Publicystyka - ngo.pl

Partycypacja społeczna, czyli jak najszerszy udział obywateli w
procesach podejmowania decyzji przez administrację publiczną staje
się nie tylko koniecznością, wynikającą z prawa z Unii
Europejskiej, ale także – coraz częściej – praktyczną potrzebą:
obywatele chcą i mają prawo wpływać na sprawy dotyczące ich samych
i środowiska, w którym mieszkają. Pojedynczej osobie trudno domagać
się uwzględnienia jej pomysłów przez władze. Jeśli jednak podobne
pomysły ma już kilka osób, znacznie łatwiej przebić się z nimi do
włodarzy. Podpowiadamy, w jakich sprawach i jak warto rozmawiać z
przedstawicielami władz różnych szczebli (urzędy i rady miast,
gmin, województw).



Konsultacje, debaty, akcje

Zasadniczo polskie ustawodawstwo nie definiuje, w jaki sposób
należy prowadzić konsultacje społeczne i w jakich obszarach (z
wyjątkiem ustawy Prawo ochrony środowiska). Wymiana informacji i
opinii ze społecznością lokalną następuje na podstawie konsultacji
społecznych, debat publicznych i akcji obywatelskich.



Różne formy współpracy mogą być rozwijane w sposób dowolny.
Najpopularniejszą formą są tzw. fora organizacji pozarządowych.
Jednak w wielu dużych i małych miejscowościach, jakość współpracy
władz z organizacjami pozarządowymi w procesach podejmowania
decyzji budzi wątpliwości. Fora organizacji pozarządowych,
działające przy prezydentach i burmistrzach miast (jako ciała
konsultacyjno–doradcze), mają nierzadko charakter czysto formalny,
a ich spotkania służą głównie powiadomieniu, co miasto, gmina
zamierza zrobić i odpytaniu organizacji z ich własnych planów i
źródeł finansowania.



Są także inne metody współpracy. Gminy mogą np. włączać organizacje
w realne procesy decyzyjne, zbierając opinie wśród specjalistów
współpracujących z organizacjami, zlecając organizacjom (ze swojego
terenu i ogólnopolskim, wprawionym w organizowaniu kampanii i akcji
społecznych) zadania dotyczące edukacji obywatelskiej. Inna formą
są także badania społeczne. Ich wykonawcami, obok jednostek
specjalistycznych (instytutów i firm badawczych) mogą być
organizacje społeczne. Badania dostarczają wiedzę, jakie
rozwiązania, w jakim zakresie mogą być zaakceptowane przez lokalną
społeczność. Ta forma konsultacji, o ile umiejętnie pokierowana,
może doprowadzić do bezpośredniego (osobistego) zaangażowania
mieszkańców w sporządzanie planów, realizację i kontrolę działań. W
dużych miejskich społecznościach jest to proces napotykający czasem
spore trudności. Trudnym elementem konsultacji społecznych jest ich
często polityczny wymiar. Stanowisko urzędu jest przeciwstawiane
opinii radnych – reprezentacji mieszkańców, a równocześnie
zleceniodawców dla samego urzędu. Z kolei badania nieformalne,
realizowane przez organizacje, często prowadzone są wśród własnych
członków i zwolenników, a nie losowo wybranych respondentów.
Zewnętrzna koordynacja takich badań może dać jednak bardzo
zadowalające efekty i bogatą wiedzę na temat oczekiwań mieszkańców.




Informować – to ważne!

Pozornie wydaje się, że konsultacje społeczne można zakończyć wraz
z podjęciem ostatecznej decyzji, ale jest to tylko część problemu.
Każdy etap konsultacji społecznych zamyka informacja zwrotna. Z
punktu widzenia społeczności lokalnych, ich reakcji i
zapotrzebowania na informacje – konieczne jest dalsze informowanie,
a nawet edukowanie o tym, co wynika z podjętej dwustronnie
współpracy. Fizycznie w procesie podejmowania decyzji bierze udział
ograniczona liczba osób (szczególnie, jeśli konsultacje mają
charakter formalny z udziałem ekspertów, instytucji i wybranych
organizacji eksperckich), a każdy uczestnik konsultacji (respondent
ankiety, czy uczestnik zebrania) ma indywidualne zapotrzebowanie,
jak i prawo do bycia poinformowanym, jakie są skutki jej lub jego
osobistego zaangażowania w proces wymiany opinii.



Z informacji zwrotnej mieszkańcy i organizacje powinni się
dowiedzieć, jakie uzyskano opinie, które z nich i dlaczego wzięto
pod uwagę, jak one wpłynęły na ostateczny kształt decyzji czy
projektu.



