Publicystyka - ngo.pl

Jak czytamy w najnowszej Diagnozie Społecznej, spowolnienie wzrostu gospodarczego w Polsce było najbardziej odczuwalne pod koniec 2009 r., przyczyniając się do skokowej redukcji zatrudnienia oraz spadku popytu na pracę. Druga połowa 2010 roku i początek 2011 roku przyniosły jednak zahamowanie zwolnień i stopniowe zwiększanie się popytu na pracę i liczby ofert pracy.

Jednak jak wynika z badania pomimo spowolnienia gospodarczego (od 2005 roku) następuje systematyczny wzrost wskaźnika zatrudnienia w Polsce. W 2009 roku utrzymywał się na poziomie 51,3%, podczas gdy w 2011 na poziomie 52,6%. Jednoczesny wzrost stopy bezrobocia (z 8,8 % do 9,7%) był efektem wyraźnego wzrostu liczby osób aktywnych na rynku pracy (pracujących lub poszukujących pracy).

Tendencję zaobserwowaną w Diagnozie potwierdzają wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), które jest podstawowym źródłem danych o rynku pracy. Według BAEL wzrost wskaźnika zatrudnienia nastąpił jednak dopiero od drugiej połowy 2010 r. i zdążył jedynie wyrównać spadek, jaki nastąpił w związku ze spowolnieniem mającym apogeum pod koniec 2009 r.

W Diagnozie czytamy, że w porównaniu z badaniem w 2009 r. wzrost liczby bezrobotnych nastąpił w gospodarstwach, w których inni członkowie mieli pracę zapewniającą dochód. Kontynuowana była natomiast tendencja systematycznego spadku odsetka gospodarstw domowych, w których wszyscy aktywni na rynku pracy członkowie bezskutecznie poszukiwali pracy (2,9%% w 2011r. wobec 3,2% w 2009). Wzrost aktywności zawodowej spowodował ponadto, że spadła liczba gospodarstw domowych, w których nie było ani osób formalnie pracujących, ani zarejestrowanych jako bezrobotnych (17,8% wobec 19,%% w 2009), wciąż jednak jest ona wyższa niż w 2003 roku (15,6%).

Analiza zmian ogólnej struktury zawodów osób pracujących wskazuje na systematyczny wzrost udziału specjalistów oraz spadek udziału pracowników biurowych, co potwierdza hipotezę redukowania roli zawodów związanych z obsługą biurową przez postęp technologiczny. Zmniejsza się też udział osób pracujących w rolnictwie w efekcie restrukturyzacji polskiego rolnictwa.

Recesja, która dotknęła partnerów handlowych Polski, odbiła się w pierwszym rzędzie na przedsiębiorstwach eksportujących. One zmniejszały zatrudnienie w największym stopniu, co może tłumaczyć spadek udziału osób na stanowiskach robotniczych wśród ogółu pracujących. Spowolnienie gospodarcze było relatywnie najmniej odczuwalne w sektorze usług i tym tłumaczyć można istotny wzrost w 2011 r. odsetka osób pracujących w usługach osobistych.

W porównaniu do wyników z 2009 r. nie zmieniły się z kolei znacząco znacząco proporcje zawodów wśród osób bezrobotnych. Wciąż najwięcej osób bezrobotnych rekrutuje się spośród robotników, pracowników przy pracach prostych oraz pracowników usług osobistych (jednoczesne wysokie zatrudnienie tego typu pracowników wskazuje na stosowaną przez pracodawców wysoką rotację kadr w tej branży).

Nowością w stosunku do 2009 r., która wiąże się zapewne z osłabieniem popytu na pracę i wyższą podażą pracy osób o wysokich kwalifikacjach z dobrze wykształconego pokolenia wyżu demograficznego, był wzrost wśród bezrobotnych udziału osób, które poprzednio pracowały w zawodach wymagających kwalifikacji takich jak kadra kierownicza (wzrost z 0,5% do 1,3% osób) oraz specjaliści (z 3% do 6,1%).

Porównanie bezrobocia rejestrowanego z bezrobotnymi według definicji BAEL prowadzi do wniosku, że od 2007 r. wśród osób zarejestrowanych odsetek tych, które naprawdę szukają pracy i są gotowe ją podjąć, jest zbliżony do 60%. Dane z 2011 r. wskazują natomiast na kontynuację spadku odsetka osób zarejestrowanych w urzędach pracy, które nie poszukują pracy. W 2007 r. osoby takie stanowiły ponad 38%. ogółu zarejestrowanych bezrobotnych, w 2009 r. – 30%, natomiast w 2011 r. – około 24%.

Z drugiej strony systematycznie rośnie odsetek osób deklarujących jednocześnie pracę i zarejestrowanie w urzędzie pracy (do 14%), co nie musi jednak być równoznaczne z zatrudnieniem w szarej strefie. Może też wynikać z błędów w klasyfikacji ze względu na wielość miejsc aktywizacji (bezrobotni skierowani w 2009r. i 2010 r. do miejsc aktywizacji zawodowej przez urzędy pracy byli formalnie wyrejestrowani z urzędów pracy, ale w kwestionariuszach ankietowych mogli przypuszczalnie wiązać swoją obecną aktywność zawodową z poprzednią rejestracją w urzędzie pracy).

Osoby bezrobotne nie są jedynymi, które poszukują pracy. Według danych Diagnozy Społecznej bezrobotni zarejestrowani aktywnie poszukujący pracy to ok. 44% wszystkich szukających zatrudnienia. Kolejne 16% to osoby nierejestrujące się w urzędach pracy, ale poszukujące pracy i mogące natychmiast podjąć zatrudnienie.

