Publicystyka - ngo.pl

Koalicja dwunastu organizacji pozarządowych nosząca nazwę „Obywatele w samorządzie” powstała w odpowiedzi na sygnały lokalnych działaczy, społeczników i zwykłych mieszkańców oraz obserwację problemów, z jakimi borykają się w swoich regionach. Dostrzeżono ogromną potrzebę uwspółcześnienia relacji na szczeblu wójt, burmistrz, prezydent miasta – radny – obywatel.

Obecnie mamy do czynienia z sytuacją, gdy samorząd coraz częściej utożsamiany jest wyłącznie z władzami, urzędnikami, nie zaś z siłą, która powinna stanowić rdzeń lokalnej demokracji, czyli ze wspólnotą mieszkańców. Obywatele mają zbyt małe możliwości działania, choć to oni najlepiej znają problemy i potrzeby otoczenia. Często pozbawieni są odpowiedniej reprezentacji. Niejednokrotnie naruszane zostają ich prawa do wyrażania opinii czy też uzyskania informacji.

Nie lepiej wygląda sytuacja radnych: ich istotnie słaba pozycja utrudnia kontrolowanie wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Aby zwiększyć wpływ obywateli na decyzje podejmowane w swoich miejscowościach, powinny zostać wprowadzone i uregulowane narzędzia dające mieszkańcom możliwość prezentowania swoich poglądów lub wprost – decydowania. Gminy, miasta i powiaty powinny zatem wprowadzić regulaminy konsultacji społecznych (za pomocą których każdy mieszkaniec mógłby wyrazić swoją opinię, na przykład drogą mailową bądź za pomocą formularza w urzędzie). Warto nadmienić, iż są obszary gdzie obecnie praktykowana jest ta forma partycypacji z pozytywnym, wymiernym skutkiem.

Warto rozważyć także zwiększenie możliwości organizowania referendów lokalnych. Mieszkańcy powinni również mieć wpływ na wydatki gminy (np. poprzez konsultacje społeczne dotyczące budżetu gminy). Natomiast zasady funkcjonowania budżetu obywatelskiego winny być uregulowane ustawowo w swym ogólnym charakterze. Warto również zastanowić się nad wprowadzeniem w miastach rozwiązań analogicznych do funduszy sołeckich, które w gminach wiejskich cieszą się dużym zainteresowaniem.

Niezwykle ważny jest także dostęp obywateli do informacji, w tym dotyczących majątku i działalności jednostek organizacyjnych oraz spółek komunalnych. Jeśli chodzi o zwiększenie kontroli mieszkańców nad radnymi i radnych nad władzą wykonawczą, warto zastanowić się nad wprowadzeniem imiennego głosowanie radnych, jak również rozważyć, czy pracami komisji rewizyjnej nie powinna kierować opozycja.

Wydaje się, że rada gminy powinna mieć wpływ na obsadzanie stanowisk kierowniczych – chociażby poprzez możliwość wysłuchania kandydatów. Radnym powinno zostać zapewnione prawo inicjatywy uchwałodawczej z obowiązkiem przeprowadzenia nad nią debaty w ciągu dwóch miesięcy. Chcąc jeszcze bardziej wzmocnić pozycję radnych, należy ułatwić im dostęp do informacji publicznej (przez skrócenie czasu oczekiwania i rozszerzenie zakresu informacji) oraz do szkoleń i wiedzy.

To tylko krótki zarys zmian rekomendowanych przez koalicję „Obywatele w samorządzie”. Pełną deklarację programową, listę postulatów wraz z ich uzasadnieniem oraz wykaz koalicjantów i organizacji popierających inicjatywę demokratyzacji samorządu można znaleźć na stronie Programu Masz Głos, Masz Wybór. Wszystkie wyżej wymienione propozycje zmian nieustająco konsultowane są zarówno z obywatelami, jak również z innymi organizacjami pozarządowymi, politykami i przedstawicielami administracji rządowej.

Zaproszenie do dyskusji o inicjatywie wystosowano do wszystkich klubów parlamentarnych obecnej kadencji. Koalicjanci przeanalizowali postulaty z przedstawicielami Kancelarii Prezydenta RP. Do narady włączyło się również Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji oraz działająca przy nim Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego. Na przełomie czerwca i lipca Ministerstwo przekaże wypracowane propozycje zmian w systemie samorządowym do Sejmu. Równocześnie Koalicja współpracuje z sejmową Komisją Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej oraz została zaproszona do uczestniczenia w pracach podkomisji stałej do spraw Ustroju Samorządu oraz komisji specjalnej powołanej do rozpatrzenia przedstawionego przez Prezydenta RP projektu ustawy o współdziałaniu w samorządzie terytorialnym. W treści projektu tejże ustawy zaakceptowano zmiany ważne dla koalicji „Obywatele w samorządzie”, za którymi optowała, czyli: wprowadzenie głosowania imiennego radnych jako zasady, możliwość wyodrębnienia ze struktury urzędu gminy biura obsługi rady oraz podporządkowanie biura przewodniczącemu rady, wprowadzenie obowiązkowego wysłuchania publicznego w sprawie budżetu gminy.

Zapisy w regulacjach dotyczących referendum lokalnego będą podnoszone na następnym posiedzeniu podkomisji. Komisja Samorządu Terytorialnego przygotowane założenia i propozycje przekaże do Sejmu, by mogły zostać uchwalone przez posłów obecnej kadencji, a następnie zostać podjęte przez przedstawicieli następnej.

Uważamy, że wspólnie można zainicjować ewolucję w prawie i obyczaju, służącą wzmocnieniu udziału obywateli w życiu publicznym w swoich miejscowościach. Ważnym celem prac koalicjantów jest również skupienie środowisk proponujących zmiany w ustroju samorządowym, a przez to zwiększenie skuteczności działań strony społecznej.

Marzena Płudowska – Fundacja im. Stefana Batorego. Zajmuje się działaniami rzeczniczymi z zakresu: demokratyzacji samorządu lokalnego oraz wprowadzenia w prawie wyborczym zmian ułatwiających obywatelom udział w głosowaniu i umożliwiających im podjęcie świadomej decyzji wyborczej.

Obywatele mają zbyt małe możliwości działania, choć to oni najlepiej znają problemy i potrzeby otoczenia.