Relacje w trójkącie rząd – samorząd – organizacje pozarządowe - ten temat zdominował IX Ogólnopolskie Forum Pełnomocników, które odbyło się 18 maja w Warszawie. Stało się tak za sprawą obecności na Forum Pełnomocnika Rządu ds. Społeczeństwo Obywatelskiego, Wojciecha Kaczmarczyka. Mimo merytorycznej dyskusji, zabrakło konkretnych deklaracji.
Fot.: Miłosz Ukleja
Forum, organizowane przez Sieć SPLOT, rozpoczęło się od panelu dyskusyjnego, w którym udział wzięli przedstawiciele rządu, samorządu i organizacji pozarządowych. – Chciałbym złożyć deklarację – rozpoczął swoje wystąpienie Wojciech Kaczmarczyk, Pełnomocnik Rządu ds. Społeczeństwa Obywatelskiego – że we wszystkich obszarach, których dotyczyć będzie Narodowy Program Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, a w których będą się spotykać interesy polityki państwa, polityk samorządowych i interesy rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, chcemy proponować raczej metody oparte o dialog, a nie o nakazywanie czy wymuszanie na którymkolwiek z partnerów określonego sposobu zachowania – dodawał. Podkreślił również samorządność partnerów oraz dotychczasowe, niewystarczające w jego opinii docenienie roli organizacji pozarządowych w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego.
Powierzać czy wspierać zadania publiczne?
Po tej wstępnej deklaracji ministra, dyskusja dotyczyła już bardzo konkretnych zagadnień i problemów związanych ze współpracą w trójkącie: władze centralne, samorządy oraz organizacje pozarządowe. Jak ocenił Pełnomocnik, o ile proces decentralizacji państwa dotarł do poziomu samorządów, o tyle w dalszym ciągu istnieje kłopot z jego rozwinięciem na poziom obywateli, grup obywateli oraz organizacji. – A właśnie na tym poziomie, zgodnie z zasadą pomocniczości, jeszcze więcej zadań może być realizowanych, a problemów rozwiązywanych – komentował minister Kaczmarczyk.
Nie zgodził się z nim Piotr Drygała, Pełnomocnik Prezydenta Dąbrowy Górniczej, w ocenie którego proces decentralizacji państwa wciąż jeszcze nie dotarł w wystarczającym stopniu na poziom samorządów, co przekłada się również na możliwości – organizacyjne i finansowe – współpracy władz lokalnych z NGO. – Na początku mojej kariery zawodowej też wydawało mi się, że wszystko da się szybko zrobić – mówił. – Ale ciągle się tego uczymy. Wiele zależy od kadry wśród urzędników i decydentów, bo każdy Pełnomocnik funkcjonuje w określonym środowisku. Dlatego, by współpraca się rozwijała, musi dojść do sprzężenia rozmaitych działań wielu urzędników, a to wymaga czasu – komentował.
Minister Kaczmarczyk zwracał również uwagę na bardzo konkretne problemy. Jednym z nich jest kwestia pełnego finansowania realizacji zadań publicznych, a więc braku proporcji między mechanizmem wspierania i powierzania realizacji zadania publicznego organizacjom. Jak przypomniał, samorządy ogłaszają 13 razy więcej konkursów w tej pierwszej formule. – Samorządy chcą w ten sposób realizować zadania publiczne, angażując środki organizacji obywatelskich i obniżając koszty swojej działalności – mówił. – Wielu ekspertów nazywa to wręcz odwróconą zasadą pomocniczości – dodawał, pozostawiając otwartym pytanie, co można zrobić, żeby tę tendencję odwrócić.
– Warto myśleć, co rząd, co pan pełnomocnik, mógłby w tej sprawie zrobić – odpowiadał jednak Arkadiusz Jachimowicz, Prezes SPLOT. – A mógłby na przykład dać sygnał, sprawiając, że niektóre zadania w ramach Funduszu Inicjatyw Obywatelskich mogłyby być w pełni finansowane, bez wkładu własnego ze strony organizacji.
