Katastrofa ekologiczna o niebywałej skali dotknęła całego ekosystemu Odry, rzeki wspólnej dla Polski i Niemiec. Biura WWF i organizacje partnerskie z całego regionu Morza Bałtyckiego napisały list otwarty do wszystkich rządów państw. Wymagają w nim od rządów regionu bałtyckiego działania w ramach HELCOM – (tzw. Komisji Helsińskiej) – ochrony i regeneracji ekosystemu Odry i przeciwdziałania wszelkim skutkom dla środowiska morskiego Bałtyku.
W liście otwartym przedstawiciele biur WWF krajów skupionych wokół Morza Bałtyckiego wzywają rządy państw bałtyckich do wspólnego działania w ramach HELCOM w celu zarządzania sytuacją w Odrze i zapobiegania podobnym katastrofom w przyszłości.
WWF wzywa rządy państw bałtyckich w ramach HELCOM do:
- podjęcia decyzji o wspólnych działaniach w odpowiedzi na nadzwyczajną sytuację rozwijającą się w Odrze, w tym o odpowiednim, ciągłym i długofalowym monitoringu oraz o przywróceniu ekosystemu rzeki i gatunków w niej występujących
- zainicjowania prac nad wspólnym protokołem postępowania z podobnymi zdarzeniami w przyszłości, z zagwarantowaniem wymiany informacji, zasobów i wiedzy fachowej na poziomie regionu bałtyckiego,
- zapewnienia odpowiedniego nadzoru nad niebezpiecznymi zakładami oraz systemu alarmowego w całym zlewisku Bałtyku, aby zagwarantować odpowiednio wczesne podjęcie działań ochronnych,.
Teraz szczególnie ważne jest, aby rządy Niemiec i Polski działały wspólnie. Ale nie tylko – wszystkie państwa wokół Morza Bałtyckiego mogą wnieść swój wkład – w ramach HELCOM lub w inny sposób. WWF wzywa do:
- stworzenia i wdrożenia rządowego programu regeneracji ekosystemu Odry i zapewnienia dodatkowych środków finansowych na podjęcie działań ochronnych,
- podjęcia pełnej, krytycznej weryfikacji wszystkich planów dalszego wykorzystywania rzeki Odry w zakresie żeglugi śródlądowej i regulacji jej koryta i przepływów, które grożą dalszą destrukcją ekosystemu Odry i mogą stać w sprzeczności z Ramową Dyrektywą Wodną UE.
„Katastrofa w Odrze pokazuje, jak kruche są nasze ekosystemy. Teraz musimy wyciągnąć wnioski z tego doświadczenia i przyspieszyć wysiłki na rzecz poprawy stanu europejskich rzek poprzez zapobieganie i zmniejszanie zanieczyszczenia wody, barier i regulacji ich przepływu”, mówi Johanna Fox, szefowa międzynarodowego programu Morza Bałtyckiego w WWF.
Polski rząd został skrytykowany przez organizacje ekologiczne za brak systematycznej kontroli i monitoringu jakości wody w Odrze. Istnieje szereg dokumentów, które określają, co należy zrobić – w tym Ramowa Dyrektywa Wodna UE z 2000 r. oraz „Bałtycki Plan Działań dla Morza Bałtyckiego” HELCOM.
„Wymieranie ryb w rzece Odrze to bardzo poważna katastrofa ekologiczna, spowodowana najprawdopodobniej industrialną działalnością człowieka. To katastrofa nie tylko dla Odry – Bałtyk też jest zagrożony, bo to do niego spływają wody z zatrutej rzeki. Zatrucie Odry to silny sygnał ostrzegawczy dla rządów w regionie Morza Bałtyckiego, że nasz wspólny akwen może ucierpieć. Powinien to być również sygnał dla wszystkich krajów Europy, że gdy wysychają rzeki, a temperatury są ekstremalnie wysokie, należy upewnić się, że zbiorniki wód kopalnianych i poprzemysłowych są dobrze zabezpieczone, aby nie spowodować kolejnych katastrof”, mówi Mirosław Proppe, Prezes Zarządu WWF Polska
Pod koniec lipca zaczęły do nas napływać doniesienia o dużych ilościach martwych ryb w rzece. W ostatnich tygodniach setki tysięcy martwych ryb wypłynęły na powierzchnię rzeki i zostały wyłowione wzdłuż brzegów. Przyczyna masowego wymierania ryb nie została jeszcze ustalona ze stuprocentową pewnością. Wszystko wskazuje jednak na to, że powodem zatrucia jest kombinacja przyczyn spowodowanych przez człowieka. Prawdopodobne jest to, że uwalnianie zanieczyszczeń w połączeniu z niezwykle niskim poziomem wody, jej wysoką temperaturą i uwalnianie zanieczyszczeń w postaci silnie zasolonej wody spowodowało te dramatyczne konsekwencje i zapewniło dobre środowisko dla rozwoju „złotej algi”, która zaczęła wydzielać toksyny niebezpieczne dla organizmów żyjących w Odrze. Wiadomo natomiast, że jest to katastrofa ekologiczna i że przywrócenie funkcjonowania ekosystemów Odry może potrwać wiele lat. WWF uważa, że ustalenie przyczyny katastrofy ekologicznej ma ogromne znaczenie dla przyszłych prac na rzecz ochrony ekosystemów rzecznych i morskich.