Jednak około 40% poszukujących pracy to nie bezrobotni. O tym, że granica między bezrobociem a biernością zawodową jest płynna, świadczy fakt, iż jak wynika z Diagnozy niektóre osoby pomimo pozostawania poza rynkiem pracy poszukują pracy, choć nie od razu mogłyby ją podjąć. Stanowią one 7% wszystkich poszukujących pracy. Ponadto znaczącym zjawiskiem jest także poszukiwanie innej pracy przez już pracujące osoby – takie osoby stanowią 33% wszystkich poszukujących zatrudnienia.

Interesującym zagadnieniem, na które zwraca uwagę badanie, wydają się powody różnicujące nasilenie poszukiwania pracy pomimo jej posiadania. Wydaje się, że są one uzależnione od indywidualnej sytuacji na rynku pracy.

Z jednej strony osoby o stabilnej pozycji zawodowej, które poszukują alternatywnych propozycji zatrudnienia, mogą kierować się chęcią znalezienia pracy na lepszych warunkach (lepiej wynagradzanej lub bardziej stabilnej). Z drugiej strony osoby o niestabilnej sytuacji zawodowej bardzo często są zmuszone szukać innej pracy ze względu na ograniczoną długość dotychczasowego kontraktu. Dane Diagnozy Społecznej wskazują ponadto, że wśród osób pracujących udział osób poszukujących innej pracy wynosi około 4–6%, przy czym odsetek ten wzrósł w ostatnich latach (z 3,6% w 2007 r. do 5,7% w 2011 r.).

Odwołując się do danych Diagnozy Społecznej 2011, można potwierdzić, że niepewność zatrudnienia jest najważniejszym czynnikiem zwiększającym udział osób poszukujących pracy wśród pracujących. Wśród osób pracujących dorywczo na podstawie różnego typu umów cywilno-prawnych lub krótkoterminowych kontraktów, a nawet bez formalnej umowy odsetek tych, którzy poszukują innej pracy wynosi ponad 20%. Tylko około 3% pracujących na czas nieokreślony podejmuje wysiłek poszukiwania innej pracy wobec około 6% pracujących na czas określony, którzy szukają innej pracy.

Najwyższy odsetek pracujących poszukujących dodatkowej pracy występuje wśród osób z najniższym wykształceniem i osób młodych, które najczęściej są zatrudniane na najmniej stabilnych kontraktach. Ponadto kobiety szukają innej pracy wyraźnie rzadziej niezależnie od wieku i wykształcenia, z wyjątkiem kobiet w wieku 35–44 lata, które czynią to częściej niż mężczyźni. Im wyższe wykształcenie tym większa stabilność zatrudnienia i mniejsze bodźce do poszukiwania nowej pracy.

W Diagnozie Społecznej zbadane zostały losy osób, które powróciły z emigracji zarobkowej do Polski. Jak wynika z tegorocznego badania, utrata pracy za granicą była zdecydowanie rzadziej wskazywaną przyczyną powrotu niż jeszcze kilka lat temu (31,9% w 2009 r. i 23,3% w 2011 r.). Osoby, które powróciły z emigracji w latach 2009–2011, rzadziej wskazywały również na powody ekonomiczne powrotów (4,8% w 2009 r. i 2,5% w 2011 r.). Z kolei częściej niż w 2009 r. powroty były częścią planów zarówno w przypadku osób, które wróciły na dłużej, jak też osób, które powróciły do kraju przejściowo dla załatwienia różnych spraw.

Ważnym zagadnieniem poruszonym w Diagnozie Społecznej jest wpływ doświadczeń reemigrantów, na ich zachowanie na rynku pracy. Jak wynika z badania wcześniejsze doświadczenia migracyjne są skorelowanie ze statusem na rynku pracy. Przede wszystkim osoby mające doświadczenia migracyjne są bardziej aktywne na rynku pracy. Bez szczegółowej analizy trudno jednak mówić tu o związkach przyczynowo-skutkowych, gdyż obserwacja ta może wynikać zarówno z wpływu migracji na postawę osób na rynku pracy jak i selekcję do migracji a potem powrotów osób, które mają predyspozycję do bycia bardziej aktywnym na rynku pracy i gdyby nie wyjechali podnosiliby aktywność osób pozostających w Polsce.

Zestawienie danych o osobach mających doświadczenia migracyjne w ciągu 4 lat przed badaniem w 2009 r. i w 2011 r. prowadzi do wniosku, że w obu badaniach widać wyraźne różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami uczestniczących w wyjazdach.

Wśród mężczyzn wcześniejsze doświadczenia z emigracją wiązały się nie tylko z wyższym niż przeciętne bezrobociem, ale i z większymi szansami zatrudnienia oraz większym niż przeciętny odsetkiem prowadzących własną działalność zawodową. W przypadku kobiet odsetek pracujących wśród kobiet z doświadczeniami migracyjnymi był nawet nieco niższy od obserwowanego ogółem, mniejsze było też ich zaangażowanie we własną działalność gospodarczą, natomiast wyższa aktywność zawodowa wynikała z trzykrotnie większego niż w całej populacji kobiet odsetka bezrobotnych.

W stosunku do 2009 r. wyraźnie pogłębiły się różnice pomiędzy pozycją na rynku pracy mężczyzn i kobiet mających doświadczenia migracyjne. Pomimo wzrostu bezrobocia w Polsce w okresie 2009–2011 odsetek byłych emigrantów na bezrobociu wśród mężczyzn zmniejszył się. Wśród kobiet, które pracowały na emigracji, odsetek ten natomiast zdecydowanie wzrósł.

Badanie Diagnoza Społeczna  to projekt naukowo-badawczy o charakterze panelowym, realizowany cyklicznie od 2000 r. W całości raport z tegorocznego badania dostępny jest na stronie www.diagnoza.com.