Publicystyka - ngo.pl

W badaniu, przeprowadzonym metodą jakościową (informacje zbierane w tzw. wywiadach pogłębionych), przeanalizowano 40 organizacji pozarządowych, zróżnicowanych pod względem stopnia sformalizowania i niezależności, wieku, majątku, zakresu, miejsca i rodzaju działalności, działalności oraz rozpoznawalności w społeczeństwie.

Informacje o wybranych organizacjach zbierano na dwa sposoby: przez wywiady z pracownikami, często liderami organizacji oraz z osobami z zewnątrz (np. reprezentantami mediów, administracji publicznej, wolontariuszami, przedstawicielami innej organizacji). Pozwoliło to uzyskać bardziej obiektywne spojrzenie na daną organizację.

W przeprowadzonej analizie prof. Piotr Gliński wyróżnił dziesięć stylów działania organizacji (style te są rozłączne, czyli jedna organizacja może reprezentować więcej niż jeden styl):

styl trzeciosektorowy – organizacje reprezentujące ten styl związane są z "duchem" III sektora w Polsce Ich tożsamość buduje funkcjonowanie w głównym nurcie wydarzeń III sektora – organizacje takie uczestniczą w imprezach pozarządowych, korzystają z informacji przeznaczonych dla organizacji pozarządowych. Ich sposób działania jest charakterystyczny dla tego sektora – organizacje te realizują projekty dotowane przez instytucje wspierające działania trzeciego sektora.

styl liderski – organizacje takie opierają się na jednostkach. Styl ten reprezentowało 17 z 40 zbadanych organizacji. Styl ten został określony jako ryzykowny zarówno dla liderów (ich obciążenie grozi wypaleniem zawodowym), jak i dla organizacji, dla których utrata przywódcy może oznaczać zachwianie ich egzystencji. Autor badania zaznaczył, że dominacja tego stylu w III sektorze może oznaczać, że nie osiągnął on jeszcze fazy dojrzałości organizacyjnej.

styl nostalgiczny – dominującą cechą tego stylu jest nostalgia za PRL-em. Organizacje takie funkcjonują jak skanseny. Niektóre z nich są upolitycznione. Reprezentanci tego stylu bądź egzystują w sposób niezmieniony od minionych czasów, bądź transformują się – przez kontakt z innymi organizacjami (np. wykorzystują tzw. infrastrukturę III sektora) lub wchodzenie w relacje z sektorem rynkowym.

styl nawróconego – organizacje, których rodowód związany jest z czasami PRL-u, a które przeszły transformację w kierunku bardziej nowoczesnego funkcjonowania. . Kryteriami transformacji jest budowanie autentycznej wspólnoty oraz trzeciosektorowa tożsamość, wynikająca z poczucia przynależności do sektora organizacji pozarządowych.

styl fantomowy – reprezentują go organizacje, w których wyczuwa się istnienie potencjalnych, niewykorzystanych możliwości rozwoju. Są one blokowane najczęściej przez ograniczenia prawne lub np. przez samorząd, który w niewystarczającym stopniu dzieli się swoimi zadaniami.

styl promieniującej enklawowości obywatelskiej – styl ten tworzą organizacje, które starają się zmieniać lokalną społeczność. Przykładem mogą być fundusze lokalne lub małe, lecz prężne organizacje, które przemieniają otoczenie, w którym działają.

styl parapolityczny – można tu wyróżnić, określając hasłowo, takie organizacje: think-tanki, lobbyści, radykałowie, roszczeniowcy (populiści), ideowcy, watch-dogi (organizacje strażnicze, kontrolne), uczestnicy debaty publicznej.

styl symbiotyczny – charakteryzuje organizacje niesamodzielne. Niesamodzielność może oznaczać bądź koegzystencję, bądź wymianę korzyści z otaczającymi instytucjami. Zachowanie niezależności przy niesamodzielności jest możliwe, jeżeli działa się we wspólnocie, w oparciu o wartości, trudniejsze jeśli organizacja jest pragmatyczna lub oparta na liderze.

styl biznesowy – działają według niego organizacje, które zajmują się dbaniem o powodzenie materialne – część z nich stara się zagwarantować profity bezpośrednio swoim członkom, część próbuje osiągać finansowy sukces organizacji przez zaangażowanie w politykę, wykorzystywanie prestiżu płynącego z wykonywanego zawodu itp.

styl wspólnotowy – podstawowa zasada organizacyjna związana jest z budowaniem wspólnoty. Można wyróżnić 4 podstyle: etosowy, samopomocowy, hobbystyczny i klikowy.

Wyróżnione style w ciekawy sposób opisują różne cele i formy prowadzonych działań i trudno chyba pomyśleć o stylu nieujętym w tej klasyfikacji. Prof. Gliński wspomniał jednak, że nie udało się uchwycić stylu „inteligenckiego” – ciekawą rzeczą jest jak, w modelu teoretycznym, zostałby on zdefiniowany.

W przedstawionej tu prezentacji autorzy badania odnieśli się bezpośrednio do jednej z trzech hipotez, postawionych w badaniu. Dotyczy ona dojrzałości polskiego trzeciego sektora i zakłada, że znajduje się on w stadium pośrednim „dojrzewającym”.

Analiza tej niewielkiej próbki organizacji pozwala już zauważyć, że wiele organizacji zarządzanych jest wg. modelu liderskiego.

Generalnie niektóre wyróżnione style sytuują organizacje bliżej modelu, w którym działania skierowane są na zewnątrz, na rzecz wspólnoty, dobra wspólnego, inne zaś wskazują taki sposób działania organizacji, w których realizowane są partykularne interesy ludzi działających w trzecim sektorze. Badacze nie wysunęli jednak na razie generalizujących opinii na temat dominujących stylów działania trzeciego sektora.

Można mieć jednak wątpliwości czy na podstawie jednego, zaprezentowanego tu badania, przeprowadzonego na 40 organizacjach, jest to możliwe. Sektor pozarządowy bowiem ze swej natury jest bardzo różnorodny pod względem idei i celów, które realizuje, a które z kolei wyznaczają sposoby (style) działania organizacji.

Nie doczekaliśmy się też jeszcze odpowiedzi na pytanie zawarte w tytule badania, jeśli odpowiedź na to pytanie jest w ogóle możliwa. Ci, którzy oczekują ogólnych wniosków na temat zasady organizującej działanie organizacji pozarządowych w Polsce, muszą prawdopodobnie poczekać na publikację, która ma się ukazać w ciągu kilku miesięcy.