Fundacyjny boom w Polsce: bardziej wolimy zakładać fundacje niż stowarzyszenia
Coraz więcej Polek i Polaków, zamiast wybierać tradycyjną formę stowarzyszenia, decyduje się na założenie fundacji. Co kryje się za tym zjawiskiem? Ile właściwie fundacji działa w Polsce i co je wyróżnia? Z okazji Europejskiego Dnia Fundacji i Darczyńców, który przypada 1 października, pokazujemy najnowsze fakty o działalności fundacji.
Z danych rejestrowych (REGON i KRS) wynika, że na koniec 2024 roku było zarejestrowanych 161 tys. organizacji pozarządowych, w tym 117 tys. stowarzyszeń oraz 44 tys. fundacji. Liczba aktywnych organizacji pozarządowych jest jednak niższa, ponieważ nie wszystkie zarejestrowane organizacje faktycznie prowadzą działalność. Na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego szacujemy, że aktywnie działa około 75 tys. stowarzyszeń i fundacji. Pozostałe zawiesiły swoją działalność lub ją zakończyły, ale się nie wyrejestrowały.
Przyglądając się liczbie organizacji pozarządowych w Polsce widzimy, że na jedną fundację przypadają niecałe trzy stowarzyszenia. Kiedy jednak spojrzymy na nowo powstające organizacje to obserwujemy, że od kilku lat dynamika przyrostu nowych fundacji jest bardzo duża. Polki i Polacy coraz chętniej zakładają fundacje, a nie stowarzyszenia. W 2024 roku zarejestrowało się 7,2 tys. nowych organizacji, w tym 3,7 tys. stowarzyszeń i 3,5 tys. fundacji. Jeszcze w 2014 roku powstawało dwa razy więcej stowarzyszeń niż fundacji, a w 2008 roku różnica pięciokrotna.
Fundacja, aby realizować autorską wizję
Widać zatem, że Polki i Polacy coraz chętniej zakładają fundacje, nawet pomimo tego, że wymagania formalne dotyczące zakładania stowarzyszeń uległy w ostatnich latach uproszczeniu. Rosnąca chęć zakładania fundacji w Polsce może wynikać z różnych kwestii, między innymi związanych z celem powstawania organizacji i sposobem jej zarządzania. Zazwyczaj osoby, które zakładają fundacje, mają swój autorski pomysł i wizję, chcą mieć wpływ na działanie organizacji, a także zachować go w przyszłości.
W stowarzyszeniach natomiast ważne jest kolektywne i demokratyczne podejmowanie decyzji, co wymaga większej ilości czasu i zaangażowania. Czasami też członkinie i członkowie angażują się w stowarzyszenie na samym początku, a następnie przestają tak intensywnie uczestniczyć w jego pracach.
Dodatkowo prostsza struktura wewnętrzna fundacji (wystarczy tylko zarząd, nie ma konieczności powoływania innych organów) sprawia, że zarządzanie fundacją jest łatwiejsze i szybsze, gdyż można to robić nawet jednoosobowo.
Eksperci i ekspertki podkreślają również, że wzrostowa dynamika w powstawaniu fundacji może być powiązana z łatwiejszymi warunkami, które trzeba spełnić, aby ją założyć – wystarczy do tego tylko jedna osoba i nie jest potrzebny znaczący kapitał finansowy czy materialny („Forma ma znaczenie”, Badania Klon/Jawor 2019).
Fundacje są wielkomiejskie, bardziej zasobne i zinstytucjonalizowane
Oprócz tego, że fundacje różni od stowarzyszenia forma prawna to najnowsze dane pokazują również inne ciekawe zależności („Kondycja organizacji pozarządowych 2024”, Badania Klon/Jawor 2025).
Fundacje częściej niż stowarzyszenia:
- mają swoją siedzibę w dużych miastach (powyżej 200 tys. mieszkańców i mieszkanek),
- działają na szerszą skalę – ogólnopolską lub międzynarodową,
- zajmują się ekologią, ochroną zdrowia, edukacją, kulturą oraz usługami socjalnymi,
- działają na rzecz chorych, uchodźców, osób w kryzysie, organizacji lub instytucji, zwierząt i środowiska,
- mają większe budżety – przeciętny roczny budżet wszystkich organizacji w 2023 roku wyniósł 55 tys. złotych, a w fundacjach prawie dwukrotnie więcej – 90 tys. zł,
- korzystają z funduszy unijnych, funduszy zagranicznych spoza EU, środków innych krajowych i zagranicznych organizacji pozarządowych, zbiórek publicznych, darowizn od osób indywidualnych, działalności odpłatnej lub gospodarczej,
- mają stały zespół pracowniczy oraz zatrudniają na umowę o pracę.
Chcesz poznać więcej danych o NGO?
Pobierz nasze raporty na stronie: kondycja.ngo.pl
