Publicystyka - ngo.pl

Podczas poprzedniej debaty, toczącej się na portalu ngo.pl i poświęconej organizowanym w Polsce Mistrzostwom Europu w piłce nożnej, poruszono bardzo ciekawy wątek: angażowania wolontariuszy przez UEFA. Wiem, że odbiór społeczny zatrudniania wolontariuszy podczas Euro 2012 jest różny. Osobiście jestem trochę rozdarty. Z jednej strony uważam, że jest to bardzo dobra okazja, aby wolontariusze zaistnieli w takiej formie i w takich działaniach, właśnie przy mistrzostwach. Z drugiej strony, rzeczywiście, kiedy słyszymy o tym, że organizator Euro 2012 świetnie prosperuje finansowo, to rodzi się pytanie: po co ten wolontariat do tego? Czy to ma być listek figowy? Tutaj mam pewne wątpliwości, aczkolwiek zdecydowanie popieram pojawienie się wolontariuszy przy Euro 2012.

Przy tej okazji zostałem także zapytany o pogląd na problemy, jakie pojawiły się w kontekście wolontariatu w działalności leczniczej. Nie mam recepty na rozwiązanie tej sytuacji. Byłbym jednak przeciwny temu, żeby robić wyłom, precedens i zapisywać regulacje, które by np. wyłączały zakłady lecznicze (jako prowadzące działalność gospodarczą) z zakazu pracy z wolontariuszami. To moim zdaniem nie będzie dobre. Dlaczego te instytucje wyłączyć, a innych nie? Bo tam ludzie cierpią i chorują, a w innych miejscach jest radośnie i wesoło?

Powszechne jest też angażowanie wolontariuszy przy organizacji imprez muzycznych, koncertów czy festiwali filmowych. Za nimi też stoją firmy komercyjne.

Poruszone kwestie skłoniły mnie jednak do tego, aby podzielić się z czytelnikami ngo.pl pewną myślą, która od jakiegoś już czasu chodzi mi po głowie. A może warto zastanowić się nad uwolnieniem wolontariatu? Nad otwarciem środowiska biznesowego i wszelakiego innego na współpracę z wolontariuszami? Byłaby to diametralna zmiana postrzegania wolontariatu w Polsce.

Jak sobie to wyobrażam? Na przykład tak, że człowiek, chcący zostać wolontariuszem, idzie do redakcji Rzeczpospolitej, aby tam pouczyć się fachu, albo tylko dlatego, że go to interesuje. I ma na to ochotę.

Jesteśmy jednym z niewielu krajów, w których są regulacje prawne dotyczące korzystania z pomocy wolontariuszy. W innych krajach, także europejskich, pozostaje to bardziej w sferze regulacji etycznych, kulturowych. Przyjmuje się, że wolontariat jest wartościowy i że nie wolno go wykorzystywać ponad miarę.

Pozwalając biznesowi angażować wolontariuszy, nie jestem na tyle ślepy, żeby wierzyć bezgranicznie, że wszystko będzie etycznie i jak Pan Bóg przykazał. Potrzebne byłyby jakieś ograniczenia. Przykładowo: jeśli instytucje, prowadzące działalność gospodarczą, chciałyby korzystać z pomocy wolontariuszy, to np. przez rok czy pół roku po zakończeniu wolontariatu przez daną osobę, nie miałyby prawa zatrudnić takiego wolontariusza w jakikolwiek sposób, ani na zlecenie, ani na umowę o pracę. Aby nie było pokusy do tego, żeby wolontariat wykorzystywać zamiast okresu próbnego.

Do tej pory relacje między wolontariatem a działalnością gospodarczą rozpatrywaliśmy w kontekście pokus, wykorzystywania wolontariuszy, mamienia ich wizją pracy w danym miejscu itd. Dlatego od razu powinno być powiedziane: możesz być wolontariuszem, ale nie możemy cię zatrudnić bo takie są przepisy. Ale interesuje cię poznanie organizacji festiwalu czy koncertu od kuchni – proszę bardzo.

Zapewne pojawią się od razu pytania, czym by się to różniło od stażu. Te kwestie reguluje Ustawa o instytucjach rynku pracy. Dużą rolę odrywają tutaj urzędy pracy, które kierują ludzi na staże. Często stażystami są osoby, które przyuczają się do zawodu. Natomiast wolontariatu w tej nowej odsłonie nie traktowałbym w kategoriach przyuczania do zawodu, lecz hobby, które chcę realizować. Wolontariuszem może być i pięćdziesięciolatek. Trudno tu mówić o przyuczaniu do zawodu. Ludzie chcą robić różne rzeczy i często nie wiążą tego z koniecznością podjęcia pracy w tym obszarze.

