Publicystyka - ngo.pl

W ramach obowiązków sprawozdawczych w pierwszej kolejności sporządzamy i podpisujemy sprawozdanie finansowe. Dopilnowanie tego obowiązku i same podpisanie się pod sprawozdaniem to zadanie zarządu organizacji.

Większość członków zarządów pełni w nich swoje funkcje nieodpłatnie. Ale zwykle też są gdzieś zatrudnieni (mogą być zatrudnieni w tej samej organizacji, ale mogą być też zatrudnieni gdzie indziej). 

Osoby zatrudnione, przebywające na zwolnieniu lekarskim i pobierające z tego tytułu zasiłek chorobowy, mają wątpliwości - czy mogą na zwolnieniu podpisać sprawozdanie? Wątpliwości są uzasadnione, bo nierzadko można się spotkać z sytuacją zakwestionowania przez ZUS prawa do zasiłku. Problem z podpisami na zwolnieniu dotyczy więc bardziej tego, czy ZUS nie doszuka się w naszym postępowaniu złamania prawa, niż tego czy podpisy pod sprawozdaniem będą ważne.

Przepisy wprost nie regulują takiej sytuacji, więc trudno o jednoznaczną odpowiedź, która będzie odpowiednia do każdych okoliczności, jak też trudno dać gwarancje, że ZUS nie będzie miał innego zdania. Jednak, biorąc pod uwagę cel zasiłku chorobowego określony w przepisach i treść wydawanych w tej sprawie orzeczeń sądowych, można sformułować kilka warunków, przy których zachowaniu podpisanie sprawozdania przez członka zarządu nie powinno oznaczać utraty prawa do zasiłku: 

• członek zarządu nie wykonuje innych czynności zarządczych (np. wydelegował je na inne osoby)
• zalecenia lekarskie na okres choroby nie stoją w sprzeczności z możliwością zapoznania się ze sprawozdaniem i jego podpisaniem
• istnieje konieczność podpisania sprawozdania w okresie pobierania zasiłku (nie ma możliwości uniknięcia podpisania w tym okresie)
• sporządzenie, koordynacja lub inne czynności konieczne dla opracowania sprawozdania nie wchodziły w zakres prac, za które ewentualnie przysługiwało członkowi zarządu wynagrodzenie w tej organizacji.

Poniżej wyjaśniamy i przedstawiamy argumenty tego twierdzenia.

Przesłanki do utraty prawa do zasiłku chorobowego są określone w art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa:

Oczywiście trudno znaleźć orzeczenia sądowe odnoszące się do organizacji pozarządowych, ale analizując orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące m.in. sytuacji w spółkach i spółdzielniach, jak i wyrok  Trybunału Konstytucyjnego (sygn.SK 18/13) można wyciągnąć wnioski odnoszące się też do stowarzyszeń i fundacji. 

Przytoczony artykuł wskazuje dwie podstawowe sytuacje powodujące utratę prawa do zasiłku chorobowego.

Pierwsza sytuacja powodująca utratę prawa do zasiłku: PRACA ZAROBKOWA

W większości orzeczeń „wykonywanie pracy zarobkowej” w okresie korzystania z zasiłku chorobowego jest rozumiane szeroko. Są to po pierwsze wszystkie czynności związane z wykonywaną pracą zarobkową, niezależnie od jej podstawy prawnej (np. umowa o pracę, zlecenia), włączając też wynagrodzenia z tzw. powołania do pełnienia funkcji w organie. Po drugie za „pracę zarobkową” może być też uznane wykonywanie czynności nieodpłatnie, jak pełnienie nieodpłatne funkcji członka zarządu, jeśli w efekcie, nawet pośrednio, można uznać, że członek zarządu korzysta na tym finansowo.  

Ten ostatni przypadek wymaga szczególnej ostrożności. Niestety Sąd Najwyższy np. w wyroku z 6 grudnia 2018 r. (II UK 392/17) uznał za takie czynności wykonywanie przez członkinię rady nadzorczej czynności w radzie spółdzielni mieszkaniowej, w której była też osobno zatrudniona.

Druga sytuacja powodująca utratę prawa do zasiłku: wykorzystanie zwolnienia w SPOSÓB NIEZGODNY Z CELEM ZWOLNIENIA

Zwolnienie lekarskie i przyznany na ten czas zasiłek chorobowy mają swoje określone przeznaczenie - to czas na leczenie i powrót do zdrowia. Celem zasiłku chorobowego jest zabezpieczenie osoby, która w czasie choroby nie pracuje i nie ma z tego tytułu źródła utrzymania („świadczenie na wypadek choroby”). W efekcie wykonywanie wszelkich czynności, które kłócą się ze stanem zdrowotnym i zaleceniami lekarskimi, będzie podpadać pod wykorzystanie zwolnienia w sposób niezgodny z celem i utratę prawa do zasiłku.

Takim wykorzystaniem zwolnienia niezgodnym z celem może być większość aktywności wolontariackich, jak i nieodpłatne pełnienie funkcji w zarządzie, nawet jeśli majątkowo z organizacją nie jesteśmy w żaden sposób powiązani. Inne przykładowe, niezgodne z celem zwolnienia lekarskiego wykorzystywanie okresu zwolnienia lekarskiego, to wyjechanie w tym czasie na wakacje, załatwianie spraw w urzędach czy remontowanie mieszkania.

