Publicystyka - ngo.pl

Nowelizacja Prawa o stowarzyszeniach trafiła do Sejmu z inicjatywy prezydenta Bronisława Komorowskiego. Ale sama potrzeba zmian w ustawie i główne ich kierunki wyszły ze środowiska organizacji pozarządowych (zobacz: Jak konsultowano nowelizację stowarzyszeń). Ustawę uchwalono pod koniec września 2015 r. Poniżej sygnalizujemy najważniejsze zmiany, jakie wprowadza nowelizacja.

Ułatwienia przy rejestracji stowarzyszenia

W aktualnym stanie prawnym do zarejestrowania stowarzyszenia potrzeba jest inicjatywa aż 15. obywateli. Nowelizacja zmniejsza wymaganą liczbę założycieli do 7. To chyba najbardziej symboliczna z wprowadzanych zmian. Wiąże się z nią duże nadzieje. Nasze przepisy upodobnią się w tym zakresie do przepisów innych krajów europejskich. Projektodawcy liczą na zatrzymanie niepożądanego trendu, polegającego na rejestrowaniu "pseudo" fundacji (fundacji bez realnego funduszu założycielskiego), w związku z trudnościami z zebraniem wymaganej liczby osób do założenia stowarzyszenia. Liczba 15 jest barierą w wielu środowiskach lokalnych. Likwidacja tej bariery ma spowodować ożywienie się postaw obywatelskich – liczba stowarzyszeń wzrośnie. O tym jak bardzo, będziemy mogli się przekonać już w drugiej połowie 2016 r.

Aby na początku było jak najłatwiej, z ustawy usuwa się również zapis dający sądom trzy miesiące na rozpoznanie wniosku o rejestrację stowarzyszenia (obecny ustęp 1 w art. 13 ustawy Prawo o stowarzyszeniach). Stowarzyszeń dotyczyć więc będą ogólne terminy zapisane w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym, które na załatwianie spraw dają tydzień. Szybsze rozpatrywanie wniosków możliwe będzie m.in. dzięki likwidacji nadzoru prewencyjnego starosty.

Mniej nadzoru starosty

Po wejściu w życie nowych przepisów starosta (nadzór) nie będzie uczestniczył w powstawaniu i rejestrowaniu stowarzyszeń. Do tej pory jego udział polegał na badaniu statutów. Sądy rejestrowe wysyłały statuty nowopowstających organizacji do powiatów. Uwagi, które wracały do sądów były jedną z częstszych przyczyn komplikowania się procesu rejestracji. Sama wymiana dokumentów (przesyłanie z sądu do urzędu i z powrotem) przedłużało rejestrację. Przywilej nadzoru polegający na recenzowaniu nowych statutów zniknie. Tylko sąd oceni poprawność statutu rejestrującego się stowarzyszenia.

Obowiązkiem sądu będzie przesłanie do organu nadzoru statutu organizacji po jej zarejestrowaniu. Starosta zostanie więc poinformowany, ale nie będzie miał wpływu na to, czy nowe stowarzyszenie zostanie zarejestrowane i w jakim kształcie (z jakim statutem).

Nowelizacja wprowadza również zasadę, że żądania nadzoru (żądanie dostarczenia odpisów uchwał walnego zebrania i niezbędnych wyjaśnień) muszą być uzasadnione. Sam nadzór może być sprawowany "wyłącznie w zakresie zgodności ich [stowarzyszeń] działania z przepisami prawa i postanowieniami statutu". Przepisy w obecnym kształcie nie stawiają takich wymagań, więc starosta może nękać organizację, stale i bez ograniczeń, domagając się dostarczania wyjaśnień w dowolnej sprawie.

Nowe stowarzyszenia zwykłe

Kluczem do poprawy sytuacji stowarzyszeń zwykłych jest wg twórców nowelizacji nadanie im ułomnej osobowości prawnej. Dziś takiej osobowości nie mają. Jedynym legalnym źródłem finansowania ich działań są składki. To bardzo ograniczone możliwości. Stowarzyszeń zwykłych jest znacznie mniej niż rejestrowych. Nie są formą powszechną (zobacz: "Potrzebna wizja stowarzyszeń zwykłych").