Oczywiście może być tu zagrożenie takie, że znajdą się pracodawcy, którzy i taki zapis wykorzystaliby na swoją korzyść: zatrudniali wolontariuszy na określony czas, potem zmieniali ekipę, zgodnie z prawem ich nie zatrudniając i w ten sposób realizowali swoje zadania tanim kosztem. Jest jednak jeden warunek: wolontariusz się na to zgodzi. Ma świadomość, że tam pracy nie znajdzie, ale chce to robić, bo go to interesuje, ciekawi, w tym się realizuje. Niech ten pracodawca bierze sobie co roku i dziesięciu wolontariuszy, jeśli ludzie na to idą. Zakładam, że wolontariusz ma świadomość i w ciemno nie idzie. Nie da się wyzyskiwać w tym znaczeniu, że nikt mu nie obiecuje gruszek na wierzbie. Ale słyszy na przykład: w mojej firmie księgowej możesz pracować jako wolontariusz, ty wiesz i ja wiem, że po zakończeniu twojego wolontariatu nie mogę cię zatrudnić przez rok, ale jeśli cię interesują cyferki, kochasz buchalterię, chcesz się tego nauczyć albo masz inne powody – proszę bardzo.

Wydaje mi się też, że w jakiś sposób sam rynek by się bronił przed nadużyciami. Nie wyobrażam sobie bowiem (przynajmniej dzisiaj, bo w przyszłości może być inaczej), że ktoś pójdzie do fabryki telewizorów i stanie przy taśmie. Ale z drugiej strony, jeżeli chciałby to robić i sprawa byłaby uczciwie postawiona: jesteś wolontariuszem, robisz to i to, my ci nie płacimy, pracujesz u nas, bo masz „zakrętkę” na punkcie elektroniki i telewizorów, to dlaczego na to nie pozwolić? Jeśli zgodzą się na to obydwie strony?

Nie jestem zresztą pewien, czy taka zmiana nie oznaczałaby dla pracodawców większych kłopotów niż korzyści: musieli by przecież takiego człowieka przygotować, zorganizować mu warsztat pracy i przede wszystkim brać pod uwagę to, że taka osoba jest wolontariuszem, więc nie można go traktować jako pracownika. Wolontariusz nie będzie przychodził codziennie do pracy, nie będzie w niej przesiadywał ośmiu godzin. To jest osoba, która wspiera.

Zdecydowanie więcej korzyści widzę dla wolontariuszy. Już nie będę rozwijał tego o czym mówimy od lat, czyli o zdobywaniu doświadczenia, osobistym rozwoju. Warto jednak odnieść się do sytuacji kryzysowej, która jest czy będzie w Polsce. Wydaje mi się, że podążanie jest szukanie nowych rozwiązań. Ludzie nie mogą znaleźć pracy, bo nie mają doświadczenia, bo szkoły w większości nie przygotowują absolwentów do wymagań, jakie stawia dynamicznie zmieniający się rynek pracy. Czy nie warto zatem w wolontariacie upatrywać sposobu na to, aby człowiek naprawdę zdobył doświadczenie w biznesie? Moim zdaniem organizacje pozarządowe nie zawsze sobie radzą z takim wyzwaniem i nie dają wolontariuszom tego, co wydawało nam się, że będą dawać. W Centrum Wolontariatu zrobiliśmy diagnozę warszawskich organizacji pod kątem ich współpracy z wolontariuszami. Okazuje, co zresztą potwierdza powszechne odczucia, że wolontariusze najczęściej robią rzeczy prościutkie, przysłowiowe kserowanie. Nie powierza im się pracy odpowiedzialnej. Ludzie w organizacjach boją się, że wolontariusz sobie nie poradzi, że to za duży kłopot dla nich, że za chwilę taka osoba odejdzie, więc szkoda w nią inwestować. To jest kwadratura koła. W tej chwili, w znakomitej większości, NGO-sy nie spełniają roli edukacyjnej w tym sensie, że człowiek może się w nich czegoś konkretnego nauczyć. Być może „uwolnienie” wolontariatu wpłynęłoby także na poprawę oferty dla wolontariuszy ze strony organizacji pozarządowych.

Być może również poprawiłoby to polskie statystyki zaangażowania w wolontariat. Dałoby bowiem ludziom impuls do myślenia, że wolontariat to nie tylko działalność służebna, bo taki stereotyp funkcjonuje. Pokazalibyśmy w ten sposób, że można być wolontariuszem np. podczas organizacja festiwalu piosenki w Opolu. Wydaje mi się, że to by zachęciło ludzi do liczniejszego angażowania się w większą liczbę różnych przedsięwzięć.

Nie tak dawno temu debatowaliśmy na portalu o wolontariacie szkolnym: czy jest zasadne, żeby próbować uczynić go obowiązkowym w szkole, jakie byłyby zyski społeczne, jakie straty. Myślę, że debata, którą teraz rozpoczynamy ma podobny charakter. Na pewno nie można tutaj podejmować pochopnych decyzji. Jeszcze nie w tej, ale może już w kolejnej nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego wprowadzenie odpowiednich zapisów byłoby możliwe. Może by się to przegryzło w naszych głowach. To wymaga czasu i oswojenia się. Nie twierdzę, że to, co od jakiegoś czasu zaprząta moją uwagę, jest dobre i idealne. Sądzę jednak, że fundamentem działalności wolontariuszy jest ich świadomość. Wierzę, że oni ją mają, wiedzą w co się angażują i na jakich zasadach. Zaufajmy im.