To, czy konsultacje przyniosą realny efekt można ocenić na
podstawie kilku wskaźników. Po pierwsze, czy istnieje plan
(harmonogram) konsultacji. Po drugie, czy wnioski i rekomendacje
płynące z konsultacji są przez władze uwzględnianie (liczba, zakres
wniosków ujmowanych, liczba wniosków i rekomendacji nie ujmowanych,
przyczyny). Po trzecie wreszcie – czy efekty konsultacji mają
przełożenie na zadania zlecane i współrealizowane przez organizacje
z władzami lokalnymi i regionalnymi (liczba i zakres zadań, efekty
ich realizacji).



Rozpoznanie obszarów konfliktogennych, dobrze zaplanowane
konsultacje społeczne i uwzględnianie wniosków płynących z nich w
dużej mierze mogą uchronić społeczności przed destrukcyjnymi
konfliktami.





Jak przygotować spotkanie z mieszkańcami?

1. Precyzyjne określić pożądany efekt spotkania: cel główny
i cele wtórne, które chcemy osiągnąć.



2. Stworzyć listę argumentów wszystkich stron
zainteresowanych tematem spotkania (np. inwestorów oraz
mieszkańców).



3. Naszkicować scenariusz spotkania (maksymalnie 3
warianty). Należy w nich uwzględnić opinie mieszkańców oraz
zaplanować udział osób, które będą w stanie odpowiedzieć na pytania
mieszkańców. Jeśli spotkanie ma dotyczyć np. spornej inwestycji,
osoby reprezentujące inwestora powinny umieć odpowiedzieć na
pytania o samą inwestycję oraz związane z uciążliwościami życia
codziennego. Scenariusz spotkania powinien przewidywać możliwość
elastycznego reagowania na różne reakcje publiczności. W
przygotowaniu scenariusza (w analizie oczekiwań mieszkańców)
powinni uczestniczyć moderatorzy. Ich głosy należy uwzględnić w
planowaniu spotkania.



4. Po opracowaniu scenariusza głównego i alternatywnych,
należy zapoznać z nimi uczestników (np. inwestora). Przygotować ich
do udzielania odpowiedzi na tematy problematyczne. Należy
zaplanować, ile takich obszarów problematycznych może się pojawić,
w jakich warunkach technicznych będą udzielane odpowiedzi i przez
kogo. W praktyce może to oznaczać np. uruchomienie osobnych sal na
konsultacje poboczne i rozwiązywanie codziennych problemów
mieszkańców poza salą główną, gdzie planuje się przeprowadzenie
konsultacji. Wówczas uwaga mieszkańców skupi się na zasadniczym
celu spotkania.



5. Dobrać techniki prowadzenia spotkania odpowiedniego dla
grup małych i średniej wielkości (do 40 osób) – np. prezentacje z
dyskusją kierowaną z limitowanym czasem wypowiedzi uczestników
dyskusji.



6. Spotkania otwarte powinny być prowadzone przez
doświadczonych moderatorów zewnętrznych, swobodnie posługujących
się różnymi technikami komunikacyjnymi z doświadczeniem w budowaniu
forów wymiany opinii, mediacji konfliktów, nie reprezentujących
interesów żadnej ze stron oraz z dużą wiedzą praktyczną, dotyczącą
zagadnienia będącego tematem spotkania. Głównym zadaniem
moderatorów jest doprowadzenie do uwspólnienia interesów wszystkich
stron.



7. Udział władz w spotkaniach powinien być symboliczny –
wójt , burmistrz, czy prezydent są takimi samymi gośćmi spotkania
jak mieszkańcy. O przebiegu spotkania decydują moderatorzy i osoby
prezentujące. Spotkania konsultacyjne służą wymianie opinii i
pozyskaniu przychylności np. dla planowanych inwestycji, a nie
przedstawieniu twardego stanowiska władz. Jeśli takie podejście
jest trudne dla niektórych osób – należy je zapraszać na
zakończenie spotkania i informować, co osiągnięto.



8. Podsumowanie spotkania należy bardzo jasno sformułować na
koniec spotkania oraz przedstawić w lokalnych mediach szerszej
opinii publicznej.



9. Rezultaty spotkania należy wpisać w projekt , szczególnie
jeśli miało ono na celu uzyskanie akceptacji dla proponowanych
rozwiązań. Przyjęte uwagi mieszkańców należy uwypuklić, a odrzucone
opatrzyć komentarzem wyjaśniającym.



10. Zaplanować kolejne spotkania i sposoby komunikacji z
mieszkańcami, aby móc ich informować o dalszych losach postanowień,
które zapadły na pierwszym spotkaniu.



Solidne przygotowanie spotkań z mieszkańcami, rezygnacja z retoryki
siły i forsowania rozwiązań niezgodnych z przepisami służy
administracji, partnerom społecznym i samym mieszkańcom.









