Publicystyka - ngo.pl

„Z niepokojem śledzimy losy Komponentu Wolontariatu Długoterminowego wdrażanego w ramach PO FIO w latach 2012-2013, który z założenia miał doprowadzić do uruchomienia Rządowego Programu Wolontariatu Długoterminowego w Polsce. Zrealizowano trzy projekty pilotażowe, ich ewaluacja wykazała istotną rolę wolontariatu długoterminowego w promocji i rozwoju wolontariatu. Mimo pozytywnej oceny Komponent nie doczekał się do tej pory kontynuacji, ani w postaci Programu Rządowego, ani w postaci Komponentu P FIO 2014. Bardzo nam zależy na doprowadzeniu prac nad Programem do końca” – kopia listu zaczynającego się tymi słowami, adresowanego do Ministra Pracy i Polityki Społecznej, została przekazana Krzysztofowi Balonowi, wiceprzewodniczącemu Rady Działalności Pożytku Publicznego podczas spotkania pozarządowej części tej Rady z organizacjami w marcu 2014 r.

Autorzy listu, organizacje członkowskie Dolnośląskiej Federacja Organizacji Pozarządowych, zwracają uwagę, że na terenie województwa dolnośląskiego od kilku lat realizowane są projekty zbliżone w swoich założeniach do Programu Wolontariatu Długoterminowego wdrażanego w Polsce. Zebrane wnioski skłaniają do optymizmu, ale także dowodzą potrzeby konsekwentnych działań na rzecz utrwalenia rangi edukacji przez doświadczenie, mobilności społecznej i aktywności obywatelskiej w środowisku lokalnym.

– Przede wszystkim zależy nam na tym, aby nadal pracować nad rozwojem tego rodzaju wolontariatu w Polsce – mówi Wojtek Staniewski z wrocławskiego Stowarzyszenia Tratwa, jeden z inicjatorów listu. – Rozumiemy, że mamy teraz kryzys i to może nie być dobry czas na wprowadzanie dużego ogólnokrajowego programu. Ale zawsze można zacząć z niższego poziomu, może lokalnego. W Niemczech, zanim wprowadzono np. tak znany i powszechny rok socjalny, skierowany głównie do absolwentów szkół średnich, popularne już były różne formy wolontariatu długoterminowego i długofalowej aktywności obywatelskiej.

Doświadczenia niemieckie były zresztą inspiracją do podjęcia tematu wolontariatu długoterminowego w Polsce. Podczas obchodów Europejskiego Roku Wolontariatu w 2011 roku organizacjom pozarządowym we współpracy z ekspertami i Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej udało się m.in. wypracować „Długofalową politykę rozwoju wolontariatu w Polsce”. Jednym ze wskazanych tam priorytetów było tworzenie warunków do rozwoju wolontariatu długoterminowego w Polsce, wzorowanego na podobnych programach działających w innych krajach, np. niemieckiego Dobrowolnego/Wolontaryjnego Roku Socjalnego (Freiwilliges Soziales Jahr) czy amerykańskiego Teach for America i City Year.

Ideę pociągnęła Rada Działalności Pożytku Publicznego, która doprowadziła do uwzględnienia wolontariatu długoterminowego w Programie Operacyjnym Fundusz Inicjatyw Obywatelskich.

W latach 2012 i 2013 trzy wyłonione w konkursie organizacje-operatorzy wraz z kilkunastoma organizacjami goszczącymi wolontariuszy testowali różne rozwiązania dotyczące organizacji wolontariatu długoterminowego w Polsce. Doświadczenia z tych działań miały następnie zostać wykorzystane do dalszych prac nad rządowym, krajowym programem wolontariatu długoterminowego.

Wstępne wnioski płynące z doświadczeń organizacji i wolontariuszy zaangażowanych w ten pilotażowy projekt zostały przedstawione podczas posiedzenia Rady Działalności Pożytku Publicznego w czerwcu 2013 r.

Od tego czasu jednak o wolontariacie długoterminowym ani się nie rozmawiało, ani nie prowadziło żadnych prac nad skonsumowaniem wniosków z ewaluacji.

