Publicystyka - ngo.pl

Aby współpraca instytucji z wolontariuszami była efektywna i nie stała się tylko spontanicznym zrywem, każda ze stron musi być przygotowana do tej współpracy. W książce Wolontariat w ośrodkach pomocy społecznej, Monika Bełdowska z Centrum Wolontariatu w Warszawie wymienia kilka etapów wprowadzania wolontariatu w OPS:

1. Decyzja ośrodka i wybór koordynatora wolontariatu
2. Poinformowanie i przygotowanie środowiska lokalnego
3. Opracowanie programu i procedur wewnętrznych w ośrodku
4. Rekrutacja wolontariuszy i wyznaczenie zadań
5. Współpraca z wolontariuszami
6. Stała współpraca koordynatora ze współpracownikami i partnerami lokalnymi¹.

Trudna decyzja?
Jednym z podstawowych elementów poprzedzających wprowadzenie wolontariatu w OPS, jest diagnoza środowiska lokalnego pod kątem zapotrzebowania na pomoc ochotników. Z pewnością warto dobrze zastanowić się, czy w danym OPS wolontariat jest naprawdę potrzebny, a nie wprowadzać go tylko dlatego, że jest teraz modny. - Doceniamy wagę wolontariatu, ale nie chcemy od razu rzucić się na głęboką wodę i zaczynać bez przemyślenia działań, którym każdy z nas będzie musiał poświęcić dodatkowy czas. Ustawowe zadania, które realizujemy absorbują nas w dużym stopniu. Jesteśmy małym GOPS-em i zanim zdecydujemy się na nową inicjatywę, chcemy być przekonani, że jest ona potrzebna i odpowiednio się do niej przygotować - argumentuje Radek Gadziński, pracownik socjalny Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej Gminy Michałowice².

Decyzja o zaangażowaniu wolontariuszy do realizacji zadań w ośrodku pomocy społecznej często nie jest łatwa, ponieważ wiąże się z dodatkowymi obowiązkami pracownika, który zostaje koordynatorem ds. wolontariatu (w niewielu ośrodkach istnieje samodzielne stanowisko koordynatora, czasami wykonuje się te obowiązki w ramach części etatu, jednak najczęściej jest to dodatkowa praca wykonywana poza etatem). Pewnym wyjściem z tej trudnej sytuacji może być wybranie dwóch osób, które będą pełniły funkcję koordynatora. Wtedy obciążenie dodatkowymi obowiązkami będzie przynajmniej trochę mniejsze. Anna Rybak z OPS Dzielnicy Wola M.St. Warszawy, w książce "Wolontariat w ośrodkach pomocy społecznej" mówi, że „pełnienie funkcji koordynatora wolontariatu pozwala mi na codzienny kontakt z niezwykłymi ludźmi, jakimi są nasi wolontariusze. Są to osoby w różnym wieku, o różnych zainteresowaniach i doświadczeniach życiowych, otwarte na drugiego człowieka, pełne radości oraz zapału do życia. Bycie koordynatorem umożliwia mi realizację własnych pomysłów, samodzielną organizację pracy i zarządzanie czasem. Dzięki współpracy z wolontariuszami nauczyłam się być ‘uważna na drugiego człowieka’, otwarta na innych i na ich pomysły. Kontakt z tymi niezwykłymi ludźmi nadaje sens temu, co robię.”³

Decyzja ośrodka i wybór koordynatora to dopiero początek drogi,
ale jak pokazują doświadczenia OPS-ów, które realizują programy
wolontariackie, warto podjąć ten wysiłek. Nie tylko dla własnej
satysfakcji koordynatora, ale przede wszystkim dla odbiorców pomocy
ośrodka, która nie polega tylko na przyznawaniu zasiłków, ale
tworzy warunki rozwoju rodziny czy osoby, pozwalające na
samodzielne życie. W tej przestrzeni pracy socjalnej jest więc dużo
miejsca dla wolontariuszy, którzy sprawiają, że OPS może świadczyć
nowe formy pomocy, objąć wsparciem większą liczbę osób czy wreszcie
zmienić swój wizerunek z biurokratycznej instytucji na lokalnego
lidera, dostrzegającego wiele potrzeb mieszkańców (nie tylko
klientów OPS) i integrującego społeczność w ich zaspokajaniu.