Piotr Drygała zwracał również uwagę, że tym, co mogłoby wesprzeć zmianę obecnej sytuacji, byłoby uporządkowanie dystrybucji środków między państwem a jednostkami samorządu terytorialnego. Przytoczone dane skomentowała również doktor Agnieszka Rymsza, doradczyni Pełnomocnika: – Nastąpiło w tej sferze, podobnie jak przy mechanizmie 1%, wypaczenie idei. Tak jak 1% miał służyć celom pożytku publicznego, a w dużej części stał się mechanizmem wspierania pożytku prywatnego, tak samo doszło do niezrozumienia podziału na mechanizm wspierania i powierzania zadania publicznego – mówiła. – Gdy powstawały te tryby, zakładano, że powierzanie następuje wtedy, kiedy samorząd zleca wykonanie zadania, a organizacja je realizuje według wskazówek administracji. W przypadku wspierania zadania publicznego, organizacje miały mieć większy wpływ na sposób jego realizacji. A w praktyce nastąpiło pomieszanie porządków: zadania są zlecane w trybie wspierania, przy jednocześnie niewielkim czy wręcz zerowym wpływie organizacji na sposób ich realizacji.
Rola samorządu w „nowym otwarciu”
Temat mechanizmu 1% pojawił się również w kontekście dalszych kroków, które planuje Pełnomocnik i jego biuro w ramach tworzenia Narodowego Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Minister Kaczmarczyk zapowiedział szereg konferencji dotykających najbardziej złożonych czy kontrowersyjnych zagadnień, które mają się znaleźć w dokumencie. Poinformował, że pierwsza tego typu konferencja, planowana na czerwiec, miałaby dotyczyć właśnie odpisu podatkowego na organizacje pożytku publicznego.
Była to odpowiedź na pytania obecnych na sali Pełnomocników o to, kto współtworzy NPRSO i czy jest w tym procesie miejsce dla przedstawicieli samorządów. Kaczmarczyk opowiedział o wspomnianych konferencjach tematycznych, platformie konsultacyjnej oraz o zespołach ekspertów, które mają być wsparciem dla Ministra w ramach jego pracy. – Wśród nich jest przynajmniej jeden samorządowiec – informował Pełnomocnik. – Być może będziemy zapraszali kolejnych.
Nie spotkało się to z pełnym zrozumieniem uczestników Forum. Jeden z nich stwierdził jednoznacznie: – Rzecz wyraźnie rozgrywa się między rządem a organizacjami pozarządowymi. Jest pięć zespołów eksperckich, w których zasiada jeden człowiek z samorządu, a konferencja zorganizowana na temat Narodowego Programu kierowana była do organizacji. Samorządy ewidentnie przegrywają w tej sferze, bo mają słabą reprezentacją – mówił. I dodawał: – W samorządach jest sporo doświadczenia i wiedzy, z której warto korzystać, a która nie jest wykorzystywana.
– Jedną z kluczowych kwestii, o których powinniśmy i będziemy rozmawiać są relacje między rządem, samorządem i organizacjami – odpowiedział minister Kaczmarczyk. – W tej kwestii doświadczenie i refleksja pełnomocników ds. współpracy z organizacjami będzie bezcenna – dodawał, a doktor Rymsza zachęcała do kontaktu z zespołem Pełnomocnika.
Umowy wieloletnie – pułapka czy szansa?
Kolejnym problemem, na który zwrócił uwagę minister Kaczmarczyk, było rzadkie podpisywanie umów wieloletnich z organizacjami, a także niewielki procent zadań realizowanych przez samorządy z uwzględnieniem klauzul społecznych. – Sektor pozarządowy ciągle jest tym, który zaczyna realizować innowacyjne działania w sferze zadań publicznych – komentował Drygała. – To jego ważna funkcja, ale na takie działania często nie da się podpisywać umów wieloletnich.
Zwracał również uwagę, że nieprawdziwy jest podział na samorządy, które nie chcą zlecać zadań organizacjom, i NGO, które są gotowe do ich realizacji. – Są samorządy, które mają świetnie rozwinięty system współpracy, ale wpadają w pułapkę, gdy sektor okazuje się za słaby, by realizować powierzane mu zadania. Dlatego silny samorząd współpracuje z organizacjami, pamiętając, że warto go również wspierać instytucjonalnie, pomagać mu się budować – dodawał Drygała.
