Usługi społeczne powinny być świadczone przez przedsiębiorstwa społeczne, dostępne w wiązkach i zaprojektowane w taki sposób, żeby odpowiedzieć na indywidualne potrzeby każdej osoby.
Globalizacja a sektor usług społecznych
Gospodarka zmienia się na naszych oczach. To, co jeszcze nie tak dawno wydawało się niemożliwe, dziś staje się codziennością. Całymi garściami czerpiemy z innowacji, globalizacji i towarów, na co pozwalają nam szerokie i rozbudowane łańcuchy dostaw.
To, co kupujemy, sposób, w jaki zbudowany jest nasz dom, w co się ubieramy, a nawet to, co jemy i lubimy, jest coraz częściej wynikiem podejmowanych decyzji jednostek usytuowanych tysiące kilometrów od naszych społeczności lokalnych. Wszędzie na świecie możemy kupić takie same produkty i napić się takiego samego napoju. Procesy związane z globalizacją na stałe zmieniły rynek usług i produktów, mocno wypierając to, co lokalne. Ich fundamentem są kapitał i finanse. A rynek coraz bardziej odchodzi od pryncypiów i fundamentów, na których przez wieki był budowany. Tradycyjne podejście gospodarcze polegające na zapewnieniu jak najlepszej lokalnej usługi/produktu schodzi na drugi plan. Szczególnie palącym problemem wydaje się być fakt, że opisane procesy dotyczą nie tylko naszych nawyków konsumenckich, ale w przyszłości może także sektora usług społecznych.
W związku ze zwiększającą się świadomością zdrowotną społeczeństwa i zdecydowanie lepszą opieką zdrowotną, długość życia wciąż się wydłuża. I między innymi właśnie dlatego zarówno w Polsce, jak i na świecie rośnie rynek usług społecznych. Dzieje się tak nie tylko ze względu na wyzwania demograficzne, ale przede wszystkim z uwagi na rosnącą świadomość konieczności podnoszenia jakości usług dla mieszkańców i związanych z tym polityk publicznych. Skala wzrostu wciąż jeszcze nie pokrywa całkowitego zapotrzebowania, ale budzi zainteresowanie dużych międzynarodowych grup kapitałowych, które również i w tym sektorze widzą przyszłe dochody. Dlatego coraz więcej grup społecznych, organizacji i polityków zadaje sobie pytanie: jak ten dynamiczny obszar w sposób prawidłowy kształtować? Kto i w jakim zakresie powinien finansować usługi społeczne?
Czy decydującym kryterium powinna być cena i ilość, czy może jednak jakość i ukierunkowanie na dobro wspieranej osoby? To są pytania fundamentalne, a decyzje, jakie zostaną podjęte dzisiaj, ukształtują system i jakość usług świadczonych w przyszłości osobom starszym, niesamodzielnym i innym potrzebującym wsparcia.
Czy usługa będzie projektowana w oparciu o potrzebę danej osoby, czy w oparciu o liczby w arkuszu kalkulacyjnym i procedurę zarządzania dużymi danymi? Czy będzie to robić lokalnie zakorzeniona jednostka, czy może zagraniczna grupa kapitałowa?
Usługi społeczne a Ekonomia Społeczna
Obszar usług społecznych to obszar rozwojowy dla Ekonomii Społecznej i podmiotów ją tworzących. To niewątpliwie też gwarant stabilności finansowej PES, szczególnie rozwojowy i opłacalny w najbliższych latach w kontekście gospodarczym kierunek rozwoju działalności. Stoimy przed wielkimi wyzwaniami związanymi z transformacją systemu usług społecznych – z instytucjonalnego do środowiskowego. W pełni wierzymy, że nowy system zostanie oparty na lokalnych organizacjach, które na co dzień działają w środowiskach lokalnych, co może być tym najbardziej pożądanym i efektywnym z punktu widzenia odbiorcy. Odpowiadającym na lokalne potrzeby drugiego człowieka, nie wyliczonym, sprocedurowanym i zminimalizowanym do suchych liczb i jednostek. Zaspokojenie indywidualnej potrzeby drugiego człowieka w ujęciu tradycyjnym jest podstawą naszego porządku gospodarczego, tak jak usługa społeczna dla drugiego człowiek jest podstawą porządku tworzonego przed sektor ekonomii społecznej, by nikt nie pozostał z tyłu.
Warto w tym miejscu podkreślić, że sektor zdał już pierwszy egzamin z solidarności. A przyszło mu go zdawać w prawdziwie trudnych warunkach – w czasie pandemii COVID-19. Przedsiębiorstwa społeczne, te same o których przywykło się myśleć w kategorii organizacji potrzebujących wsparcia, same niosły pomoc i czyniły to szybko, skutecznie, bezbłędnie docierając do grup, które najbardziej potrzebowały wsparcia. Doświadczenia Wielkopolskiego Ośrodka Ekonomii Społecznej zebrane podczas wdrażania tzw. mechanizmu zakupowego pokazały, że przedsiębiorstwa społeczne na kryzys reagowały szybko, biegle poruszając się w sieci lokalnych połączeń. Przedsiębiorstwa społeczne udowodniły, że chcą i mogą sprostać wyzwaniu, jakim jest świadczenie dobrej jakości usług społecznych.
