Co to znaczy być aktywnym obywatelem?
Polacy, Węgrzy, Czesi i Słowacy zostali zapytani, jakie przejawy postawy obywatelskiej uważają za ważne, a jakie za nieistotne. Na liście 24 różnego rodzaju zachowań i praktyk znalazły się bardzo różne kwestie: pomaganie uchodźcom, wolontariat, odważne wyrażanie poglądów, działania na rzecz przyszłych pokoleń i utrzymywanie porządku w przestrzeni publicznej. Jaka hierarchia postaw i wartości wyłania się z badań? Co powinien robić aktywny obywatel?
Instytut Spraw Publicznych przeprowadził badania stosunku Polaków do spraw obywatelskich. Były one realizowane w ramach międzynarodowego projektu – dzięki temu dane zebrane w Polsce można porównać z wynikami z Węgier, Czech i Słowacji.
Na podstawie uzyskanych wyników można odtworzyć znaczenie aktywnego obywatelstwa dla mieszkańców naszego regionu Europy. Okazuje się, że Polacy, Czesi, Słowacy i Węgrzy w większości podzielają zdanie co do wagi poszczególnych przejawów zaangażowania obywatelskiego i związanych z nimi wartości.
Najmniej ważne: pomoc uchodźcom, działalność polityczna, wolontariat
Kwestią uznaną za najmniej ważną dla obywateli czterech krajów okazało się „pomaganie uchodźcom i imigrantom” (średni wynik 2,2 punktu na 5-stopniowej skali odpowiada ocenie „raczej nieważne”). Widać jednak pewne różnice między Czechami i Słowacją a Polską i Węgrami.
W dwóch pierwszych krajach kwestie wspierania imigrantów i uchodźców są postrzegane jako najmniej istotne ze wszystkich 24 ocenianych zagadnień, z kolei w Polsce i na Węgrzech jako jeszcze mniej ważne postrzegane jest „angażowanie się w działalność partii politycznej”. W Czechach i na Słowacji wstępowanie do partii politycznych też nie cieszy się poparciem i zajmuje pozycję drugą od końca.
Można więc powiedzieć, że we wszystkich badanych krajach pożądane wzorce aktywnego obywatelstwa zakładają działanie poza partyjną polityką (potwierdzają to niskie wskaźniki zaufania do partii politycznych, rządu i parlamentu), a jednocześnie zaangażowanie skierowane wyłącznie do członków własnej wspólnoty (dlatego podejmowanie działań na rzecz imigrantów i uchodźców nie wydaje się badanym istotne).
Jako nieważne obywatele krajów wyszehradzkich traktują także „uczestniczenie w legalnych demonstracjach i marszach”. Warto w tym miejscu dodać, że badani ze wszystkich czterech krajów w większości zgadzają się ze stwierdzeniem „Władza znajduje się teraz w rękach polityków, a obywatele są zupełnie bezsilni” – takie przekonanie może podważyć sensowność uczestnictwa w legalnych manifestacjach. Tylko trochę ważniejsze niż demonstrowanie jest według badanych podpisywanie petycji.
Niestety, wśród zagadnień nieważnych dla mieszkańców krajów wyszehradzkich jest też „wolontariat, zaangażowanie w działalność organizacji pozarządowych”. Niewielkim pocieszeniem niech będzie to, że w Polsce, w porównaniu do pozostałych krajów, działalność w organizacjach ma względnie najwyższy priorytet.
W Czechach, na Słowacji i na Węgrzech jako ważniejsze niż zaangażowanie w wolontariat traktowane są przejawy zainteresowania polityką („śledzenie międzynarodowych wydarzeń”, „zrozumienie życia politycznego”), a także „angażowanie się publiczne i poruszanie ważnych problemów politycznych oraz społecznych”.
W Polsce bycie wolontariuszem ma większą rangę niż rozumienie czy publiczne komentowanie zagadnień politycznych lub społecznych. Jednak jako ważniejsze od wolontariatu, choć cały czas średnio istotne, traktowane jest na przykład „unikanie kupowania towarów wyprodukowanych z narażeniem zdrowia, zasad etycznych czy nieekologicznych”.