„Dotyczy to setek ton martwych ryb i innych organizmów wodnych. Ponieważ Odra wpływa do Morza Bałtyckiego, ta katastrofa ekologiczna jest powszechnym problemem. Stan Morza Bałtyckiego, które jest już mocno zanieczyszczone, może jeszcze bardziej się pogorszyć, jeśli działania nie zostaną podjęte szybko”, mówi Johanna Fox, dyrektor programu Baltic Ecoregion w WWF.
Biura WWF z regionu bałtyckiego wspólnie stwierdzają, że bez względu na przyczyny katastrofy, wszyscy powinni teraz domagać się planu działania, aby uniknąć powtórzenia się podobnej sytuacji i zmniejszyć ryzyko dalszej degradacji Morza Bałtyckiego.
O HELCOM
HELCOM to inaczej Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku, znana również jako Komisja Helsińska. Konwencja założycielska, czyli Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (w skrócie: Konwencja Helsińska), która została podpisana w 1974 r., a następnie została zastąpiona konwencją z 1992 r., i ma na celu ochronę i zachowanie środowiska morskiego na obszarze Morza Bałtyckiego. Wszystkie kraje nadbałtyckie się do przestrzegania jej przepisów, które dotyczą m.in. zmniejszenia eutrofizacji, emisji substancji niebezpiecznych dla środowiska oraz ochrony różnorodności biologicznej. HELCOM jest kierowany rotacyjnie przez państwo przewodniczące – obecnie przewodnictwo sprawuje Łotwa do czerwca 2024 r.
Treść apelu i sygnatariusze
Apel do Ministrów państw bałtyckich, Przewodniczących Delegacji oraz Sekretariatu HELCOM o podjęcie niezwłocznych działań w celu odtworzenia ekosystemu rzeki Odry.
Szanowni Państwo,
Oddziały WWF i organizacje partnerskie z regionu Morza Bałtyckiego są zaniepokojone katastrofą ekologiczną o wymiarze historycznym, spowodowaną zanieczyszczeniem rzeki Odry. Jest to potencjalnie największa katastrofa ekologiczna na rzece w Europie w Europie, która spowodowała śmierć setek ton ryb i negatywnie wpłynęła na pozostałe organizmy środowiska wodnego w trzeciej co do wielkości rzece pod względem powierzchni dorzecza w regionie Bałtyku.
Jesteśmy zaniepokojeni opieszałą i nieadekwatną reakcją polskiego rządu i jego organów odpowiedzialnych za nadzór nad jakością wody i gospodarkę wodną. Jakość wody nie była systematycznie badana, pierwsze próbki zaginęły, a procedury ostrzegawcze i alarmowe Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem zostały wszczęte o przeszło dziesięć dni za późno.
Ponadto – pomimo tego, że Odra uchodzi do Morza Bałtyckiego, które jest już znacznie skażone niebezpiecznymi substancjami, proaktywna komunikacja z właściwymi instytucjami w innych krajach bałtyckich była ograniczona. Jeżeli nie zostaną podjęte odpowiednie działania, wówczas zanieczyszczenia i ich skutki w wodach Odry mogą mieć wpływ na funkcjonowanie ekosystemów Bałtyku.
Chociaż odpowiedzialność za przeprowadzenie pilnych działań spoczywa na Polsce i Niemczech, to potencjalny wpływ zanieczyszczeń na Morze Bałtyckie jest przedmiotem wspólnego zainteresowania w całym regionie. Tym samym apelujemy o połączenie sił i wsparcie wysiłków zmierzających do oczyszczenia i odtworzenia ekosystemu rzeki Odry. Ten poziom zagrożenia wymaga skoordynowanych działań porównywalnych z przypadkami dużych wycieków ropy naftowej lub klęsk żywiołowych.