Nowelizacja nadaje stowarzyszeniom zwykłym tzw. ułomną osobowość prawną. Nadal wystarczą trzy osoby do założenia takiego stowarzyszenia. Powstanie ewidencja stowarzyszeń zwykłych. Prowadzona będzie przez starostwa według jednolitego wzoru. Stowarzyszenia zwykłe będą mogły "we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane ".

Nowe zwykłe będą miały prawo do korzystania z dotacji (czyli np. do udziału w konkursach ogłaszanych przez samorząd gminy). Finansowanie działalności będzie też możliwe ze środków z darowizn, spadków, zapisów, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz ofiarności publicznej. Stowarzyszenie zwykłe będzie mogło zarejestrować status organizacji pożytku publicznego i zbierać 1 proc. Zwykłe znacznie bardziej zaczną przypominać rejestrowe – zbliżą się do nich jeśli chodzi o możliwości formalne. Czego nie będą mogły robić? Nie będą prowadzić działalności gospodarczej oraz odpłatnej działalności pożytku. Nie będą też tworzyć jednostek terenowych.

Prawo o stowarzyszeniach po nowelizacji opisze również procedurę przekształcania się stowarzyszeń zwykłych w stowarzyszenia rejestrowe. Idea, że stowarzyszenie zwykłe jest wstępem do poważnej działalności społecznej w postaci zarejestrowanego stowarzyszenia, towarzyszyła już twórcom rozwiązań z 1989 r. Jednak niewiele wskazuje na to, że stowarzyszenia zwykle bez osobowości prawnej pozwalały aktywistom nauczyć się działać i przeradzały się z czasem w poważniejsze inicjatywy. Ale zmiana ustawy wzmacnia stowarzyszenia zwykłe. Jej autorzy mają więc nadzieję, że tym razem "krzepnięcie" organizacji i ich przekształcanie się będzie bardziej powszechne. Dlatego uznano za niezbędne nakreślenie formalnej ścieżki zmiany statusu.

Zarządzanie wynagradzane

Jednym z celów nowelizacji było rozwiązanie wątpliwości, co do możliwości wynagradzania osób pracujących w stowarzyszeniach, również tych, które są członkami organizacji i zasiadają w ich władzach. Nowelizacja wskazuje więc wyraźnie, że możliwe jest wynagradzanie członków zarządu "za czynności związane z pełnioną funkcją". Nie chodzi tu o wynagradzanie samego faktu "bycia członkiem zarządu", ale o opłacanie konkretnej, często wymagającej dużych kompetencji i zaangażowania pracy, świadczonej na rzecz stowarzyszenia.

Jest czas na poznanie przepisów

Większość zapisów ustawy o zmianie ustawy - Prawo o stowarzyszeniach wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia. Będzie to drugi kwartał 2016 r. – przełom kwietnia i maja. Część regulacji wchodzi w życie 1 stycznia 2017 r., a dwa drobne przepisy (o zwolnieniu z opłat ogłoszeń w Monitorze Sądowym i Gospodarczym) 14 dni od ogłoszenia (czyli w listopadzie 2015 r.). Ponadto, artykuł 8 daje stowarzyszeniom 24 miesiące od dnia wejścia w życie nowelizacji na niezbędne dostosowanie statutów, a artykuł 10 – również 24 miesiące stowarzyszeniom zwykłym na uzyskanie wpisu do nowej ewidencji.

Ustawa z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw - podpisana 26 października 2015 r., informacja na stronie prezydent.pl

Ustawa z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw, TEKST
http://orka.sejm.gov.pl/proc7.nsf/ustawy/3019_u.htm

Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw, przebieg procesu legislacyjnego
http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=3019

Więcej informacji, jak przestrzegać prawa w NGO, jakie przepisy są ważne dla NGO – znajdziesz w poradnik.ngo.pl.