Co mogą robić wolontariusze w OPS?
Możliwości pracy dla wolontariuszy w ośrodkach pomocy społecznej są nieograniczone. Wszystko jednak zależy od specyfiki danej placówki i umiejętności dostosowania potrzeb ochotników do zaplanowanych zadań. - Koordynator powinien być elastyczny i umieć wykorzystać doświadczenie i wiedzę wolontariuszy. Powinien znaleźć miejsce do realizacji projektów, które początkowo wydają się nierealne, znaleźć ich odbiorców. Kiedyś przyszła do mnie pani, która wykonywała masaż tajski. Znalazłam jej miejsce, zorganizowałam stół do masażu. Pozyskałam też odbiorców tych niekonwencjonalnych usług - byli nimi podopieczni z ośrodka wsparcia dla osób starszych. Bardzo spodobała się im taka nowa propozycja - tłumaczy Katarzyna Kulik-Cała, z OPS Dzielnicy Bielany M. St. Warszawy⁴. Bielański przykład pokazuje, że działania z pozoru niedające się wprowadzić do oferty placówek pomocy społecznej, dzięki ochotnikom i otwartości pracowników placówki, stają się ciekawą propozycją dla jej podopiecznych.

Oczywiście, oprócz tych „specyficznych” zadań, wolontariusze
angażują się w wiele codziennych zajęć realizowanych w OPS-ach lub
placówkach im podległych. Ochotnicy pomagają dzieciom (organizują
im wolny czas, odrabiają zadania domowe) oraz osobom starszym
(spędzają z nimi wolny czas na spacerach, pomagają załatwiać sprawy
w urzędach, robią zakupy). W wielu ośrodkach funkcjonuje program
„Starszy brat, starsza siostra”, w ramach którego wolontariusze
pomagają młodszym kolegom w nauce, pokazują, jak się efektywnie
uczyć. Czasami wspierają rodziców w rehabilitacji czy terapii
dzieci niepełnosprawnych. Wolontariusze, którzy nie chcą pracować z
osobami indywidualnymi, mogą podobne zadania wykonywać w grupie,
np. w klubach seniora, w środowiskowych domach samopomocy, w
świetlicach socjoterapeutycznych, w klubach pracy. Pomagają w
organizacji czasu wolnego (uczestniczą w wycieczkach, wyjściach do
kin czy na koncerty), w odrabianiu lekcji, prowadzą w ramach
terapii zajęciowej, ale nie tylko, zajęcia rozwijające różne
umiejętności, (m.in. szydełkowania, haftowania, rysowania czy
tańca), pomagają w prowadzeniu terapii społecznej.

Dla osób, które chcą jedynie podejmować jednorazowe wyzwania,
ośrodki także mają ciekawe propozycje: organizowanie imprez dla
dzieci (Dzień Dziecka, mikołajki), festyny dla środowiska
lokalnego, roznoszenie paczek świątecznych. Często OPS-y kierują
„swoich” wolontariuszy do organizacji pozarządowych czy innych
instytucji, z którymi współpracują. Stają się na swoją miarę
centrami wolontariatu, wokół których gromadzą się ludzie i
instytucje, które dostrzegają potrzeby innych.

Kim są wolontariusze w OPS?
Wiedza o tym, z jakich grup wiekowych i społecznych wywodzą się ochotnicy odwiedzający OPS-y, pozwala lepiej zrozumieć ich motywacje i ułatwia pozyskiwania wolontariuszy do pracy. Od wielu lat⁵ Centrum Wolontariatu w Warszawie oraz Stowarzyszenie Klon/Jawor we współpracy z firmą SMG/KRC A Millward Brown Company prowadzą badania wolontariatu. Choć nie ma w nich bezpośrednio pytania o ośrodki pomocy społecznej, pewne wnioski, przydatne w pracy koordynatora wolontariatu w ośrodku, można jednak wyciągnąć. Marta Gumkowska w książce "Wolontariat w ośrodkach pomocy społecznej", analizując ww. badania oraz badania przeprowadzone przez CBOS, formułuje kilka wniosków, które warto przytoczyć:

