Publicystyka - ngo.pl

Pierwsze w historii przedstawione stanowisko Konwentu Wojewódzkich Rad Działalności Pożytku Publicznego prezentuje brak zrozumienia, a może po prostu przeczytania ze zrozumieniem, założeń do projektu ustawy o ekonomii społecznej i solidarnej, a także znajomości Wytycznych dotyczących realizacji przedsięwzięć podejmowanych z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego, w zakresie którego są podejmowane działania w obszarze ekonomii społecznej czy choćby Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej.

Odniesienie do definicji przedsiębiorstwa społecznego znajduje się w Krajowym Programie Rozwoju Ekonomii Społecznej (KPRES) przyjętym przez rząd w… sierpniu 2014 roku! Dodatkowo, w zakresie realizacji projektów europejskich w ramach CT9 także zastosowano definicję przedsiębiorstwa społecznego i podmiotów ekonomii społecznej („Wytyczne w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na lata 2014-2020 – od maja 2015 r.”).

W przywołanym KPRES (dokument rządowy wyznaczający kierunki interwencji publicznej, które mają służyć kształtowaniu warunków do rozwoju ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych) znajduje się odniesienie do wypracowanej w środowisku organizacji obywatelskich polskiej definicji obszaru ekonomii społecznej: „Ekonomia społeczna to sfera aktywności obywatelskiej, która poprzez działalność ekonomiczną i działalność pożytku publicznego służy: integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych marginalizacją społeczną, tworzeniu miejsc pracy, świadczeniu usług społecznych użyteczności publicznej (na rzecz interesu ogólnego) oraz rozwojowi lokalnemu”.

WEJCMAN: USTAWA MOŻE STAĆ SIĘ TRUDNYM DO UDŹWIGNIĘCIA PRZEZ SEKTOR POZARZĄDOWY CIĘŻAREM.

W tym samym dokumencie możemy także znaleźć odniesienie do definicji podmiotów ekonomii społecznej należących do czterech grup:

1. Przedsiębiorstwa społeczne.
2. Podmioty reintegracyjne – ZAZ, WTZ, CIS, KIS.
3. Podmioty działające w sferze pożytku publicznego prowadzące działalność ekonomiczną i zatrudniające pracowników.
4. Podmioty sfery gospodarczej realizujące cele społeczne.

Co warto podkreślić, KPRES definiuje przedsiębiorstwo społeczne poprzez cechy, jakie powinno ono spełniać, a nie formę prawną – co za tym idzie przedsiębiorstwem takim mogą być także organizacje pozarządowe. Takie samo podejście znajduje się w założeniach do projektu ustawy o ekonomii społecznej i solidarnej. Nie jest prawdą, że minimum 50% osób zatrudnianych w przedsiębiorstwie społecznym miałyby stanowić wyłącznie osoby bezrobotne, jak czytamy w stanowisku Konwentu Rad Działalności Pożytku Publicznego na temat wstępnego projektu założeń do ustawy o ekonomii społecznej i solidarnej. W dokumencie tym jest mowa o osobach „zagrożonych wykluczeniem społecznym” (osoby bezrobotne, osoby z niepełnosprawnościami, osoby wskazane w art. 1 ust. 2 ustawy o zatrudnieniu socjalnym, osoby wskazane w art. 4 ust. 1 ustawy o spółdzielniach socjalnych) i zatrudnieniu na poziomie minimum 3 osób (na dodatek na minimum ¼ etatu).

W trwającej dyskusji warto jednak także zwrócić uwagę na to, czemu ma służyć ekonomia społeczna. Myślę, że o to właśnie toczy się spór wśród przedstawicieli sektora pozarządowego i ekonomii społecznej (albo przynajmniej tak chciałabym myśleć, o ile mylę się co do jego istoty).