Wydaje się to tym bardziej potrzebne, że w Polsce wciąż są gminy (zgodnie z raportem NIK ok. 20 %), które pomimo ustawowego obowiązku nie zapewniają osobom starszym usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania. Konsekwencje takiego stanu rzeczy ponosi rodzina – rezygnując z innych aktywności zawodowych i tracąc możliwe dochody na utrzymanie, bez wiedzy, że samorząd może pomóc.
Energia społeczna
To właśnie dlatego na zlecenie MRiPS Stowarzyszenie na rzecz Spółdzielni Socjalnych wraz z Ogólnopolskim Związkiem Rewizyjnym Spółdzielni Socjalnych podjęło się wspólnej inicjatywy pn. „Energia społeczna. Sieć przedsiębiorstw społecznych realizujących nowe modele usług w zakresie użyteczności publicznej, związanej z szeroko pojętym usługami społecznymi dla mieszkańców”.
Pomysł polega na przygotowaniu i testowym wdrożeniu pięciu modeli przedsiębiorstw społecznych, realizujących wybrane pakiety (wiązki) usług społecznych oraz usług związanych z rozwojem lokalnym. Opracowane modele upowszechniane są w całej Polsce.
Nasze testowanie kierujemy do:
- przedsiębiorstw społecznych (zgodnie z definicją zawartą w Wytycznych w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączania społecznego i zwalczania ubóstwa), które znajdują się na liście PS prowadzonej przez DESiS MRiPS;
- Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES) zainteresowanych pilotażowym wdrażaniem modeli przez przedsiębiorstwa społeczne działające na ich terenie;
- podmiotów biorących udział w testowaniu i korzystaniu z przetestowanych modeli (tzw. użytkownicy), np. jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe i partnerzy społeczni.
Wiązka (pakiet) usług jest rozumiana jako realizowanie co najmniej trzech typów usług w zakresie zadań określonych w opisie wybranego do wdrażania modelu, w celu osiągnięcia efektu synergii. Wierzymy, że połączenie kilku usług w pakiet znacząco zwiększy ich efektywność, a finalnie wsparcie, jakie potrzebuje osoba wymagająca wsparcia i jej ogólny dobrostan.
Jesteśmy w trakcie przygotowywania modeli dotyczących usług społecznych:
- Opieki nad osobami starszymi
- Opieki wytchnieniowej
- Opieki nad dziećmi
- Rehabilitacji
- Zadań użyteczności publicznej w zakresie rozwoju lokalnego (OZRSS).
Jesteśmy przekonani, że wdrożenie pakietów usług przez zakorzenione lokalnie przedsiębiorstwo społeczne, będzie kluczowym czynnikiem powodzenia tych działań. Od przedsiębiorstw społecznych oczekujemy m.in. zapewnienia kompetentnej lokalnej kadry w zakresie realizacji usług wchodzących w skład wiązki usług, w tym kwalifikacji i doświadczenia wynikającego z obowiązujących przepisów, zapewnienia niezbędnej infrastruktury technicznej i rozwiązań organizacyjnych, a także wprowadzenia rozwiązań opisanych przez przedsiębiorstwo społeczne do bieżących działań.
Przedsiębiorstwa społeczne to integralna cześć społeczności lokalnych, których naturalnym liderem są samorządy. Kształtują one ład publiczny, usługi społeczne i publiczne dla mieszkańców. Prawidłowe wypracowanie i zidentyfikowanie przez samorząd roli ekonomii społecznej, a także poszczególnych przedsiębiorstw społecznych już działających lub zamierzających działać w lokalnym środowisku, jest kluczowe. Nie bez znaczenia w tych procesach jest rola i wsparcie Państwa oraz wykorzystanie nowoczesnych technologii. Dzięki temu sektor ekonomii społecznej może być katalizatorem potrzebnych zmian i modernizacji naszego życia społecznego.
Artykuł jest finansowany w ramach Programu: „Fundusz pomocowy dla organizacji pozarządowych oraz inicjatyw obywatelskich 2020”, utworzonego przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności, realizowanego przez Fundację Edukacja dla Demokracji.
Artykuł pt. „Usługi społeczne – zadanie dla ekonomii społecznej i solidarnej” jest dostępny na licencji Creative Commons „Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe” (CC BY-NC 4.0). Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Fundacji Nauka dla Środowiska. Utwór powstał w ramach projektu „Dobre Wsparcie”, realizowanego przez Fundację Nauka dla Środowiska przy wykorzystaniu środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści – pod warunkiem zachowania niniejszej informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, posiadaczach praw oraz o projekcie „Dobre Wsparcie”. Treść licencji jest dostępna na stronie https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/deed.pl