Umiarkowanie ważne: równość płci, etyczne zakupy, udział w wyborach
Kwestie etycznych zakupów, a także „zwracanie uwagi na równe szanse kobiet i mężczyzn” uznawane są w czterech krajach objętych badaniem za średnio ważne. Pod względem stosunku do tych dwóch zagadnień kraje mocno różnią się między sobą – obydwie kwestie są najbardziej docenianie na Węgrzech.
Jako średnio ważny postrzegany jest także udział w życiu społeczności lokalnej, a także spełnianie podstawowego obowiązku aktywnego obywatela, jakim jest regularne głosowanie w wyborach. Podobnie istotna jest „znajomość demokratycznych zasad czy procesów oraz praw obywatelskich”. Ta ostatnia kwestia uznawana jest za najmniej ważną w Polsce, zaś najbardziej doceniana jest jej waga na Węgrzech.
Zagadnienia znajdujące się na granicy między średnio a bardzo ważnymi związane są z odwagą i niezależnością głoszenia własnych opinii („posiadanie odwagi do publicznego wyrażania własnych opinii” oraz „wypracowywanie niezależnych opinii”).
Najważniejsze: równość szans, ochrona środowiska, porządek
Wśród kwestii, które uważane są za najważniejsze wyraźnie widać dążenie do realizacji takich wartości, jak równość i solidarność („pomaganie innym, potrzebującym”, „zagwarantowanie równych szans dla wszystkich”, „reagowanie na niesprawiedliwość i dyskryminację”). Dwie ostatnie kwestie uzyskały w Polsce najwyższą średnią ocenę. Widać więc, że postulaty solidarności społecznej mogą w polskim społeczeństwie paść na podatny grunt.
Dodatkowo, warto podkreślić, że stwierdzenie „zagwarantowanie równych szans dla wszystkich” przekierowuje uwagę z odpowiedzialności pojedynczego obywatela na odpowiedzialność grupy lub, po prostu, państwa. Tym łatwiej chyba uznać, że ważne jest żeby ktoś (państwo?) taką równość zapewniło.
Wśród kwestii postrzeganych jako bardzo ważne jest też ochrona środowiska (w Czechach i na Słowacji jest ona najważniejsza ze wszystkich wymienionych kwestii). Jako ważne uznano także dość ogólnie sformułowane zagadnienie „działania na rzecz przyszłych pokoleń”. W Polsce kwestie ekologii są postrzegane jako nieco mniej ważne.
Ostatnia grupa postaw uznawanych we wszystkich krajach objętych badaniem za bardzo ważne, a na Węgrzech wręcz najważniejsze, odnosi się do porządku i harmonijnych zasad współżycia z innymi. Obydwa zagadnienia odnoszą się do przestrzeni publicznej, która powinna zostać utrzymywana w czystości, zaś zasady współżycia w niej powinny zakładać poszanowanie innych.
Odpowiedzi na to jedno rozbudowane pytanie mówi bardzo dużo o wartościach i sposobie rozumienia zaangażowania obywatelskiego w krajach wyszehradzkich, a jednocześnie ujawniają różnice między poszczególnymi społeczeństwami.
Na pewno dużym uproszczeniem jest proste zestawienie przejawów zaangażowania obywatelskiego uważanych za najmniej ważne i tych uznawanych za najistotniejsze. Trudno jednak pozbyć się wrażenia, że jest ważniejsze, aby idealny obywatel nie śmiecił na ulicy, niż aby angażował się w pomoc ludziom uciekającym przed wojną. Czy naprawdę o takie aktywne obywatelstwo nam chodzi?
Badanie zostało zrealizowane w ramach projektu „Citizenship Empowerment in V4 Countries” finansowanego przez International Visegrad Fund metodą sondażu internetowego (CAWI) na reprezentatywnej próbie kwotowej wybranej ze względu na płeć, wiek, wykształcenie i wielkość miejsca zamieszkania (Czechy n=510; Słowacja n=516; Polska n=505; Węgry n=501).
Co to jest NGO? Ile jest w Polsce NGO? Czym zajmują się NGO? Dowiesz się w serwisie fakty.ngo.pl.
Źródło: fakty.ngo.pl
