalnych wolontariuszy i wolontariuszki.

Podgrupa zajmująca się wolontariatem kryzysowym postuluje:

• włączenie przedstawicieli NGO do zespołu tworzącego Program Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej.
• wypracowanie nowego, rządowego programu w NIW, który wdroży projekty dot. szkoleń, edukacji i budowę bazy wiedzy itp. na temat ochrony ludności i obrony cywilnej.

Wypracowane przez grupę definicje, rekomendacje legislacyjne i systemowe zostały przekazane Ministrze ds. Społeczeństwa Obywatelskiego. 

Kluczowe jest teraz skuteczne wdrożenie wypracowanych rozwiązań – od zmian w regulacjach prawnych, przez tworzenie mechanizmów wsparcia dla organizacji i aktywistów, po systematyczne działania promocyjne budujące pozytywny wizerunek wolontariatu. Przyszłość wolontariatu wymaga także trwałego wpisania go w strategie rozwoju lokalnego i krajowego oraz uznania go za istotny element wzmacniania kapitału społecznego, odporności społecznej i spójności obywatelskiej.