W pełni zgadzam się z definicją ekonomii społecznej wskazaną w KPRES, że jest to sfera działalności, w której integrujemy ludzi społecznie i zawodowo, dajemy im pracę i dodatkowo działamy w sferze usług społecznych czy rozwoju lokalnego. To wszystko ze sobą się spina – wartość społeczna: praca dla osób trudno zatrudnialnych (temu między innymi mają służyć przedsiębiorstwa społeczne), ale i rozwój lokalny czy rozwój usług społecznych. Chciałoby się rzec, że na wszystko, o co się spieramy, jest tu miejsce, więc… o co chodzi? Jak nie wiadomo o co, to zapewne… o pieniądze?

Ekielski: Nie potrzebujemy straszenia!

Jak wspomniał Zbigniew Wejcman w opinii opublikowanej na ngo.pl, w perspektywie 2014-2020 na wsparcie spółdzielczości i przedsiębiorczości społecznej mają być przeznaczone 3 miliony złotych. Jest to istotny zastrzyk pieniędzy, który ma być kierowany do podmiotów ekonomii społecznej. „Dla podmiotów pozarządowych jest to kwota absolutnie niewyobrażalna” – pisze Wejcman, a w stanowisku Konwentu Rad Działalności Pożytku Publicznego czytamy: „Jeśli w zakresie tworzenia miejsc pracy możliwa jest pomoc państwa, powinna ona dotyczyć każdego kolejnego miejsca pracy”. Chodzi o pomoc finansową. W istocie, szeroko rozumiana pomoc państwa w zakresie tworzenia miejsc pracy już obejmuje pracodawców, którzy zamierzają tworzyć miejsca pracy – chociażby wsparcie finansowe związane z zatrudnieniem, skierowanej przez Urząd Pracy osoby bezrobotnej. Miejsca pracy nie są tworzone dla nich samych, tutaj ważni są ludzie.

Wejcman wspomina, że dotychczasowe działania wspierające rozwój organizacji pozarządowych w sferze ich działalności ekonomicznej są nieporównywalne ani skalą, ani przeznaczeniem z działaniami wspierającymi rozwój spółdzielni socjalnych i innych podmiotów ekonomii społecznej. Warto jednak zauważyć, że w obecnym systemie wsparcia te „inne podmioty ekonomii społecznej” z definicji to także organizacje pozarządowe. Dodatkowo organizacje pozarządowe także mogą być przedsiębiorstwem społecznym, nie jest to domeną tylko spółdzielni socjalnych. Te, z racji spełniania warunków określonych w ustawie o spółdzielniach socjalnych, są przedsiębiorstwem społecznym ze swej istoty i nie zamykają zbioru podmiotów, jakie mogą być zaliczane do tego grona. Inne podmioty ekonomii społecznej, chcąc być przedsiębiorstwem społecznym, będą musiały ubiegać się o ten status po spełnieniu określonych warunków, o czym wskazano w założeniach do projektu ustawy o ekonomii społecznej i solidarnej. Dodatkowo organizacje pozarządowe mogą także tworzyć przedsiębiorstwa społeczne.

Nie jest prawdą, że „założenia ustawy o ekonomii społecznej i solidarnej w pewien sposób konfrontują ze sobą sektor pozarządowy i spółdzielczość socjalną, na starcie dając fory tej ostatniej. (…) Zgodnie bowiem z projektem, wyłącznie tak zwane przedsiębiorstwa społeczne będą mogły ubiegać się w JST o środki na realizację zadań społecznych użyteczności publicznej (…)”, jak przedstawił to Wejcman. Założenia do ustawy (w wersji z dnia 21 kwietnia 2017 roku) wskazują, że „Projekt ustawy powinien wskazywać następujące formy udziału podmiotów ekonomii społecznej w programowaniu i realizacji zadań użyteczności publicznej:

1. Udział w kreowaniu polityki rozwoju usług użyteczności publicznej i zadań publicznych w zakresie rozwoju lokalnego (…).
2. Udział w realizacji usług społecznych użyteczności publicznej i zadań publicznych w zakresie rozwoju lokalnego: samodzielnie lub w partnerstwie z jednostkami samorządu terytorialnego (…).
3. Wspieranie procesu przygotowania do zatrudnienia oraz tworzenia miejsc pracy wraz z reintegracją zawodową i społeczną zagrożonych wykluczeniem społecznym mieszkańców wspólnoty samorządowej (…)”.

