Publicystyka - ngo.pl

• I te uwagi, po zakończeniu tej tury konsultacji, która właśnie się kończy, chcemy zebrać i na ich podstawie dokonać zmian w projekcie.

• Na pewno konieczności usytuowania w ustawie formy konwentu powiatowego. Wydaje się bowiem wątpliwe, czy w sytuacji, w której w prawie 60 proc. powiatów takie konwenty działają, konieczne jest normatywne regulowanie tej problematyki. Nie należy wkraczać tam, gdzie rzeczywistość sama potrafi znaleźć trwałe rozwiązania, które dobrze funkcjonują.

– Po pierwsze – ta ustawa wnosi wiele nowego w regulacjach fundamentalnych dotyczących samorządu terytorialnego, jak choćby potwierdzenie, czy zredefiniowanie roli samodzielności władz samorządowych. Proszę zwrócić uwagę, że to zasadnicza kwestia, bardzo często dzisiaj kwestionowana w praktyce przez regionalne izby obrachunkowe czy nadzór wojewodów.

Przy okazji warto zauważyć, że ustawa ma trzy obszary: kwestie legislacyjne związane z relacjami obywatel-urząd, dalej to, co wiąże się ze współpracą między samorządami i wreszcie to, co tyczy się możliwości realizowania przez samorządy polityki rozwoju. Charakterystyczne jest, że dyskusja dotyczy z reguły części związanej z relacjami obywatel – urząd, odbieranej często jako my-oni. Wydaje się, że mamy tu dwie kwestie do rozwiązania i to, co pani powiedziała, jest bardzo ważne z tego względu.

Mianowicie czy to, że w niektórych samorządach jakaś praktyka ma miejsce, a w innych nie, ma oznaczać, że mamy czekać, aż jednostki, które tego nie stosują dorosną do tej możliwości? Czy też mamy im powiedzieć: jeżeli nie robicie tego, co inni, to znaczy, że wasi obywatele są w jakiś sposób wykluczeni przez lokalną władzę. Czy to oznacza, że obywatele są za mało zorganizowani, za mało aktywni? Być może tak, ale w takim razie ośmielmy ich, pokażmy, że to może działać poprzez normę prawną.

Często powstaje pytanie czy wyniki konsultacji są wiążące dla organu, który je prowadził. I mamy dwa punkty widzenia: ci, którzy zgłaszali uwagi mówią: „tak, są wiążące”. Natomiast ci, którzy organizują proces konsultacji mówią: „nie”. My w tej ustawie przesądzamy – nie, nie są wiążące.

To reguluje relacje dialogu. Nie mówmy o konsultacjach – mówmy o dialogu. Kiedy używamy słowa konsultacje to znaczy, że ktoś kto pewnie wie, ma jakiś pomysł, pyta kogoś, kto być może nie wie. A tu chodzi o rozmowę, z której wyciągamy pewne wartości dla lepszego funkcjonowania. Wydaje się, że to, czego nam brakuje w życiu publicznym, to więcej dialogu.

– Formalizowanie samorządu nie jest potrzebne i dlatego właśnie regulacje, które proponujemy, opierają się w znaczącej części na możliwości samoregulacji samorządu w drodze uchwał rady. Oczywisty wydaje się obowiązek informowania obywateli przez lokalną władzę o jej zamiarach. To jest właśnie wysłuchanie obywatelskie. Jednak jak się ma ono odbywać, w jakim trybie, niech zadecyduje o tym samorząd.

Jednocześnie mówimy w ustawie, że potrzebna jest inicjatywa obywatelska. Obecnie obywatele mają ustawowe prawo zgłaszać inicjatywę do Sejmu, a prawo nie gwarantuje tego mieszkańcom gmin. Tylko niektóre gminy wprowadziły takie regulacje.

Jeżeli samorząd nie wprowadził takiego obowiązku powstaje pytanie – jaka jest podstawowa liczba obywateli, która powinna podpisać inicjatywę obywatelską. W projekcie mówimy – niech to rada gminy ureguluje, a jeśli nie – prawo to jest naszym prawem obywatelskim uczestniczenia w dialogu. Wtedy stosowane są regulacje ustawowe.

Dajemy więc pełną swobodę samorządności. Jednak jeżeli władza publiczna nie chce dialogu, musi być w pewien sposób do tego zobowiązana.

– Pan prezydent mówił o wyborach w organach stanowiących, o wyborach bezpośrednich w tzw. jednomandatowych okręgach wyborczych. Taki projekt ustawy jest przez nas przygotowywany i chcemy go zgłosić. Jednak aby projekt ustawy został zgłoszony skutecznie, musi być przeanalizowany pod kątem zbudowania większości parlamentarnej, która taki projekt by zaakceptowała.

– Wydaje mi się, że w pierwszym etapie powinniśmy powiedzieć, jak ma wyglądać funkcjonowanie w pełni wyborów bezpośrednich w starostwach i w miastach na prawach powiatu, a potem spróbować zastanowić się, czy i w jakim zakresie wybór bezpośredni starosty jest celowy i możliwy.

Proszę jednocześnie zwrócić uwagę, że obecnie mamy wiele zgłaszanych publicznie wątpliwości co do bezpośrednich wyborów prezydenta, wójta i burmistrza. Szeroko dyskutowany raport prof. Hausnera pokazuje, że ta propozycja zaczyna być kwestionowana.