Na szczeblu państw bałtyckich usilnie wzywamy do zorganizowania posiedzenia nadzwyczajnego Komisji Helsińskiej, w celu
- Podjęcia decyzji o wspólnym działaniu w odpowiedzi na naglącą sytuację rozgrywającą się w Odrze, w tym o stałym i adekwatnym długoterminowym jej monitorowaniu, oraz w celu przywrócenia ekosystemu rzeki i jej gatunków.
- Wszczęcia procesu opracowania protokołów dotyczących sposobu postępowania w podobnych sytuacjach w przyszłości oraz aby zapewnić należytą wymianę informacji, mechanizm egzekwowania przepisów, fachową wiedzę i zasoby na szczeblu regionalnym, zgodnie z odpowiednimi artykułami Konwencji (w szczególności 13, 16, 25).
- Zapewnienia właściwego nadzoru nad szkodliwymi gałęziami przemysłu oraz systemami alarmowymi we wszystkich krajach basenu Morza Bałtyckiego, aby umożliwić jak najszybsze podjęcie środków zaradczych w przypadku zagrożenia dla ludzi i środowiska.
W przypadku trudności ze zwołaniem takiego spotkania, WWF jako obserwator HELCOM wnosi o poruszenie powyższych kwestii na najbliższym spotkaniu Przewodniczących Delegacji.
Rządy Polski i Niemiec powinny:
- Przygotować i uchwalić Rządowy Program Restytucji Ekosystemu Odry oraz zapewnić awaryjny budżet na rozpoczęcie działań restytucyjnych.
- Dokonać pełnej weryfikacji planów dalszej eksploatacji Odry na potrzeby żeglugi śródlądowej, regulacji koryta i przepływu wody, które grożą dalszym pogorszeniem stanu ekosystemu Odry i są sprzeczne z Ramową Dyrektywą Wodną UE. Należy zaprzestać starań o włączenie Odry do sieci międzynarodowych dróg wodnych TEN-T.
- Przekierować środki finansowe pierwotnie zaplanowane na budowę dróg wodnych i zapór na renaturyzację rzeki opartą na wiedzy o środowisku oraz na naturalne rozwiązania w zakresie ograniczania ryzyka powodziowego, aby zwiększyć odporność ekologiczną Odry.
Jakiekolwiek wsparcie dla Polski i Niemiec musi wiązać się z wyżej wymienionymi warunkami.
Incydent z zanieczyszczeniem w Odrze pokazał, jak kruche są nasze ekosystemy. Mamy nadzieję, że wszyscy wyciągniemy wnioski z tego doświadczenia i zintensyfikujemy wysiłki na rzecz ogólnej poprawy zdrowia rzek w Europie poprzez zapobieganie i eliminację zanieczyszczeń wody, barier i zmian przepływu. Wysiłki te są niezbędne do osiągnięcia celów określonych w Bałtyckim Planie Działań HELCOM, Ramowej Dyrektywie Wodnej i innych przepisach dotyczących ochrony środowiska w UE. Przywrócenie prawidłowego stanu Odry i innych zdegradowanych ekosystemów słodkowodnych jest koniecznością dla utrzymania naturalnych funkcji rzek, jezior i terenów podmokłych. Tylko dzięki zdrowym, zróżnicowanym biologicznie wodom powierzchniowym możemy pozwolić przyrodzie rozwijać się, zapewniając czyste i wystarczające zasoby wodne oraz odporność na konsekwencje zmiany klimatu.
Z poważaniem,
Gustaf Lind, Dyrektor Generalny, WWF Szwecja
Mirosław Proppé, Prezes Zarządu, Fundacja WWF Polska
Heike Vesper, Chief Conservation Officer/Transformation & Policies, WWF Germany
Liisa Rohweder, Dyrektor Generalna, WWF Finlandia
Bo Øksnebjerg, Dyrektor Generalny, WWF Dania
Johanna Fox, Dyrektor, Program WWF na rzecz Ochrony Ekoregionu Morza Bałtyckiego
Janis Rozitis, Dyrektor Generalny, Pasaules Dabas Fonds (partner stowarzyszony WWF na Łotwie)
Edmundas Greimas, Dyrektor Generalny, Litewski Fundusz na Rzecz Przyrody (partner stowarzyszony WWF na Litwie)
Tarmo Tüür, Dyrektor Generalny, Estoński Fundusz na rzecz Przyrody (partner stowarzyszony z WWF w Estonii
Źródło: Fundacja WWF Polska