Proszę także zawrócić uwagę na zapisy dotyczące zasad realizacji usług społecznych użyteczności publicznej i zadań publicznych w zakresie rozwoju lokalnego wskazane w rozdziale IV założeń (strona 29). Od pierwszego zdania tego rozdziału czytamy, że „Podmioty ekonomii społecznej i solidarnej uczestniczą w procesie realizacji zadań użyteczności publicznej w samorządzie lokalnych, poprzez: (…) realizację zadań użyteczności publicznej w zakresie usług społecznych użyteczności publicznej i zadań publicznych w zakresie rozwoju lokalnego”. Dotyczy to także proponowanego rozwiązania dotyczącego zlecania zadań do 120 tysięcy złotych opartego na zaproszeniu do negocjacji podmiotów spełniających wymogi jakościowe (wskazano tu „podmioty ekonomii społecznej, w szczególności przedsiębiorstwa społeczne” – co nie zamyka drogi dla organizacji pozarządowych).

MIŻEJEWSKI: TO SZANSA, NIE ZAGROŻENIE DLA NGO!

Proponowane w projekcie założeń do ustawy wsparcie rozwoju ekonomii społecznej (Rozdział VI, strona 31) nie ogranicza się tylko do przedsiębiorstw społecznych. Usługi wspierające rozwój podmiotów ekonomii społecznej i solidarnej oraz biznesowego wsparcia przedsiębiorstw społecznych miałyby być powszechnie dostępne (bezpłatne bądź częściowo płatne).

W kontekście dyskusji dotyczącej rywalizacji o niewielkie środki samorządowe na realizację zadań publicznych warto wspomnieć, że już dziś na podstawie zapisów ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie spółdzielnie socjalne mogą ubiegać się, w trybie powierzenia bądź zlecenia, o ich realizację. Czy to wpłynęło na odebranie, czy choćby ograniczenie dostępu do realizacji tych zadań przez organizacje pozarządowe?

Zatrzymując się na wątku spółdzielni socjalnych, warto także zwrócić uwagę na to, co podkreślił w swojej opinii Zbigniew Wejcman: „W Polsce promowany jest jeden model spółdzielni socjalnej, która musi osiągnąć efektywność ekonomiczną w oparciu o osobistą zaradność osób defaworyzowanych. Czy oparte na definicji ustawowej (wymóg 50% członków z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym) skumulowanie problemów to najlepszy sposób pomagania potrzebującym? Nie jestem pewien, czy najlepszy, ale na pewno nie jedyny”.

Właśnie dlatego, że mamy do czynienia z osobami z grup defaworyzownaych, określono wysokość ich zatrudnienia na poziomie połowy osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie społecznym – po to, aby dać im szansę na podjęcie aktywności ekonomicznej i niejasko „podciągać” w tym funkcjonowaniu przy współudziale w zarządzaniu podmiotem i pracy osób, które nie rekrutują się z kręgu osób wykluczonych. Właśnie dlatego, że mają być zatrudniane osoby defaworyzowane, które nie radzą sobie na rynku pracy, skład pracowników w tego typu podmiocie nie jest wymagany na poziomie 100% osób rekrutujących się z tej grupy. Natomiast warto podkreślić to, co zauważył także Wejcman, że spółdzielnia socjalna musi osiągać efektywność ekonomiczną, na co, jak mam poczucie, nie kładliśmy aż tak dużego nacisku w złotych czasach IW Equal.