CO, Z KIM I JAK KONSULTOWAĆ?



Polityka społeczna – socjalna

Metody: komisje tematyczne, zespoły zadaniowo-problemowe,
zespoły ds. badania potrzeb i opinii.

Zagadnienia: konsultowanie i opiniowanie działań
pro-zdrowotnych.

Partnerzy: organizacje charytatywne, organizacje i grupy
wsparcia chorych, organizacje realizujące programy finansowane z
funduszy europejskich, np. w zakresie profilaktyki raka piersi i
prostaty; organizacje kobiece, Amazonki, stowarzyszenia chorych.




Polityka społeczna – rynek pracy

Metody: zespoły badawczo–problemowe, zespoły ds. rozwoju
instrumentów rynku pracy, „okrągły stół”, zespoły ds. kampanii
społecznych, konsultacje społeczne, forum miejskie, powiatowe,
regionalne.

Zagadnienia: konsultowanie i opiniowanie kierunku
kształcenia zawodowego i ustawicznego na potrzeby regionalnego
rynku pracy; konsultowanie i opiniowanie kierunku kształcenia i
rozwoju dorosłych; konsultowanie i opiniowanie kierunków rozwoju
kształcenia młodzieży.

Partnerzy: organizacje wspierające i realizujące programy
reorientacji zawodowej, organizacje partnerskie (np. partnerstwa
powstałe w ramach inicjatywy EQUAL i firmy realizujące programy z
tego zakresu); inicjatywy na rzecz spółdzielni socjalnych, lokalne
inkubatory przedsiębiorczości, działające w ramach projektów
społecznych , związki zawodowe, związki pracodawców.



Polityka społeczna – społeczeństwo obywatelskie

Metody: spotkania tematyczne, zespoły problemowe, „okrągły
stół”, zespoły badawczo-analityczne, forum miejskie, forum
powiatowe, forum regionalne.

Zagadnienia: konsultowanie i opiniowanie budżetów gmin,
opiniowanie i konsultowanie lokalnych programów rozwoju,
konsultowanie i realizacje programów edukacji obywatelskiej.

Partnerzy: organizacje obywatelskie np. wspierające lokalne
organizacje i inicjatywy, lokalne organizacje aktywnie działające
na danym terenie.



Polityka zrównoważonego rozwoju

Metody: spotkania typu solving-problem, zespoły problemowe,
„okrągły stół”, zespoły badawczo-analityczne, forum miejskie, forum
powiatowe, forum regionalne, grupy eksperckie; organizowanie debat
i dyskusji publicznej; organizowanie warsztatów i konsultacji
społecznych, organizowanie kampanii świadomościowych.

Zagadnienia: prezentacja stanowiska, zamierzeń i planów;
opiniowanie; konsultacje uwag do studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego; konsultacje z mieszkańcami;
współpraca przy tworzeniu map konfliktów i zagrożeń; opiniowanie i
przygotowywanie opinii publicznej do uciążliwości związanych z
inwestycjami; opracowywanie map konfliktów i zagrożeń we współpracy
z ekspertami/ przedstawicielami inwestorów.

Partnerzy: organizacje ekologiczne – ogólnopolskie i
lokalne.



Polityka infrastrukturalna

Metody: spotkania typu solving-problem, zespoły problemowe,
„okrągły stół”, zespoły badawczo-analityczne, forum miejskie, forum
powiatowe, forum regionalne, grupy eksperckie; debaty i dyskusje
publiczne; warsztaty i konsultacje społeczne; kampanie
świadomościowe.

Zagadnienia: konsultowanie przebiegu tras drogowych,
konsultowanie przebiegu i rozwiązań ciągów pieszych, obszarów
publicznych, obszarów rekreacyjnych etc.; opiniowanie i realizacja
konsultacji z mieszkańcami dot. terenów rekreacyjnych, wspólnych
przestrzeni publicznych; współpraca przy opracowywaniu map
konfliktów i zagrożeń; edukacja obywatelska, edukacja dzieci i
młodzieży.

Partnerzy: organizacje eksperckie, ekologiczne, grupy
lokalne, komitety/stowarzyszenia mieszkańców.








Proces konsultacji społecznych składa się z kilku etapów:


• informowania o zamierzenia/planach,

• prezentacji poglądów na sposoby rozwiązania problemu,

• wymiany opinii,

• znajdowania rozwiązań,

• informowania o finalnej decyzji.





**



BEATA GRUDZIŃSKA – wykłada w Wyższej Szkole Umiejętności
Społecznych w Poznaniu; zajmuje się wprowadzaniem zasad równego
statusu w projektach społecznych, finansowanych ze środków unijnych
i w procesach konsultacji społecznych, projektuje i prowadzi
konsultacje społeczne dotyczące rewitalizacji.