W Programie Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014-2020 ten rodzaj wolontariatu co prawda występuje jako jeden z kierunków działań w priorytecie 2. Aktywne społeczeństwo (w całym Programie są także odwołania do Długofalowej polityki rozwoju wolontariatu w Polsce), ale w praktyce, w regulaminie konkursu na rok 2014, nie została ta tematyka jakoś szczególnie wyróżniona.

Możliwe jednak, że list DFOP zmieni tę sytuację.

– Rozważamy włączenie tematyki wolontariatu długoterminowego do Programu Aktywności Społecznej Młodzieży, nad którym obecnie prace toczą się w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej – mówi Krzysztof Więckiewicz, dyrektor Departamentu Pożytku Publicznego w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. – Przymierzamy się do wyodrębnienia kierunku działania obejmującego rozwijanie wolontariatu długoterminowego młodzieży. Będziemy również myśleć nad tym, aby ten rodzaj wolontariatu został mocniej zaakcentowany w przyszłym roku w FIO. Najpierw jednak musimy jeszcze kilka spraw przedyskutować.

Jedną z tych istotnych do omówienia kwestii jest m.in. popyt na wolontariuszy wśród organizacji i popyt na tego typu działania wśród wolontariuszy.

– Chodzi o to, aby uświadomić młodym ludziom, że to może być czas, który pozwoli im zredefiniować swoje wybory życiowe, jeśli chodzi o edukację, czy ścieżkę kariery – podkreśla Krzysztof Więckiewicz. – Ale też musimy ich wyposażyć w pewne kompetencje społeczne, aby organizacje były zainteresowane pozyskaniem takich wolontariuszy.

Na podobne zagadnienia zwraca uwagę Wojtek Staniewski. Stowarzyszenie Tratwa od 2010 roku prowadzi m.in. projekt wolontariatu długoterminowego we współpracy z organizacją niemiecką z Saksonii. Tratwa wysyła wolontariuszy do organizacji niemieckich, a niemieccy wolontariusze przyjeżdżają do Polski i tutaj podejmują pracę w instytucjach publicznych i organizacjach na pograniczu polsko-niemieckim.

– Nasze doświadczenia są zbliżone do tych, które są opisane w raporcie z ewaluacji komponentu wolontariatu długoterminowego w PO FIO – mówi Staniewski.

Według Wojtka Staniewskiego tendencje są takie, że ze strony niemieckiej przyjeżdżają 18-, 19-latkowie, a z Polski zgłaszają się już ludzie po studiach, 25-, 26-letni.

– Jest tego kilka przyczyn. Po pierwsze, niska ranga edukacji nieformalnej. Nie dowierza się nauce innej niż szkolna. Po drugie, rodzice nie chcą się godzić na przerwę w edukacji. Oczekuje się, że młody człowiek szybko skończy studia i podejmie pracę. Za granicą – chętniej się przystaje na „zwolnienie tempa”, na taką fazę identyfikacji biograficznej. Kolejna sprawa to kwestie egzystencjalne. Niemieccy wolontariusze mają zapewnioną stabilną sytuację finansową. W Polsce nie zawsze, dlatego często w kontekście wolontariatu pada pytanie „a ile z tego będę miał?” – wymienia Staniewski.

Jednak zdaniem Karola Krzyczkowskiego ze Stowarzyszenia Centrum Wolontariatu w Warszawie, które było jednym z operatorów projektów pilotażowych, ta tendencja może wynikać po prostu z ograniczeń narzucanych przez sam projekt.

– Za mało było i czasu, i pieniędzy na porządną promocję – mówi. – Z tego względu o naszej ofercie informowaliśmy głównie poprzez media elektroniczne. Docieraliśmy więc rzeczywiście głównie do osób młodych, najbardziej mobilnych, które było stać i finansowo, i psychicznie na półroczny wyjazd z domu.

Krzyczkowski zwraca ponadto uwagę, że studia nie definiują zawodów w Polsce.

– Definiują jedynie wykształcenie, które potem jest brutalnie weryfikowane przez rynek pracy – dodaje.