Kolejna obawa Wejcmana dotyczy ingerencji w realia istniejących podmiotów, które miałyby ubiegać się o status przedsiębiorstwa społecznego. Wymagane proporcje zatrudnienia dotyczą 50% bądź 30% osób wykluczonych społecznie w danym podmiocie. Chciałabym zwrócić uwagę, że założenia do ustawy określają kryteria przedsiębiorstwa społecznego co do kwestii zatrudnieniowych w zakresie:

1. Prowadzenia przez podmiot działalności gospodarczej lub działalności oświatowej (ściśle zdefiniowanej przez ustawę Prawo oświatowe) lub działalności kulturalnej (określonej w ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej).
2. Zatrudnienia minimum 3 (!) osób w zakresie prowadzenia wyżej wymienionych działalności, przy zachowaniu proporcji zatrudnienia osób z grup wykluczonych społecznie.

Pytanie, ile spośród organizacji zatrudnia kilkadziesiąt osób i miałoby problemy ze spełnieniem kryterium dotyczącego proporcji zatrudnienia? Dane dotyczące sektora pozarządowego za 2015 rok („Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce 2015”, raport z badań Stowarzyszenia Klon/Jawor) wskazują, że 45% organizacji bazuje tylko i wyłącznie na pracy społecznej (czyli nie zatrudnia ludzi). Zaledwie 20% organizacji ma zatrudnioną jedną osobę na podstawie umowy o pracę. Stałym personelem (regularni pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę i innych umów cywilnoprawnych) dysponuje 28% organizacji. Z pracy stałych, regularnych pracowników zdecydowanie najczęściej korzystają organizacje z Warszawy oraz innych dużych miast, a najrzadziej organizacje wiejskie.

Przeczytaj cały raport z badania Stowarzyszenia Klon/Jawor!

Zbigniew Wejcman nie zwrócił jednak uwagi na to, że kwestie zatrudnieniowe w kontekście przedsiębiorstw społecznych odnoszą się do tych organizacji, które równocześnie prowadzą działalność gospodarczą – więc do 7% organizacji, które mają przychody z działalności gospodarczej (dane za 2014 rok według Stowarzyszenia Klon/Jawor). W raporcie z badań czytamy: „Widać też zależność między zatrudnieniem a działalnością gospodarczą – najczęściej prowadzą ją organizacje zatrudniające przynajmniej jedną osobę na umowę o pracę (20%) – a także zależność prowadzenia działalności gospodarczej od relacji z pracownikami i współpracownikami – im są one luźniejsze, tym rzadziej organizacje prowadzą działalność gospodarczą. Wśród stowarzyszeń i fundacji działających wyłącznie w oparciu o pracę społeczną działalność gospodarcza praktycznie nie występuje”. Gdzie w takich realiach jest miejsce na dywagacje w kontekście struktury i wielkości zatrudnienia w organizacjach?

Kwestia zatrudnienia osób z grup wykluczonych społecznie powinna być jedną z kluczowych w kontekście przedsiębiorczości społecznej. Wszakże nie chodzi o to, aby wciąż wspierać te osoby, otaczać je opieką, ale o to, by dać im realną szansę na uzyskanie niezależności i godnego życia poprzez zatrudnienie i możliwość zarobkowania. Tym samym wchodzimy w sferę wartości i solidarności, a te powinny być dla sektora ekonomii społecznej równie ważne, jak pieniądze.

MASZ ZDANIE? CZEKAMY NA WASZE GŁOSY (MAKS. 4500 ZNAKÓW) PLUS ZDJĘCIE NA ADRES: REDAKCJA@PORTAL.NGO.PL

Czym żyje III sektor w Polsce? Jakie problemy mają polskie NGO? Jakie wyzwania przed nim stoją. Przeczytaj debaty, komentarze i opinie. Wypowiedz się! Odwiedź serwis opinie.ngo.pl.

Nie chodzi o to, aby wciąż wspierać osoby wykluczone, ale o to, by dać im realną szansę na uzyskanie niezależności.