1. „Polacy, podejmując pracę wolontarystyczną, najczęściej kierują się potrzebą niesienia pomocy innym, czerpania satysfakcji z tego typu pracy oraz zamiarem zdobycia doświadczenia - aby ich znaleźć i zatrzymać na dłużej, należy na te potrzeby odpowiedzieć. Wolontariusz, który wykonuje monotonną, prostą pracę, łatwo się zniechęca.
2. Poszukując wolontariuszy, warto podkreślać, że będą oni pracować na rzecz osób w trudnej sytuacji życiowej (a nie na rzecz organizacji) - to nadaje tej pracy sens i odpowiada na moralną potrzebę pomocy bliźniemu w potrzebie.
3. Wolontariuszami częściej zostają osoby wykształcone, dlatego warto ich szukać w środowiskach akademickich. Dla studentów wolontariat jest sposobem na trudności na rynku pracy i szansą zdobycia doświadczenia zawodowego. Oczywiście nie tylko studenci mogą być potencjalnymi wolontariuszami - wzrost liczby wolontariuszy wśród osób wykształconych i aktywnych zawodowo może świadczyć o tym, że wolontariat staje się sposobem spędzenia czasu wolnego, zapewniającym poczucie samorealizacji i satysfakcji osobom, które nie odnajdują ich w pracy zawodowej.[...]
4. Aż 15% Polaków twierdzi, że nie angażują się w wolontariat, ponieważ nigdy nie zostali o to poproszeni. Dlatego nie należy się zrażać niepowodzeniami i wytrwale szukać. Na pewno prędzej czy później trafimy na tych, których wystarczy poprosić o pomoc, a oni chętnie poświęcą część swojego czasu na rzecz potrzebujących.”⁶

Ośrodki, które współpracują z ochotnikami wiedzą, że aby ich
pozyskać, trzeba temu poświęcić czas i serce. Ale z pewnością
warto, bo np. w OPS Bielany, w latach 2000 - 2006 liczba
wolontariuszy dochodziła nawet do 130, a około 1/3 z nich
zdecydowało się na współpracę ze środowiskowymi domami samopomocy.
W tej grupie znajduje się także względnie dużo osób, które decydują
się na systematyczną (przez pół roku, rok, a czasem nawet dwa lata)
współpracę z palcówką, co jest bardzo istotne dla efektywnej pracy,
która opiera się na bezpośredniej relacji świadczącego pomoc i jej
odbiorcy.

Warto pójść tą drogą
Wolontariat nie jest oczywiście rozwiązaniem wszystkich problemów społecznych. Wielu koordynatorów wolontariatu w ośrodkach pomocy społecznej podkreśla jednak, że jest to ważne uzupełnienie pracy socjalnej. Pozwala na wdrażanie rozwiązania, które nie wymagają wielkich nakładów finansowych, a tworzą mechanizmy mobilizujące osoby zagrożone wykluczeniem do aktywności i włączania się w lokalne działania. Ośrodki pomocy społecznej, które dopiero rozpoczynają przygodę z wolontariatem mogą skorzystać z doświadczeń placówek, które opracowały i wdrożyły procedury współpracy z ochotnikami. Wiele informacji na temat programu „Wolontariat w OPS” znajduje się na stronie internetowej www.wolontariat.ops.pl lub można je uzyskać w Centrum Wolontariatu w Warszawie. Warto ruszyć na ten szlak, bo wiedzie on z pewnością do sukcesu zarówno instytucji, jak i osób.

____________________________
¹ por. Monika Bełdowska., Przetarty szlak, s. 137, [w:] red. Monika Bełdowska, Wolontariat w ośrodkach pomocy społecznej, Warszawa 2008
² Wywiad z R. Gadzińskim można przeczytać na stronie internetowej www.wolontariat.ops.pl
³ por. Monika Bełdowska, Przetarty szlak, s. 140, [w:] red. Monika Bełdowska, Wolontariat w ośrodkach pomocy społecznej, Warszawa 2008
⁴ Tamże, s.157
⁵ Ostatnie badania przeprowadzono w 2007 r.: Wolontariat, Filantropia i 1% - raport z badań 2007, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu i SMG/KRC A Millward Brown Company, Warszawa 2008
⁶ Marta Gumkowska, Okiem badacza, s. 103-104, [w:] red. Monika Bełdowska, Wolontariat w ośrodkach pomocy społecznej, Warszawa 2008