Publicystyka - ngo.pl

Mimo licznych regulacji prawnych i społecznych, dorosłe osoby z niepełnosprawnością intelektualną wciąż napotykają bariery utrudniające im pełnoprawne funkcjonowanie w społeczeństwie. Jednym z najbardziej palących problemów jest ich traktowanie, które często ignoruje faktyczną dorosłość tej grupy, zarówno w wymiarze prawnym, jak i społecznym. W praktyce oznacza to postrzeganie ich przez społeczeństwo jako „wiecznych dzieci” – niezdolnych do podejmowania samodzielnych decyzji, kierowania swoim życiem czy rozwoju osobistego. Takie podejście skutkuje szeregiem problemów, które wpływają na ich jakość życia, poczucie godności i możliwość pełnego uczestnictwa w życiu społecznym.

Widocznym aspektem traktowania dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną jest sposób, w jaki wiele osób się z nimi komunikuje. Często spotykają się oni z infantylizacją języka – mówieniem do nich jak do dzieci, używaniem zdrobnień czy nieadekwatnych tonu i treści wypowiedzi, który jest odpowiedni dla dzieci, a nie dla dorosłych. Na przykład, zwracanie się do dorosłego mężczyzny per „chłopczyku” lub pytanie: „Czy ładnie zjadłeś obiadek?” może być odebrane jako lekceważące. Tymczasem właściwa komunikacja powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb. Często wystarczy używać jasnego i konkretnego języka, ale w sposób, który okazuje szacunek i nie narzuca relacji „dorosły–dziecko”.

Warto również pamiętać, że osoby z niepełnosprawnością intelektualną mają różnorodne zainteresowania i marzenia – pytanie o ich zdanie czy pasje pokazuje, że traktujemy ich jako równoprawnych rozmówców. To z kolei umacnia ich poczucie własnej wartości, zachęca do otwartej rozmowy i wzmacnia pewność siebie w relacjach z innymi.

Dużym problemem jest pomijanie osób z niepełnosprawnością intelektualną w procesie podejmowania decyzji dotyczących ich życia. Często ich zdanie nie jest brane pod uwagę podczas wyboru miejsca zamieszkania, uczestnictwa w zajęciach czy nawet codziennych aktywnościach.

Z badań przeprowadzonych przez dr hab. Iwonę Myśliwczyk z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie wynika, że dla dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną, dorosłość wiąże się z podjęciem pracy, szeroko rozumianą samodzielnością i samostanowieniem, nawiązywaniem intymnej relacji, zawarciem związku, założeniem rodziny, obowiązkami wynikającymi z utrzymania domu, a atrybutami dorosłości są m.in. samodzielność, decyzyjność i samostanowienie.

Samostanowienie i samodzielność pozwalają osobom z niepełnosprawnością intelektualną poczuć się pełnoprawnymi uczestnikami swojego życia. Decyzyjność w sprawach dotyczących codziennych wyborów daje im nie tylko poczucie kontroli, ale również wzmacnia poczucie wartości i sprawczości. Daje to szansę na rozwój, większą integrację społeczną oraz włączenie w życie lokalnej społeczności. Kiedy osoby te mają możliwość podejmowania decyzji, zyskują większą niezależność i poczucie, że są szanowane jako dorośli ludzie.

Innym kluczowym problemem jest brak dostępu do zarządzania własnymi finansami. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną często są pozbawiane tego prawa poprzez ustanawianie kurateli lub mechanizmy prawne, które uznają je za niezdolne do podejmowania decyzji w tej sferze. Wynika to z przeświadczenia, że nie są one w stanie racjonalnie gospodarować swoimi pieniędzmi.

W 2014 roku pod kierunkiem Natalii Marciniak-Madejskiej, Dyrektor Stowarzyszenia Na Tak, przeprowadzono badania wśród dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną. Wykazały one w kontekście zarządzania budżetem i nabywania dóbr, że choć badani mogli wykazali się samodzielnością w wyborze przedmiotów osobistych, to połowa z nich nie dokonuje zakupu samodzielnie, lecz w towarzystwie rodzica, co nierzadko wynika z braku wiary rodziców i opiekunów w potencjał osoby z niepełnosprawnością czy obawą przed nieracjonalnym gospodarowaniem powierzonymi środkami.

Oznacza to, że pomimo pewnej niezależności w podejmowaniu decyzji konsumpcyjnych, w praktyce ich autonomia finansowa jest ograniczona, a wsparcie rodziców w tej sferze pozostaje istotne. Tymczasem odpowiednie wsparcie, takie jak nauka podstawowych zasad zarządzania pieniędzmi czy wspólne planowanie budżetu, może skutecznie zwiększyć ich samodzielność i poczucie sprawczości. Możliwość samostanowienia wiąże się z odczuwaną przez osobę jakością życia.

Poziom intelektualny nie jest jedynym czynnikiem decydującym o zdolności do podejmowania samodzielnych decyzji. Już w publikacji z 2008 roku, Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną Dorosłość osób z niepełnosprawnością intelektualną– szanse i zagrożenia czytamy, że dostęp do odpowiedniego kształcenia oraz regularne, praktyczne stosowanie nabytych umiejętności mają kluczowe znaczenie w poprawie zdolności osób z niepełnosprawnością intelektualną do podejmowania trafnych decyzji finansowych.

