Publicystyka - ngo.pl

Jak to wygląda w naszym województwie?

Stowarzyszenie ESWIP (Ośrodek Sieci SPLOT) był regionalnym koordynatorem prac nad Strategiczną Mapą: wspierał prace Panelu Ekspertów, przeprowadzał warsztaty, organizował regionalny FIP. Po zakończeniu prac nad Mapą stowarzyszenie zadało sobie pytanie – jak wygląda stan sektora obywatelskiego w województwie warmińsko-mazurskim? Wtedy pojawiła się decyzja o tym, aby w ramach swojego programu badawczego „Obserwatorium Społeczeństwa Obywatelskiego”, opracować „Raport o stanie sektora obywatelskiego w województwie warmińsko-mazurskim”. Aby wykorzystać dorobek uzyskany podczas tworzenia Mapy, postanowiono posłużyć się kluczem pięciu priorytetów wskazanych w Mapie: 1. Edukacja na rzecz aktywizacji obywatelskiej, 2. Lepsza jakość życia i włączenie społeczne, 3. Szeroka partycypacja obywatelska, 4. Zintegrowane społeczności lokalne, 5. Silny sektor obywatelski. Zamiarem stowarzyszenia było zbadanie stanu sektora obywatelskiego w roku 2016 oraz – w przyszłości – systematyczne śledzenie zachodzących w nim zmian w latach kolejnych.

Prace nad Raportem trwały niemal rok. Kierowała nimi ekspertka stowarzyszenia Beata Wachniewska-Mazurek. Wykorzystane zostały materiały wypracowane m.in. przez Regionalny Panel Ekspertów oraz wyniki szeregu badań dokonanych przez różne ośrodki badawcze. Zatem pierwszy etap badań to analiza danych zastanych oraz analiza wtórna badań. W odniesieniu do każdego priorytetu określono wnioski i rekomendacje. Raport został opublikowany w wydawanym przez ESWIP piśmie „Pozarządowiec”.

Seminaria tematyczne

Dysponując materiałem porównawczym, stowarzyszenie postanowiło zorganizować cykl seminariów mających na celu refleksję nad stanem sektora obywatelskiego w województwie w kontekście pięciu zbadanych priorytetów.

Opracowano zatem metodologię cyklu seminariów, polegających na podjęciu tematyki kolejnych priorytetów przez ekspertów ze sfery nauki, sektora obywatelskiego i administracji publicznej. Każde seminarium składało się z części wykładowej, a po niej następowała debata, całość trwała ok. trzech godzin. Partnerem w realizacji seminariów był samorząd wojewódzki, który sfinansował część kosztów (w ramach projektu stowarzyszenia „Strategiczna Mapa Drogowa Rozwoju Sektora Obywatelskiego w województwie warmińsko-mazurskim”) oraz udostępnił salę sesyjną Sejmiku Wojewódzkiego. Salę udostępnił również Urząd Wojewódzki. Patronem merytorycznym była Rada Działalności Pożytku Publicznego Województwa Warmińsko-Mazurskiego, która wpisała serię seminariów w program pracy na 2017 rok. Patronem i współorganizatorem była także Rada Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Ponadto współrealizatorem każdego seminarium tematycznego była organizacja lub federacja zajmująca się określoną tematyką.

Sektor obywatelski na Warmii i Mazurach na tle Polski

W zaproszeniu do pierwszego, wprowadzającego seminarium stowarzyszenie stwierdziło: „Określenie społeczeństwo obywatelskie jest terminem zarówno popularnym, jak i niejednoznacznym. Cykl seminariów pod nazwą Społeczeństwo obywatelskie w województwie warmińsko-mazurskim, jaki planujemy w roku 2017, ma służyć lepszemu rozpoznaniu tego zjawiska i dyskusji nad jego stanem, kondycją i perspektywą. (…)

Jaki obraz społeczeństwa obywatelskiego wyłania się z raportu? Jak jesteśmy postrzegani na tle Polski? Czym jest społeczeństwo obywatelskie w ogóle? To zagadnienia, które chcemy poruszyć podczas pierwszego, otwierającego seminarium”.

Program obejmował kilka wystąpień m.in.: „Jak rozumieć pojęcie społeczeństwa obywatelskiego?” prof. Krzysztofa Gładkowskiego, „Społeczeństwo obywatelskie w świetle społecznej nauki Kościoła” – Bożeny Ulewicz z Akcji Katolickiej, „Raport o stanie sektora obywatelskiego w województwie warmińsko-mazurskim” Beaty Wachniewskiej-Mazurek z Obserwatorium Społeczeństwa Obywatelskiego Stowarzyszenia ESWIP, oraz „Rola kapitału społecznego w społeczeństwie obywatelskim” – Zdzisława Fadrowskiego, dyrektora Departamentu Kultury i Edukacji Urzędu Marszałkowskiego. Dyskusja dotyczyła różnego rozumienia społeczeństwa obywatelskiego, jego stanu i szans rozwoju.

Razem z zaproszeniem na seminarium, które docierało drogą mailową do ponad tysiąca adresatów – organizacji i samorządów, a także mediów – odbiorcy otrzymywali opracowania-wyciągi dotyczące zagadnienia zarówno ze Strategicznej Mapy, jak i Raportu o stanie sektora obywatelskiego w województwie. Opracowania stanowiły punkt odniesienia dyskusji.

Trzydzieści trzy seminaria?

Kolejne pięć seminariów dotyczyło pięciu priorytetów określonych w Strategicznej Mapie. Organizatorzy każdorazowo musieli dokonać selekcji zagadnień, ponieważ kryło się ich po kilkanaście w ramach tzw. „obszarów” i „kierunków działania”. A że każdy „kierunek działania” (a jest ich w Mapie trzydzieści trzy) jest odmienny i równie ważny, organizatorzy skonstatowali, że aby rzeczywiście dobrze zgłębić Mapę, należałoby przeprowadzić trzydzieści trzy seminaria!

Niepraktykujący obywatel i edukacja obywatelska

W zaproszeniu organizatorzy stwierdzili: „Z badania stanu sektora obywatelskiego w województwie warmińsko-mazurskim wynika, że znaczna część z nas wie jak powinien się zachowywać obywatel, ale…: (…) zjawisko można metaforycznie określić mianem niepraktykującego obywatela (analogicznie do potocznego określenia tzw. niepraktykujący katolik), co oznacza, że duża część mieszkańców Warmii i Mazur wie, że należy wziąć udział w wyborach, ale nie bierze; wie, że należy angażować się w działania obywatelskie, ale tego nie czyni…(…).

Seminarium dotyczące priorytetu „Edukacji na rzecz aktywizacji obywatelskiej” obejmowało kilka zagadnień. Wychowanie obywatelskie w szkołach omówił kurator oświaty Krzysztof Marek Nowacki; temat „Senior a społeczeństwo obywatelskie” przedstawiła Ewa Kulpińska-Mejor z Porozumienia Uniwersytetów III Wieku Warmii i Mazur; Przykłady wychowania obywatelskiego w działaniach harcerzy na Warmii i Mazurach omówiła Dorota Jeżowska-Olszewska z ZHP, o pamięci historycznej szkoły i kształtowaniu postaw młodego pokolenia w społeczeństwie obywatelskim mówiła dyrektor gimnazjum Alicja Pogorzelska; natomiast pełnomocnik Marszałka ds. organizacji pozarządowych Joanna Glezman mówiła o edukacji obywatelskiej i wspieraniu rozwoju wolontariatu w regionie przez samorząd wojewódzki; o uczeniu się przez całe życie mówił Antoni Furtak z Federacji Uniwersytetów Trzeciego Wieku Warmii i Mazur.

W wyniku dyskusji pojawił się wniosek, aby rok 2018 ogłosić rokiem „edukacji obywatelskiej”, co zostało zrealizowane w ramach programu współpracy samorządu wojewódzkiego z organizacjami pozarządowymi.

Współorganizatorem tego seminarium była Chorągiew Warmińsko-Mazurska Związku Harcerstwa Polskiego.

Jakość czy cena?

Kolejne seminarium traktowało o współpracy międzysektorowej w świadczeniu usług społecznych. Temat zawiera się w drugim priorytecie Mapy: „Lepsza jakość życia i włączenie społeczne”. Współorganizatorem była Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego FOSa i to głównie jej przedstawiciele wprowadzali do tematu. O potrzebie holistycznego podejścia do usług społecznych mówiła dr Katarzyna Białobrzeska, a Bartłomiej Głuszak, prezes Federacji omówił włączenie społeczne w praktyce z perspektywy organizacji socjalnych - Bartłomiej Głuszak. Przedstawicielka olsztyńskiego MOPSu omówiła włączenie społeczne w praktyce z perspektywy samorządu.