Proponujemy zatem w naszej ustawie usytuowanie starosty jako jednoosobowego organu wykonawczego wybieranego przez radę powiatu i zostawiamy możliwość bezpośredniego wyboru na później, kiedy będziemy mogli przetestować, jak funkcjonuje jednoosobowa formuła odpowiedzialności starosty w radzie powiatu. Nawiasem mówiąc, będzie on trudniej odwoływany ze względu na wprowadzone dodatkowe regulacje dotyczące możliwości odwoływania przez radę.

– Nie, i bardzo się cieszymy, że działania Kancelarii Prezydenta są w jakiś sposób inspiracją dla działań rządu. Pan prezydent zresztą zawsze powtarzał, że tak widzi swoją rolę. Tu nie o to chodzi, żeby się ścigać i tworzyć konkurencję i nie postrzegamy tej inicjatywy jako konkurencji.

Widzimy, że jest to pewnego rodzaju kontynuacja tych regulacji, które są zawarte w propozycji ustawy prezydenckiej. Zakładamy też, że poziom zaawansowania konsultacji społecznych, które były prowadzone wokół naszego projektu, czyni te rozwiązania na tyle dojrzałymi, że będą gotowe do skierowania w dosyć szybkim trybie do Parlamentu.

– Tak szybko, jak szybko będziemy w stanie odpowiedzieć na uwagi zgłoszone w procesie konsultacji i dokonać odpowiednich zmian w projekcie. Jeszcze nie wszystkie opinie napłynęły. Sądzę, że na ustosunkowanie się do zgłoszonych uwag potrzebujemy nie więcej niż miesiąca. Wszelkie zmiany będą wprowadzane w trybie pilnym, co oznacza, że do Sejmu projekt trafi tej wiosny. Mamy też nadzieję, że ustawa zostanie uchwalona do końca tego roku.

– Konstytucja rozstrzyga, kto ma w Polsce uprawnienia wniosków legislacyjnych. Jest to oczywiście rząd, Sejm, prezydent i obywatele. Prezydent działa na rzecz lepszego funkcjonowania państwa, państwa dla obywateli. Jeżeli dodatkowo traktujemy zobowiązanie na rzecz budowania lepszego funkcjonowania samorządu jako jedno z istotnych zadań, jakie stoją przed panem prezydentem, to oczywiste, że nie może on nie podnieść takiej inicjatywy. Chce to jednak robić w sposób bardzo odpowiedzialny i dlatego ten długi proces poważnych konsultacji.

Wydaje się, że to naturalne, że prezydent korzysta ze swojej prerogatywy konstytucyjnej. Cieszymy się również, że nowopowstałe Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji stara się być aktywne we wszystkich działaniach na rzecz poprawienia funkcjonowania administracji samorządowej.

– Nie sądzę, że powstaje tu bałagan legislacyjny. Proszę pamiętać, że projekt prezydencki jest projektem aktu legislacyjnego w pełni przygotowanego, a projekt MAC jest obecnie na etapie założeń. Podejmuje pewne kwestie, które są zaproponowane w projekcie prezydenckim, ale też inne problemy, którymi świadomie my nie chcieliśmy się zajmować, jako sprawami będącymi bardziej w zakresie poszczególnych resortów.

– Formuła głosowania imiennego jest następstwem fundamentalnego prawa obywateli do informacji, w jaki sposób wypełniają mandat wybrani przez nich przedstawiciele organów stanowiących. Mamy prawo wiedzieć i oczekiwać, że będziemy informowani, jak oni głosują, a taka forma to jedyny na to sposób.

Chodzi tu więc zarówno o to, co jest istotą kontraktu demokratycznego – wybieramy kogoś, kto deklaruje nam pewne postawy i chcemy zobaczyć, czy swoje deklaracje realizuje w czasie sprawowania mandatu. A poza tym - jeżeli głosowania poselskie są rejestrowane, to dlaczego głosowania radnych nie miałaby być?

– Konstytucja nie mówi o progach w odniesieniu do referendum lokalnego. Jeżeli mamy referendum i ktoś jest za zmianą, a ktoś przeciw, to dyskusja w trakcie dialogu przedreferendalnego jest taka: my chcemy coś osiągnąć, a przeciwnicy nie. Przeciwnicy mówią – nie idźmy na referendum, kwestionujmy demokrację. W obecnej konstrukcji progu zawarta jest, paradoksalnie, możliwość sprzeciwu wobec demokracji. A dialog wymaga przedstawienia racji i przekonania do nich.

Nasza propozycja zawiera bardzo istotną kwestię – jeżeli wyniki referendum mają wpływ na kształt budżetu miasta – powodują konieczność dodatkowych wydatków – to rada gminy sama, bądź na wniosek organu wykonawczego, organizuje referendum w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na rzecz realizowania tej konkretnej inicjatywy. Jeśli wyniki takiego referendum są sprzeczne z wynikami poprzedniego – to poprzednie jest nieważne z mocy prawa.

Zakłada to pełną odpowiedzialność mieszkańców. Wydaje się więc, że konstrukcja referendum z bezpiecznikiem w postaci ponoszenia kosztów przez mieszkańców, jest bardzo dobra dla budowania odpowiedzialności członków wspólnoty na danym terenie.

Katarzyna Kubicka-Żach Serwis Samorządowy PAP