Z powyższych uwag można więc wyciągnąć wniosek, że w ogóle wykonywanie pracy, nawet tej niezarobkowej (np. jako członka zarządu) podczas zwolnienia lekarskiego i korzystania z zasiłku chorobowego nie powinno mieć miejsca. 

W tym czasie członek zarządu powinien np. zlecić wykonywanie tych czynności innym upoważnionym osobom lub udzielić do nich pełnomocnictwa współpracownikom. Wszelkie zaś czynności, które muszą być wykonane osobiście - powinny być przesunięte o ile to możliwe na czas po zakończeniu zwolnienia, a w zasadzie po zakończeniu pobierania zasiłku.

W orzecznictwie sądowym jest też mowa o tym, że czynności incydentalne, konieczne, wymuszone okolicznościami nie powodują utraty prawa do zasiłku. Nie jest to pogląd obowiązujący, niemniej wynika z orzeczeń zapadłych w ostatnich latach. Oznacza to, że przebywający na zwolnieniu lekarskim członek zarządu może wykonać tylko te czynności związane z zarządzaniem organizacją, których nie mogą wykonać inny członkowie zarządu, albo ustanowiony przez zarząd pełnomocnik, a jednocześnie nie da się ich uniknąć, np. przesunąć na okres po zwolnieniu. 

Podpisanie sprawozdania finansowego to czynność, do której członek zarządu nie może nikomu udzielić pełnomocnictwa. Zgodnie z art. 52 ust. 2 ustawy o rachunkowości, sprawozdanie finansowe muszą podpisać wszyscy członkowie zarządu (podpisać lub złożyć stosowne oświadczenie, zob. Dwa sposoby…), czyli nie jest to czynność, którą można wykonać zgodnie z zasadą reprezentacji określoną w statucie. Można co prawda odmówić podpisania sprawozdania, ale ta odmowa musi być na piśmie i uzasadniona. Uzasadnienie generalnie zaś powinno odnosić się do zastrzeżeń merytorycznych, stojących na przeszkodzie podpisaniu sprawozdania, a nie do stanu zdrowia odmawiającego podpisu. Ponadto samo sporządzenie odmowy można uznać za akt o takim samym charakterze jak podpisanie sprawozdania, bo to też czynność członka zarządu związana ze sprawozdaniem finansowym. 

Jeśli jednak członek zarządu przebywający na zwolnieniu lekarskim, nie tylko podpisuje sprawozdanie finansowe, ale też wykonuje inne czynności związane z zarządzaniem organizacją pozarządową (np. bierze udział w posiedzeniach organów, podpisuje umowy), to prawo do zasiłku może stracić. Wtedy będzie to jednak spowodowane nie samym faktem podpisania sprawozdania, ale tym, że czynności związane z zarządzaniem nie są wykonywane sporadycznie (tylko stale) i są to czynności, które mogliby wykonywać inni członkowie zarządu lub pełnomocnicy. W tym przypadku okres zwolnienia lekarskiego nie jest wykorzystany zgodnie z jego celem.

Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 15 marca 2018 r. - I UK 42/17

Teza:

Zasadą jest, że wykonywanie pracy zarobkowej stanowi negatywną przesłankę prawa do zasiłku. Choć przepisy prawa nie określają wyjątków od tej zasady, niemniej w orzecznictwie przyjmuje się, że sporadyczna, wymuszona okolicznościami aktywność zawodowa może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego. Są bowiem sytuacje, w których nie można bezwzględnie wymagać od ubezpieczonych, aby ze względu na nieprzewidywalną (z reguły) niezdolność do pracy, całkowicie zaprzestawali wszelkich czynności, przede wszystkim dlatego, że to właśnie oni osobiście prowadzą swoją działalność, co ma przemawiać za możliwością wykonywania sporadycznie czynności o charakterze formalnoprawnym i niezbędnych tak, aby ubezpieczony niezdolny do pracy nie musiał likwidować działalności, zwłaszcza gdy chodzi o czynności, których nikt inny nie może wykonać. W takiej argumentacji dopuszcza się zatem swoisty „stan wyższej konieczności”, którego przepisy nie regulują (przewidują).

Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 grudnia 2018 r. - II UK 392/17 

Teza:

Nieodpłatne wykonywanie przez ubezpieczonego czynności członka zarządu spółki w okresie korzystania z zasiłku chorobowego z tytułu zatrudnienia na stanowisku jej dyrektora, jest wykonywaniem "pracy zarobkowej" w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Stwarza bowiem ubezpieczonemu co najmniej możliwość odniesienia korzyści majątkowej (traktowanej jako zarobek w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej) z wykonywania tych czynności. Korzyści te ubezpieczony odnosi pośrednio jako wspólnik spółki, w której zarządzaniu nadal uczestniczy, mimo niezdolności do wykonywania pracy wynikającej z wiążącego go ze spółką stosunku pracy na stanowisku dyrektora. Pod pojęciem pracy "zarobkowej" nie należy rozumieć wyłącznie czynności, które przynoszą ubezpieczonemu bezpośrednią korzyść majątkową w postaci środków pieniężnych otrzymywanych wprost za wykonanie tych czynności. Praca ma również charakter zarobkowy, gdy wiąże się z perspektywą otrzymania korzyści majątkowych (udział w zysku spółki, zwiększenie wartości własnego majątku wskutek czynności zarządczych składających się na pojęcie "pracy" w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej.