Artykułem o kompakcie zaczynamy cykl artykułów o brytyjskim trzecim sektorze – który może stać się źródłem inspiracji i refleksji dla sektora obywatelskiego w Polsce. Kompakt to unikalne w skali światowej porozumienie miedzy rządem a trzeci sektorem – zostało podpisane w 1998 roku i jest jednym z najbardziej spektakularnych sukcesów w dziedzinie współpracy partnerskiej. Jak powstał i kogo obowiązuje?
W ciągu ostatniej dekady rząd brytyjski podejmował wiele
kroków dla zbudowania realnego partnerstwa z sektorem pozarządowym,
inwestując jednocześnie w jego promowanie i rozwój.
W 2006 roku zreformował prawo dotyczące organizacji
charytatywnych, aby te mogły działać bardziej efektywnie, poprawił
przepisy związane z pozyskiwania funduszy i zredukował obowiązki
małych organizacji. W tym samym roku powołał Biuro ds. Trzeciego
Sektora, wspierające rozwój działalności i usług organizacji
pozarządowych, tak aby odgrywały coraz większą rolę w
społeczeństwie. W latach 2002 – 2007 kierunek rozwoju współpracy
partnerskiej wyznaczały analizy przekrojowe, dotyczące roli
trzeciego sektora w dostarczaniu usług społecznych (
Third Sector
Cross-cutting Reviews)
[1].
Pozwoliły one doprecyzować i wzmocnić rolę sektora w transformacji
usług publicznych i uruchomić niezbędne wsparcie dla sektora w tym
zakresie
[2].
I choć przykłady takie można by mnożyć, to właśnie Kompakt,
unikalny pakt rządu z trzecim sektorem, ustanowił ramy współpracy
państwo – organizacje pozarządowe, stał się jej katalizatorem i
zapoczątkował okres jej zacieśniania.
Trzeci sektor w Wielkiej Brytanii – trochę tła na dobry
początek
W interpretacji rządu brytyjskiego trzeci sektor obejmuje
organizacje pozarządowe, nienastawione na zysk, których głównym
motorem działania jest dobro społeczne. Organizacje te posiadane
nadwyżki finansowe przeznaczają na cele społeczne, kulturalne i
dotyczące ochrony środowiska. Interpretacja ta jest dość szeroka, a
sam sektor ogromnie zróżnicowany. Obejmuje on organizacje
charytatywne (
charities), organizacje społeczności
lokalnych, przedsiębiorstwa społeczne, spółdzielnie i towarzystwa
wzajemnościowe
[3].
Podstawowymi aktami prawnymi obowiązującymi organizacje są:
ustawa o organizacjach charytatywnych (Charities Act) i
ustawa o przedsiębiorstwach (Compnies Act).
Wg najnowszych badań NCVO
[4]
w latach 2006 - 2007 w Wielkiej Brytanii funkcjonowało około 870
tysięcy organizacji pozarządowych z całkowitym dochodem rocznym 116
miliardów i zasobami wartymi 210 milionów funtów. Sektor
obejmuje zarówno małe organizacje lokalne jak i znaczną liczbę
dużych organizacji, których działanie jest istotnym elementem życia
w UK. Najbardziej rozpoznawalną częścią sektora są organizacje
charytatywne, działające głównie w obszarze pomocy społecznej,
kultury i rekreacji. W Anglii i Walii funkcjonuje obecnie
blisko 190 tysięcy
charities z łącznym dochodem rocznym 49
miliardów funtów.
[5] Ich
główne dochody pochodzą z datków i darowizn od osób prywatnych
(ponad 50%) oraz dotacji sektora publicznego (ponad
30%). Pozostałe dochody to dotacje instytucji grantodawczych i
sektora biznesu.
Sektor stale się rozwija o czym stanowi stały przyrost liczby
organizacji i niemal dwukrotny wzrost łącznego dochodu rocznego od
1999 r. Wg badań obywatelskich w 2006 roku sektor zatrudniał
634 tys. osób (to 24% więcej niż przed dziesięcioma laty) a w
latach 2007/08 około 75% dorosłych angażowało się w działalność
woluntarystyczną.
Instytucjami kluczowymi z punktu widzenia brytyjskiego sektora
pozarządowego są: Komisja Charytatywna (Charity Commission)
i Biuro ds. Trzeciego Sektora (Third Sektor Office). Obie
instytucje ściśle ze sobą współpracują.
Biuro ds. Trzeciego Sektora jest częścią Urzędu Rady
Ministrów (Cabinet Office) i ambasadorem zmian na rzecz
dobrze prosperującego trzeciego sektora w obrębie rządu. W jego
kompetencjach leży m.in. dbanie o to, by legislacja, dotycząca
szerokiego spektrum organizacji pozarządowych była dla nich
przyjazna oraz dopasowana do specyfiki ich działania; aby
organizacje były angażowane w kampanie na rzecz zmiany społecznej,
realizację zadań publicznych i wzmacnianie społeczności lokalnych.
Ponadto zadaniem Biura jest inwestowanie w rozwój i promocje
sektora, w tym promowanie idei przedsiębiorczości społecznej. Biuro
powołano w 2006 roku, w uznaniu dla zwiększającej się roli sektora
w społeczeństwie i gospodarce.
Komisja Charytatywna jest pozaministerialnym
departamentem rządowym specyficznym dla organizacji charytatywnych
(
charities) z terenu Anglii i Walii
[6].
Powołana została ustawą o organizacjach charytatywnych, jako
instytucja rejestrująca i regulująca ich funkcjonowanie. Komisja
dba, aby
charities działały skutecznie oraz zgodnie z prawem
o organizacjach charytatywnych (np. dla dobra publicznego, nie dla
prywatnych korzyści, niezależnie od rządu czy wpływów biznesowych).
Ponadto Komisja interweniuje w przypadkach nadużywania prawa (przez
organizacje charytatywne lub wobec nich) i podejmuje działania
zwiększające zaufanie społeczne wobec nich. Finansowana jest
bezpośrednio ze Skarbu Państwa i odpowiada jedynie przed
Parlamentem.
Budowanie kompaktu i jego Codes of
Practice
Wprowadzenie Kompaktu okazało się możliwe dopiero pod koniec
lat 90., kiedy do władzy doszła Partia Pracy, która w odróżnieniu
od Konserwatystów, uznawała relacje z trzecim sektorem za kluczowy
element swojej polityki.
Bezpośrednia przyczyną ogłoszenia Kompaktu był raport Komisji
Deakin’a „Przyszłość Trzeciego Sektora” (Future of the
Voluntary Sector) oraz przedwyborczy dokument
Partii Pracy „Wspólnie Budując Przyszłość” (Building the Future
Together). Raport Komisji Deakin’a z 1996 roku
podkreślał odpowiedzialność rządu za promowanie idei „zdrowego”
sektora oraz konieczność uznania roli odgrywanej przez organizacje
w społeczeństwie. Jedną z jego rekomendacji było powołanie
„konkordatu” pomiędzy reprezentantami rządu i sektora
pozarządowego.
Manifest przedwyborczy Partii Pracy zawierał, bliźniaczo
podobną do wizji „konkordatu”, wizję Kompaktu opartego na zbiorze
zasad, jako podstaw do budowania partnerstwa między rządem a
sektorem społecznym (zob. Kompakt niżej).
Mimo że Kompakt nie jest dokumentem prawnym, podpisując go,
sygnatariusze obligują się do przestrzegania jego zasad. W
jego ramach rząd zobowiązuje się m.in. do respektowania odrębności
organizacji i wczesnego konsultowania z nimi wszelkich strategii,
jakie ich dotyczą. W zamian sektor zobowiązuje się działać w sposób
transparentny i odpowiedzialny, z uwzględnieniem partnerów i dbając
o swoją różnorodność.
Z czasem Kompakt został uzupełniono o zbiór zasad i dobrych
praktyk, tzw.
Codes of Practice[7],
który doprecyzowują zasady współpracy między sektorem publicznym i
pozarządowym w obszarze finansowania, konsultowania, mniejszości
etnicznych, wolontariatu i społeczności lokalnych. Powstawały one
stopniowo, a ich dzisiejszy kształt jest efektem negocjacji i wielu
konsultacji, które pozwoliły dopasować zasady do zmieniającej się
sytuacji społeczno-ekonomicznej kraju. I tak, w 2000 roku
opublikowano dwa zbiory zasad dotyczące dobrych praktyk w
dziedzinie
Consultation and Policy Appraisal Code oraz
Finansowania (poprawione w 2005 na: Finansowanie i Zamówienia
publiczne). W kolejnym, 2001 roku wprowadzono zasady, dotyczące
grup etnicznych oraz przepisy dotyczące wolontariatu (zrewidowane w
2005) i ostatni, piąty zbiór zasad, dotyczący lokalnych
społeczności (wprowadzony w roku 2003).
Obecnie Kompakt i jego zbiór zasad obowiązuje wszystkie
centralne resorty rządowe i ich kluczowe agencje, włączając
poza-resortowe jednostki rządowe pozostające w relacjach z sektorem
NGOs oraz Rządowe Biura dla Regionów (Government Offices for the
Regions). W stosunku do regionalnych i lokalnych jednostek
publicznych ma zastosowanie Kompakt regionalny i lokalny, które są
porozumieniami miedzy administracją publiczną i trzecim sektorem na
poziomie lokalnym
i regionalnym. Sposób ich funkcjonowania opiszemy w następnym
artykule – „Kompakt – odsłona druga”.
Przed ostatecznym ogłoszeniem Kompaktu w 1998 roku, jego ramy
konsultowano z ponad 25 tysiącami organizacji. Od tamtej pory
przyciągnął uwagę ponad 25 państw z całego świata. Wyznacza on ramy
partnerskiej współpracy rządu i sektora NGOs na rzecz wzmocnienia
kondycji społeczeństwa w Wielkiej Brytanii i opiera się na
następujących wartościach:
-
zdrowy sektor pozarządowy jest częścią demokratycznego
społeczeństwa;
-
niezależność sektora pozarządowego powinna być respektowana;
-
praca w partnerstwie z sektorem pozarządowym może doprowadzić do
lepszej polityki, usług
i produktów dla społeczeństwa;
-
partnerstwo wymaga bliskich relacji (np. przejrzystości i
otwartości);
- rząd
może odgrywać rolę fundatora trzeciego sektora.
W jego ramach rząd będzie:
-
promować kompakt w obrębie rządu;
-
szanować niezależność sektora pozarządowego;
-
rozpoczynać konsultacje wystarczająco wcześnie aby miały wpływ na
zmiany; oraz
-
uznawać koszty zarządzania kontraktując usługi publiczne.
Sektor pozarządowy będzie:
-
promować Kompakt w obrębie sektora;
-
działać poprzez odpowiedzialne organizacje działające na
przejrzystych zasadach;
-
angażować wszystkich partnerów i dbać o swoją różnorodność;
oraz
angażować się konstruktywnie w politykę społeczną.
[1]Spending ReviewsCross-cutting
ReviewsThe Role of
the Voluntary and Community Sector in Service Delivery – A Cross
Cutting ReviewThe Voluntary and Community
Sector ReviewSpending
Reviews
[2]rekomendacje
uruchomiono m.in. dwa istotne narzędzia rządowe wzmacniające
kompetencje sektora: Futurebuilders, fundusz umożliwiający
organizacjom zaciąganie pożyczek kapitałowych i Capacitybuilders,
inwestujący w infrastrukturę sektora.
[6]Office of
the Scottish Charity Regulator.
