Publicystyka - ngo.pl

Główny Inspektorat Weterynarii podaje, że w schroniskach w 2022 roku przebywało 84 008 psów i 34 050 kotów, do tego należy dodać zwierzęta, którymi opiekują się organizacje społeczne. W ogrodach zoologicznych w Polsce jest przynajmniej 34 tys. zwierząt, w laboratoriach przynajmniej 140 tys. zwierząt. W ośrodkach rehabilitacji dzikich zwierząt może przebywać kolejnych kilka-kilkanaście tysięcy zwierząt. Do tego należy dodać minimum 411 milionów zwierząt hodowanych na pokarm i na futra. A są jeszcze stadniny i podmioty hodujące zwierzęta do badań naukowych.

Szacunkowa liczba zwierząt przetrzymywanych w zamknięciu w Polsce z łatwością przekroczy 411 300 000 zwierząt. To właśnie tych zwierząt dotyczy monitoring prowadzony przez naszą Fundację – Czarna Owca Pana Kota, a dofinansowany przez Sieć Obywatelską Watchdog Polska i Fundusz Obywatelski im. Ludwiki i Henryka Wujców. Jak się okazuje, dotyczy ich też znaczna luka prawna.

Począwszy od lipca tego roku badamy, czy polskie ustawodawstwo określa postępowanie ze zwierzętami przetrzymywanymi w zamknięciu w sytuacjach zagrożeń nadzwyczajnych czasu pokoju (klęski żywiołowe, np. powodzie i pożary) i okresu wojny. Zapoznaliśmy się z ponad 25 aktami prawnymi m.in. Ustawą o stanie klęski żywiołowej, o zarządzaniu kryzysowym, o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych, o ochronie przeciwpożarowej, a także kilkoma rozporządzeniami m.in. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych dla prowadzenia schronisk dla zwierząt, i w sprawie warunków hodowli i utrzymywania poszczególnych grup gatunków zwierząt w ogrodzie zoologicznym. Po tej lekturze stwierdzamy, że temat ten nie jest w nich podejmowany.

Wyjątkiem jest Ustawa o stanie klęski żywiołowej, w której znajduje się wzmianka o zwierzętach. Co prawda w ustępie o ewakuacji ludności brak jakiejkolwiek wzmianki o ewakuacji zwierząt, pojawia się natomiast informacja o zabezpieczeniu zwierząt, w tym dostarczeniu im wody i jedzenia. Co istotne, mimo, że w przepisach karnych do tej ustawy karze podlega szereg zachowań niepożądanych, jakie mogą wystąpić w trakcie klęski żywiołowej (np. podwyższanie cen produktów), to brak zabezpieczenia zwierząt i dostarczenia im wody i pokarmu nie są w żaden sposób penalizowane.

Niewiele więcej można znaleźć w rządowym projekcie Ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej, który trafił we wrześniu 2024 r. do parlamentu. Art. 4.1. stwierdza, że zadania ochrony ludności i obrony cywilnej polegają m.in. na planowaniu zabezpieczenia zwierząt, mienia oraz dóbr kultury (art. 4.1., podpunkt 3d). W tym samym artykule (podpunkt 4e) jest mowa o działaniach związanych z wystąpieniem zagrożenia, które polegają m.in. na ewakuacji ludności, zwierząt, mienia i dóbr kultury. Jednak są to jedyne dwa miejsca, kiedy projekt odnosi się w swojej zawartości do kwestii zabezpieczenia bądź ewakuacji zwierząt w sytuacjach kryzysowych. W dalszej części projektu nie znajdziemy już nic więcej na ten temat, nie ma żadnego doprecyzowania wspomnianych zapisów, mimo że pojawia się w niej obszernie temat zabezpieczenia i ewakuacji np. dóbr kultury.

Dodatkowo temat zabezpieczenia bądź ewakuacji zwierząt w jednym rzędzie z mieniem i dobrami kultury trafił do dwóch z dwudziestu jeden aktów wykonawczych do projektu wspomnianej ustawy. Pierwszy z nich to rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowego sposobu realizacji działań w zakresie ewakuacji ludności oraz zabezpieczenia mienia, gdzie znajduje się zapis, o tym, że w przypadku konieczności ewakuacji ludności wójt (burmistrz, prezydent miasta) przekazuje informacje nt. przyjęcia i rozmieszczenia ewakuowanej ludności, zwierząt i mienia (_rozdz. 3, par. 4 podpunkt 4).Podpunkt 9. w tym samym paragrafie wskazuje Szefa Obrony Cywilnej jako jednostkę zarządzającą i organizującą ewakuację, odpowiedzialną za wskazanie miejsc, do których zostaną skierowane _ludność, zwierzęta i mienie.

Drugi z tych aktów to rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowej zawartości Programu ochrony ludności i obrony cywilnej, w którym jest mowa o organizacji zbiorowej i indywidualnej ochrony ludności, w tym zakupie środków do ewakuacji ludności, zwierząt, mienia i dóbr kultury.

Przed nami kolejny etap monitoringu – m.in. zapoznanie się z wojewódzkimi, powiatowymi i gminnymi planami zarządzania kryzysowego. Być może na niższym, już samorządowym poziomie znajdziemy procedury czy instrukcje dotyczące postępowania z zamkniętymi zwierzętami w sytuacjach kryzysowych.

Relacjonowano też przypadki, w których przedstawiciele/lki służb ratowali POJEDYNCZE zwierzęta. Wyraźnie rzucał się w oczy brak skoordynowanych działań ratunkowych w stosunku do zwierząt, jak też ustawowego zobligowania służb, instytucji czy pojedynczych osób do prowadzenia działań ratunkowych. Przeżycie zwierząt zależało tylko od empatii poszczególnych osób w służbach.

Zastanawiając się nad przyczynami tej luki prawnej i braku zorganizowanych działań, można przyjąć założenie, że są one konsekwencją szowinizmu gatunkowego i wynikającej z niego selektywnej empatii ustawodawcy, przekonania o tym, że to tylko zwierzęta.

 Zwierzęta zdają się być przezroczyste dla ustawodawcy, z rzadka pojawiają się w analizowanych aktach, nie mają żadnej reprezentacji politycznej. Przekłada się to na niski stan prawnej ochrony zwierząt w Polsce.

Aśka Wydrych – aktywistka prozwierzęca, weganka, feministka, intersekcjonalistka. Założycielka Fundacji Czarna Owca Pana Kota. Koordynatorka projektów, z wykształcenia politolożka, genderystka, fundraiserka. Absolwentka Szkoły Liderów PAWF. W III sektorze od 2003 roku. Autorka i współautorka raportów, książek, artykułów, publikacji, filmów dokumentalnych na temat relacji człowiek – inne zwierzęta.