Kolejną przeszkodą jest ograniczony dostęp do edukacji i rynku pracy. Pomimo licznych programów wspierających osoby z niepełnosprawnością intelektualną, wiele z nich wciąż jest wykluczonych z możliwości zdobywania kwalifikacji zawodowych czy podejmowania pracy.

Jednym z rozwiązań jest usługa Trenera Pracy, prowadzona przez Stowarzyszenie My Dla Innych. Trenerzy pracy, pracując zgodnie z modelem zatrudnienia wspomaganego, skutecznie wspierają m.in. osoby z niepełnosprawnością intelektualną w podjęciu oraz utrzymaniu pracy.

Program polega na indywidualnym wsparciu uczestników przez trenera pracy, który asystuje na każdym etapie m.in. w poszukiwaniu odpowiedniego miejsca pracy, adaptacji do miejsca zatrudnienia, przełamywaniu barier komunikacyjnych czy zapewniając pomoc w codziennych obowiązkach zawodowych.

Trener wspiera także pracodawców, ułatwiając integrację osoby z niepełnosprawnością w zespole. Dzięki temu modelowi, osoby z niepełnosprawnością intelektualną zyskują nie tylko szansę na zatrudnienie, ale także większą pewność siebie i umiejętności, które pomagają im utrzymać pracę na dłużej.

Program przynosi wymierne efekty – od 2017 roku do tej pory zatrudniono prawie trzysta osób. Niektóre z nich zmieniały miejsce pracy w tym czasie kilkukrotnie, inne utrzymują ją od momentu pierwszego zatrudnienia. 
Ania, 38 lat – wyprowadziła się z domu rodzinnego i od sześciu lat pracuje i utrzymuje się samodzielnie, zbierając fundusze na własne M. 
Sylwester, 29 lat – zamieszkał w mieszkaniu wspomaganym, podjął zatrudnienie i nie zamierza wracać do domu rodzinnego. 
Joanna, 42 lata – mieszka w domu rodzinnym, ale od siedmiu lat pracuje, dzięki czemu może wspomagać budżet domowy, poznała ludzi, z którymi może spędzać swój wolny czas.

Ponadto, wypowiedzi takich polityków jak Sally-Ann Hart, brytyjska polityk Partii Konserwatywnej, która stwierdziła, że osoby z niepełnosprawnością intelektualną powinny zarabiać mniej, ponieważ mają mniejsze zdolności do zrozumienia kwestii finansowych i „nie rozumieją pieniędzy”, są nie tylko niesprawiedliwe, ale także szkodliwe.

Takie opinie utrwalają stereotypy i stygmatyzują osoby z niepełnosprawnością intelektualną, ignorując ich potencjał i prawa do równości w pracy i wynagrodzeniu. Zamiast tego, należy promować włączenie osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy poprzez odpowiednie wsparcie, które umożliwia im pełnoprawne uczestnictwo i docenianie ich wkładu w społeczeństwo.

W ostatnich latach widać zmiany w postrzeganiu osób z niepełnosprawnością intelektualną, które są coraz częściej traktowane w kontekście inkluzji społecznej, a społeczeństwo staje się bardziej otwarte i skłonne do akceptacji. Mimo tych pozytywnych trendów, wciąż pokutuje przekonanie, że osoby te są naiwne i niezdolne do rozpoznawania zagrożeń oraz konsekwencji swoich działań, co objawia się wciąż obecnym traktowaniem ich w sposób infantylny.

Osoby z niepełnosprawnością intelektualną wciąż spotykają się z wykluczeniem społecznym, ich głosy często są pomijane, a potencjał ignorowany. Problematyczne są zjawiska takie jak dystansowanie się ze strony innych, unikanie kontaktów oraz niedocenianie ich zdolności. Te postawy mają swoje źródło w niedostatecznej świadomości społecznej oraz wciąż funkcjonujących stereotypach, które są głęboko zakorzenione w kulturze. Uprzedzenia te w dużej mierze wpływają na procesy integracyjne osób z niepełnosprawnością, szczególnie w takich obszarach jak edukacja, aktywność w lokalnych społecznościach czy uczestnictwo w rynku pracy.

Zmiana sposobu postrzegania i traktowania osób z niepełnosprawnością intelektualną wymaga działań na wielu poziomach. Kluczowe jest zwiększanie świadomości społecznej, a także tworzenie programów wspierających ich autonomię i włączenie społeczne. Ważne jest przede wszystkim podmiotowe traktowanie, m.in. angażowanie w proces podejmowania decyzji czy zapewnienie odpowiednich narzędzi do rozwoju osobistego i zawodowego, podejmowanie działań zmierzających do otwarcia potencjalnych pracodawców na zatrudnianie osób z niepełnosprawnością intelektualną, rozwój mieszkalnictwa wspomaganego – nakierowanego na integrację ich mieszkańców z lokalną społecznością, programy wspierające oraz chroniące dorosłe osoby z niepełnosprawnością intelektualną przed przemocą i wykorzystaniem.

Każdy z nas może przyczynić się do zmiany, traktując osoby z niepełnosprawnością intelektualną z szacunkiem, dostrzegając ich potrzeby oraz możliwości. Wspólna praca na rzecz ich godności to krok w stronę bardziej inkluzywnego społeczeństwa, które nie wyklucza nikogo.

Sfinansowano przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018 – 2030.