Dyskusja była bardzo szeroka, bo i temat niełatwy. Czy przy ubieganiu się o realizację zadań powinna być konkurencja pomiędzy organizacjami, tak jak w biznesie, czy raczej współpraca? Chciałoby się to drugie, ale czy jest to możliwe w sytuacji małej liczby zleceń? Jeżeli organizacja otrzyma kilkuletni kontrakt, może się rozwijać, planować swoją przyszłość, rozwijać jakość świadczonych usług. Jeżeli nie otrzyma kolejnego kontraktu, czyli inna organizacja go przejmie, wtedy gaśnie – nie ma możliwości rozwijania się. Obecna na seminarium dyrektor Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Wiesława Przybysz stwierdziła, że remedium to partnerstwa dokonywane w różnych konfiguracjach. Prezes FOSy Bartłomiej Głuszak zaapelował, aby skończyć z podziałem na sektory, priorytetem jest dobra realizacja ważnych społecznie usług. Autonomię organizacji i administracji należy utrzymywać, stwierdził Piotr Kubarewicz z PSONI w Biskupcu, ale współpraca jest bardzo ważna. Wielokrotnie także stwierdzano, że w niektórych samorządach nie ma organizacji, które mogłyby przejąć realizację zadań. Co zrobić, aby się pojawiły? Jeżeli nie będzie możliwości zatrudnienia w nich, nie będą powstawały. Społecznicy nie dadzą rady świadczyć na co dzień wysokiej jakości usług. Są granice wolontariatu.

Warto byłoby, aby samorządy podjęły refleksję na temat zlecania swoich zadań organizacjom. Aby stopniowo kreowały rozwój takich organizacji, wzmacniały je i wspólnie przygotowywały przejęcie jakiegoś zadania. Ideałem byłoby zrobienie przeglądu zadań czy usług, które samorząd mógłby z czasem przekazać do realizacji organizacjom, i opracowanie swoistej strategii przekazywania ich w ciągu kilku lat.

Raczej przeciw, a nawet za

Kolejne seminarium podjęło temat skuteczności działań organizacji pozarządowych w ciałach dialogu obywatelskiego. Temat lokował się w trzecim priorytecie Mapy: „Szeroka partycypacja obywatelska”. W zaproszeniu organizatorzy, w tym Warmińsko-Mazurski Sejmik Osób Niepełnosprawnych, stwierdzili: „Spośród kilku wątków, które pojawiają się w tym priorytecie, zajmiemy się udziałem organizacji w procesie stanowienia prawa oraz w tworzeniu i realizacji polityk publicznych. Narzędziem do tego są różnego rodzaju ciała dialogu obywatelskiego – Rady Działalności Pożytku Publicznego, Społeczne Rady ds. Osób Niepełnosprawnych, Rady Sportu, Gminne Komisje Przeciwdziałania Uzależnieniom, zespoły ds. tworzenia i monitorowania dokumentów strategicznych, Rady Kultury i wiele innych. Ciała dialogu obecne są na poziomie gminnym, powiatowym i wojewódzkim. W sposób szczególny zapraszamy przedstawiciel tych ciał. Chcemy porozmawiać o skuteczności naszych działań, zwłaszcza strony pozarządowej, o sukcesach, o barierach we współpracy, o tym jak pracować lepiej”.

W pierwszej części Beata Wachniewska-Mazurek ze Stowarzyszenia ESWIP omówiła udział organizacji pozarządowych w życiu publicznym na Warmii i Mazurach; swoje refleksje o pracy przedstawiciela organizacji w ciele dialogu przedstawił Marek Skaskiewicz, przewodniczący Wojewódzkiej Społecznej Rady ds Osób Niepełnosprawnych, a Marek Borowski, współprzewodniczący Rady Działalności Pożytku Publicznego Województwa Warmińsko-Mazurskiego dzielił się swoimi doświadczeniami w zakresie skutecznej współpracy. O faktycznym wpływie sektora pozarządowego na wydatkowanie funduszy europejskich mówił Maciej Bielawski, członek Komitetu Monitorującego Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury. Seminarium było przyczynkiem do spotkania się i dyskusji przedstawicieli ciał dialogu o wymiarze lokalnym i regionalnym.

Ze sobą czy obok siebie

Umiejętność budowania wspólnoty lokalnej była głównym tematem seminarium opartego o priorytet czwarty Mapy: „Zintegrowane społeczności lokalne”. Współorganizatorem wydarzenia była Siec Wspierania Rozwoju Lokalnego Województwa Warmińsko-Mazurskiego HEROLD. „Tym razem – napisali w zaproszeniu organizatorzy - zajmiemy się rolą organizacji pozarządowych w integrowaniu społeczności lokalnych, czy to w miastach czy na obszarach wiejskich. Będziemy dyskutować czy organizacje są zakorzenione w społeczności, czy integrują, animują i angażują mieszkańców i czy wpływają na zrównoważony rozwój swoich małych ojczyzn. Pomogą nam w tym wystąpienia przedstawicieli samorządu wojewódzkiego i organizacji pozarządowych. Ciekawym wątkiem będzie rola Lokalnych Grup Działania, które są trójsektorowymi partnerstwami, opartymi o przewidywalne środki finansowe i mającymi duży, realny wpływ na rozwój lokalny”.

