Publicystyka - ngo.pl

Członkowie zarządu fundacji mogą być zatrudnieni przy działaniach merytorycznych organizacji, np. do realizacji projektów. Jednak, gdy ta sama osoba występuje w podwójnej roli – jako przedstawiciel osoby prawnej (w tym przypadku fundacji) i równocześnie jako druga strona umowy, to dochodzi wówczas do zawarcia umowy „z samym sobą”.

Sytuację taką można rozpatrywać zarówno z punktu widzenia przepisów kodeksu pracy, jak i kodeksu cywilnego.

Kodeks pracy definiuje cechy stosunku pracy wskazując, że pracownik świadczy określoną pracę na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie wskazanym przez pracodawcę, w zamian za co pracodawca wypłaca pracownikowi wynagrodzenie.

Z tej zasady wynika, że umowa o pracę zawierana jest przez dwie strony – pracodawcę i pracownika. Ponadto cechą umowy o pracę jest podporządkowanie – pracownik pracuje na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem.

Z orzecznictwa sądowego wynika, że zawarcie umowy, w której ta sama osoba byłaby pracodawcą i pracownikiem jest nieważne. Sąd argumentuje, że w takiej sytuacji brak jest takiej cechy umowy o pracę jak podporządkowanie. Nie można być podporządkowanym „samemu sobie”.

Na gruncie kodeksu cywilnego problem ten wygląda jednak inaczej.

Zgodnie z ogólną regułą, zarząd jest uprawniony do reprezentowania organizacji, czyli również do podpisywania umów w jej imieniu. Jednak nawet w wieloosobowych zarządach mogą powstać kłopotliwe sytuacje, gdy organizacja ma zawrzeć umowę z członkiem zarządu.

W prawie o stowarzyszeniach od maja 2016 r. jest szczegółowe uregulowanie, mówiące, że w imieniu stowarzyszenia umowę z członkiem zarządu może podpisać pełnomocnik, czyli osoba wskazana przez walne zebranie stowarzyszenia albo członek komisji rewizyjnej (wskazany przez komisję).

Nie ma takich regulacji w ustawie o fundacjach. Nie oznacza to jednak dowolności, gdyż znajdują tu zastosowanie właśnie przepisy kodeksu cywilnego.

Orzecznictwo sądowe wskazuje, że przepis kodeksu cywilnego (art. 108 kc) zakazujący zawierania umów, w których pełnomocnik jest jednocześnie drugą stroną umowy, dotyczy również członków zarządu fundacji. Sąd uznał, że członek zarządu, to swoisty pełnomocnik fundacji – czyli osoba reprezentująca fundację i nie może zawierać umowy „sam ze sobą”.

Trudno jednoznacznie wskazać, jak zarząd fundacji powinien się w takiej sytuacji zachować. Możliwe są jednak trzy ścieżki postępowania.

1.    Sprawdzić, czy fakt podpisania umowy z członkinią zarządu spowodował naruszenie interesów fundacji.

Opierając się nadal na art. 108 kc, należy rozważyć, czy w danym przypadku można mówić o naruszeniu interesu mocodawcy (czyli fundacji). Art. 108 kc stanowi bowiem, że „Pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonuje w imieniu mocodawcy, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa albo ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy”.

Treścią czynności prawnej jest zaś nie tylko to, co jest zapisane w umowie, ale także skutki tej umowy oraz skutki, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.

Warto zatem sprawdzić, czy w umowie na realizację zadania publicznego z samorządem członkini zarządu fundacji, która później podpisywała umowy „sama ze sobą” nie widniała jako wykonawczyni zadań przewidzianych w projekcie. Jeśli tak – można uznać, że w interesie organizacji była realizacja wcześniejszych zobowiązań, wynikających z umowy dotacyjnej. A zatem podpisywanie przez członkinię zarządu umów na wykonanie tych zadań nie narusza interesu mocodawcy (fundacji).

2.    Uzdrowienie sytuacji.

Jeśli pierwszy sposób nie może być zastosowany, prawnicy proponują „uzdrowienie” sytuacji poprzez przyjęcie wykładni prawa, która pozwala na odpowiednie zastosowanie art. 103 §1 i 2 kodeksu cywilnego. W tym przypadku, jeśli druga członkini zarządu fundacji uzna te umowy za zgodne z interesem organizacji, powinna złożyć oświadczenie o potwierdzeniu skuteczności zawarcia tych umów członkowi zarządu, którego sprawa dotyczy. W efekcie czynności te będą uznane za skuteczne od momentu ich dokonania.

Trzeba jednak mieć świadomość, że rozwiązanie to jest obarczone ryzykiem, wynikającym z sprzecznych ze sobą poglądów prawników, w tym sądów orzekających w podobnych sprawach. Ponad to osoby uprawnione (druga członkini zarządu) mają prawo się nie zgodzić na potwierdzenie tej czynności.

3.    Negocjacje z samorządem.

Zawsze warto rozmawiać i spróbować podjąć z samorządem negocjacje, wskazując na ważny społecznie cel osiągnięty w projekcie, poprawne (czyli zgodne z ofertą i umową) zrealizowanie projektu i terminowe złożenie sprawozdania.

Na przyszłość zaś, w sytuacji, gdy przewidujemy, że zarząd może działać na co dzień w niepełnym składzie warto przemyśleć wprowadzenie zmian do statutu fundacji i np. powołanie organu kontroli (np. rady fundacji), którego kompetencją będzie m.in. zawieranie umów z zarządem. Innym rozwiązaniem może być też powołanie kilkuosobowego zarządu i sformułowanie zapisów statutu w taki sposób, aby umożliwiały zawieranie umowy z jednym z członków zarządu przez pozostałych członków zarządu.

Więcej informacji i podstawa prawna: https://poradnik.ngo.pl/c-umowy-w-jednoosobowej-fundacji.

Konsultacja prawna: Przemysław Żak, prawnik z Żak i Wspólnicy Biuro Prawne Sp. z o.o.