Również minister Kaczmarczyk, mówiąc o Funduszu Grantów Instytucjonalnych, który ma powstać w ramach NPRSO, wskazywał na konieczność wzmacniania organizacji, zwłaszcza lokalnych, w prowadzeniu przez nie działalności statutowej.
Sumienie dla rządzących
Spotkanie z Pełnomocnikami było również okazją do przedstawienia im podstawowych założeń Narodowego Programu, które – obok części dotyczących edukacji obywatelskiej oraz wolontariatu – dotyczą znoszenia barier prawnych dla działań organizacji, horyzontalnego finansowania, a także doskonalenia instytucji dialogu.
Ten ostatni wątek również stał się przedmiotem dyskusji podczas panelu. – Chcielibyśmy, aby we współpracy z organizacjami mocno wykorzystywane były Rady Działalności Pożytku Publicznego – mówił Jachimowicz. – Rada może być strażnikiem jakości współpracy urzędu z organizacjami pozarządowymi. O ile, oczywiście, dobrze funkcjonuje.
Minister Kaczmarczyk wskazywał również na potrzebę wykorzystywania w większym stopniu takich narzędzi jak Rady Seniorów czy Młodzieżowe Rady Gmin. Drygała przypomniał jednak, że nie zawsze pełnomocnik ds. organizacji pozarządowych jest w danym urzędzie odpowiedzialny również za prowadzenie tego typu dialogu obywatelskiego.
– Zadaniem dla pełnomocników jest również bycie głosem sumienia dla władz lokalnych. Powinni ukazywać im wartość i wagę działań obywatelskich oraz przekonywać je do tego, by w znacznie bardziej przyjazny sposób dla społeczeństwa obywatelskiego projektowały instytucje dialogu – mówił Pełnomocnik Rządu. Drygała nie pozostawił tego stwierdzenia bez komentarza, odpowiadając: – W swoim samorządzie staram się być sumieniem swojego prezydenta. I mam nadzieję, że pan pełnomocnik w sprawach budowania społeczeństwa obywatelskiego będzie pełnił taką samą rolę na szczeblu rządowym – komentował.
Która strategia najważniejsza?
Ostatnim ważnym wątkiem dyskusji były relacje między Narodowym Programem Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego a dotychczas wypracowanymi w sektorze pozarządowym strategiami, w szczególności zaś Strategiczną Mapą Drogową Rozwoju Sektora Obywatelskiego. – Mapa Drogowa jest dokumentem, do którego chciałbym się odnosić, żeby realizować wolę sektora pozarządowego – mówił Drygała. – Rozumiem, że Narodowy Program musi się w znaczącym stopniu do niego odwoływać, żebyśmy, jako pełnomocnicy na szczeblu samorządowym, nie musieli się zastanawiać, który dokument jest ważniejszy: rządowy czy pozarządowy.
Minister Kaczmarczyk zapewnił o chęci odnoszenia się do diagnoz wypracowanych w trzecim sektorze, także tych sformułowanych w ramach SMD, jak również do debat, które się w nim toczą. – Chcemy je uwzględnić o tyle, o ile ma sens ich uwzględnianie w polityce państwa, która nie powinna przecież zastępować trzeciego sektora czy go krępować, a jedynie wspierać – mówił Pełnomocnik.
Oprócz panelu dyskusyjnego podczas Forum Pełnomocników odbyły się również warsztaty tematyczne, dotykające takich kwestii jak zmiany w prawie dotyczącym NGO, w tym w szczególności nowelizacja ustawy Prawo o stowarzyszeniach, nowe narzędzia i formy partycypacji w gminach, ciała dialogu społecznego czy rozliczanie realizacji zadań publicznych. Forum było również okazją do podzielenia się ze sobą nawzajem doświadczeniami, refleksjami, dobrymi praktyki i wyzwaniami.
A już za rok kolejne – jubileuszowe tym razem – Ogólnopolskie Forum Pełnomocników. Będzie ono również okazją do przyjrzenia się temu, co udało się zdziałać w obszarze zdiagnozowanych w tym roku problemów.
Dowiedz się, co ciekawego wydarzyło się w III sektorze. Śledź wydarzenia ważne dla NGO, przeczytaj wiadomości dla organizacji pozarządowych. Odwiedź wiadomosci.ngo.pl.
Źródło: inf. własna (wiadomosci.ngo.pl)