Inny problem, na który zwraca uwagę Wojtek Staniewski, to brak po stronie polskiej organizacji, przygotowanych do przyjęcia wolontariusza na cały rok. Częściej zgłaszają się szkoły lub przedszkola, w których młodzi ludzie z Niemiec pełnią np. funkcje asystentów językowych.

– To z kolei wynika np. z braku stabilizacji finansowej w organizacjach – wyjaśnia Staniewski. – Gdy sytuacja finansowa organizacji jest niepewna, trudno zbudować, konieczną w tego typu wolontariacie, relację mentor – wolontariusz. Poza tym potrzeba czasu, aby nasze organizacje poczuły się ekspertami w swojej dziedzinie.

– To prawda, że polskie organizacje nie są przygotowane na przyjmowanie wolontariuszy długoterminowych – przyznaje Karol Krzyczkowski. Jednak jego zdaniem wynika to z nieco innych przyczyn. – Wprowadzając projekty pilotażowe w Polsce, czerpaliśmy ze wzorców niemieckich, ale zabrakło jednego bardzo ważnego elementu, który w Niemczech jest mocno rozwinięty – szkoleń, przygotowania i wsparcia właśnie dla organizacji.

Do projektu pilotażowego realizowanego przez Centrum Wolontariatu zgłaszały się głównie organizacje, które już miały doświadczenia z tego rodzaju wolontariatem zagranicznym – czy to w ramach Wolontariatu Europejskiego (EVS) czy Work Campów. Opiekunowie wolontariuszy byli więc przeszkoleni i znali zasady pracy z wolontariuszami, ale z doświadczenia innych programów, a nie polskiego.

– Wsparcie dla organizacji i dla mentora jest konieczne, szczególnie w razie pojawienia się jakiś trudności i kryzysów – dodaje Krzyczkowski. – My na szczęście mieliśmy własne rozwiązania i Ogólnopolską Sieć Centrów Wolontariatu, dzięki którym mogliśmy szybko reagować. Główny problem tutaj to koszty tak szeroko zakrojonego programu.

Pieniądze pojawiają się jako problem także w innym kontekście. Wolontariusze pracujący w organizacjach goszczących mają otrzymywać kieszonkowe, które pozwoli im się utrzymać w czasie pobytu w organizacji. Jednak prawo podatkowe w Polsce nie jest dostosowane do tego rodzaju rozwiązań.

– Kto i jakie podatki ma od tego kieszonkowego płacić? Wolontariusz, czy organizacja? I czy w ogóle ma płacić? Tego nie wiemy. Nie ma jasnych przepisów. Za każdym razem wymaga to wystąpienia do Urzędu Skarbowego z prośbą o interpretację. I dla każdego przypadku można mieć odrębną opinię – zauważa Krzeczkowski. – To wymaga poważnego przedyskutowania.

Mimo tych zastrzeżeń zarówno Wojtek Staniewski, jak i Karol Krzyczkowski uważają, że wprowadzenie wolontariatu długoterminowego w Polsce ma sens.

– To może zmienić postrzeganie organizacji pozarządowych i formy angażowania się w ich działania – mówi Staniewski. – W Polsce często mamy do czynienia z organizacjami, którym brakuje akceptacji środowiska. Na czele stoi lider, czasami autorytarny, nie przekazujący zadań, w związku z czym przeciążony, otoczony wąskim gronem pomocników, bez przełożenia na większe zbiorowości. Zupełnie inaczej jest w Niemczech. Tam niemal każda organizacja ma w swoim otoczeniu wiele osób, które świadomie ją wspierają: czy to finansowo, czy włączając się w jej działania. Gdyby polskie organizacje szerzej otwierały się na wolontariuszy, ich ogląd zewnętrzny byłby inny. Dlatego walczymy o wolontariat długoterminowy.

– Wrócimy do tego tematu – obiecuje raz jeszcze Krzysztof Więckiewicz. – Będziemy rozmawiać z organizacjami, które wzięły udział w pilotażu, ale także z tymi, które mają inne doświadczenia.