Publicystyka - ngo.pl

Obraz finansowy sektora społecznego w Polsce zmienia się. Opowiadają o tym dane z raportu „Kondycja organizacji pozarządowych 2024”. Według nich przeciętne przychody fundacji i stowarzyszeń niemal się podwoiły – z 26 tys. zł w 2020 roku do 50 tys. zł w 2023 roku. Jednocześnie zmniejsza się odsetek organizacji z najmniejszymi budżetami (do 10 tys. zł), a rośnie udział organizacji z większymi budżetami, w tym rekordowe 10% organizacji dysponuje budżetami przekraczającymi 1 mln zł. Choć po uwzględnieniu inflacji realny wzrost jest skromniejszy, wciąż wskazuje na poprawę siły nabywczej organizacji. To oznacza, że do sektora społecznego trafia więcej pieniędzy.

Przeczytaj raport „Kondycja organizacji pozarządowych 2024”.

Co więcej, organizacje opierają się na coraz większe liczba źródeł finansowania, co oznacza zwiększenie dywersyfikacji przychodów organizacji. Przeciętnie korzystają dziś z czterech różnych typów przychodów – o jeden więcej niż w poprzedniej edycji badania. Coraz częściej w budżetach pojawiają się darowizny od osób prywatnych i firm, przychody z odpłatnej działalności pożytku publicznego oraz środki z 1,5% podatku. 

Jednocześnie zauważamy spadek udziału środków publicznych (samorządowych, rządowych, unijnych) w budżecie całego sektora. Taka dynamika może wynikać zarówno ze świadomego przesunięcia akcentów w finansowaniu, jak i z niepewności finansowania publicznego w niestabilnych czasach.

Jednakże mimo tych pozytywnych trendów organizacje pozarządowe nadal borykają się z poważnymi wyzwaniami finansowymi. W badaniu jasno widać, że stabilność finansowa jest dziś w sektorze wyjątkiem, a nie normą. Choć rośnie różnorodność źródeł przychodu, zdecydowana większość organizacji wciąż funkcjonuje bez poduszki finansowej, opierając się na krótkoterminowych projektach. Taki model finansowania utrudnia planowanie, rozwój zespołu, inwestowanie w narzędzia, a nawet zapewnienie ciągłości działań.

Tylko 35% organizacji społecznych deklaruje posiadanie rezerw finansowych, które pozwoliłyby im przetrwać bez nowych przychodów. Dla pozostałych każda przerwa w finansowaniu to ryzyko wstrzymania działalności. Dodatkowo, aż 72% fundacji i stowarzyszeń wskazuje, że największym wyzwaniem jest dla nich zdobywanie środków – to najczęściej wymieniana bariera. Z jednej strony pieniędzy w sektorze jest więcej, z drugiej – konkurencja o nie jest silna, a zdobycie stabilnego finansowania jest niezmiernie trudne.

Jednym z najbardziej widocznych trendów ostatnich lat jest wzrost znaczenia fundraisingu, który przestaje być domeną kilku dużych organizacji i kampanii społecznych, a staje się coraz powszechniejszym narzędziem. Pandemia, wojna w Ukrainie, inflacja i nieprzewidywalność środków publicznych zmusiły wiele organizacji do szukania nowych, niezależnych źródeł finansowania. Z pomocą przyszli ludzie – dosłownie. W 2024 roku po raz pierwszy w historii badania wyraźnie widać, że darowizny zaczynają być nie tylko uzupełnieniem, ale realnym filarem budżetów.

Coraz więcej organizacji sięga po darowizny, organizuje zbiórki internetowe, korzysta z platform crowdfundingowych, a także rozwija współpracę z biznesem. Obserwujemy zmianę w strukturze przychodów sektora – wzrasta udział filantropii indywidualnej i korporacyjnej – już co czwarta złotówka w budżecie całego sektora pochodzi z tego źródła. Jednocześnie maleje znaczenie środków publicznych w skali całego sektora. 

Czy mamy do czynienia z rewolucją? Wydaje się, że obecne zmiany są przede wszystkim reakcją adaptacyjną do sytuacji kryzysowych - zarówno ze strony organizacji, jak i obywateli, a na obwieszczenie trwałego trendu musimy jeszcze poczekać.

To, co pokazuje raport z jubileuszowej, dziesiątej edycji badania, jest jasne: fundraising ma ogromny potencjał, ale nie wystarczy (przynajmniej obecnie), by zbudować bezpieczne i zrównoważone fundamenty finansowe organizacji w Polsce. Pozyskiwanie środków od darczyńców wymaga kompetencji, relacji, czasu i zasobów. Tymczasem wiele – zwłaszcza mniejszych – organizacji tych zasobów po prostu nie ma. 

Raport wskazuje na potrzebę przemyślenia systemu finansowania sektora społecznego. Jak przekuć rosnące znaczenie filantropii w trwałe i partnerskie relacje między organizacjami a darczyńcami? Jak pogodzić rosnące potrzeby społeczne z chroniczną niestabilnością finansową? Czy możliwe jest zwiększenie roli finansowania instytucjonalnego, a nie tylko projektowego? I wreszcie: jak wspierać organizacje w budowaniu solidnego zaplecza – finansowego, kadrowego, technologicznego – które pozwoli im działać skutecznie, a nie tylko „realizować zadania”?