Szereg wystąpień rozpoczął przedstawiciel Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa Urzędu Marszałkowskiego przybliżając działania departamentu w zakresie aktywizacji społeczności lokalnych na obszarach wiejskich. Pomysły, metody i działania aktywizujące lokalną społeczność na przykładzie Wioski Sztuki - Jerutki przedstawiła Joanna Gawryszewska z Fundacji Kreolia. Piotr Stobniak ze Spółdzielni Socjalnej „Negocjator” podjął zagadnienie dbałości o miejsca pracy w społecznościach lokalnych. Natomiast o roli Lokalnych Grup Działania w społecznościach lokalnych mówił Tomasz Piłat z Sieci LGD Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Część dyskusyjna oparła się na pytaniu: „Czy organizacje mają realny wpływ na integrację społeczności lokalnych”. Obecni na spotkaniu członkowie LGD szeroko omawiali swój wpływ na rozwój lokalny. Narzekano na brak nowych członków organizacji i słabą aktywność w działaniach społecznych. Zwracano tez uwagę na nowe możliwości płynące z metody pn. rozwój kierowany przez społeczność lokalną. Jak stwierdził jeden z uczestników debaty: Lokalne Grupy Działania to ważny aktor rozwoju lokalnego: stowarzyszenia te pokrywają niemal cały obszar województwa, są partnerstwami trójsektorowymi i dysponują – przynajmniej na razie – znacznymi środkami unijnymi.

Chcemy współpracować, a nie konkurować

Piątym i ostatnim priorytetem Strategicznej Mapy Drogowej Rozwoju Sektora Obywatelskiego w Polsce jest „Silny sektor obywatelski”: „Aby sprawnie realizować cztery pozostałe priorytety Mapy (edukacja obywatelska, lepsza jakość życia, partycypacja społeczna i rozwój lokalny), organizacje muszą być w dobrej kondycji, muszą być sprawne, dobrze zarządzane, dysponujące środkami finansowymi. Powinien także istnieć dobry system wsparcia organizacji. Jak to wygląda w naszym województwie?” – pytali organizatorzy w zaproszeniu.

W części wykładowej Arkadiusz Jachimowicz ze Stowarzyszenia ESWIP omówił „Porozumienie na rzecz infrastruktury wsparcia województwa warmińsko-mazurskiego” - unikalne w skali kraju porozumienie organizacji wspierających. O wpływie Lokalnych Grup Działania Warmii i Mazur na rzecz sektora obywatelskiego województwa mówiła Małgorzata Ofierska, prezeska porozumienia LGD województwa. Porozumienie Sieci Ośrodków Wspierania Ekonomii Społecznej przedstawił Maciej Bielawski, jej przewodniczący. Natomiast Joanna Glezman, pełnomocnik Marszałka ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi omówiła działalność Biura Dialogu Społecznego i Pożytku Publicznego Urzędu Marszałkowskiego jako narzędzia wsparcia sektora pozarządowego. Mowa była jeszcze o Regionalnym Ośrodku Wspierania Organizacji Pozarządowych oraz programie grantowym Działaj Lokalnie.

W dyskusji stwierdzono, że organizacje muszą być silne, zasobne, niezależne, aby być sprawnym realizatorem zmiany społecznej; Małgorzata Ofierska (federacja LGD): nie będzie stabilizacji finansowej organizacji, jeżeli samorządy nie będą zlecały zadań publicznych, brakuje pracowników w organizacjach, trzeba im godziwie płacić, a w projektach jest różnie; Joanna Glezman (Urząd Marszałkowski): organizacje pozarządowe to różnorodny i barwny świat, współpraca z nimi jest coraz bardziej wymagająca; Maciej Bielawski (Sieć OWES, ESWIP): entuzjazm społeczny wyczerpuje się, pojawia się rezygnacja. W dyskusji uczestnicy wymienili szereg niezbędnych działań prowadzących do wzmocnienia sektora obywatelskiego - od edukacji obywatelskiej, wpływu organizacji na polityki publiczne, aż po wzmocnienie działań przedsiębiorców w sferze społecznej.

Mapa pod strzechy

Poprzez cykl seminariów informacja o Strategicznej Mapie Drogowej dotarła do większości organizacji w województwie. Część z nich pojawiła się na seminariach i bezpośrednio dyskutowała o interesujących je zagadnieniach. Informacje o Mapie pojawiły się w mediach lokalnych i regionalnych. Ostatnie, grudniowe seminarium to refleksja w jaki sposób wdrażać praktycznie zapisy Mapy i dorobek seminariów.

Autor: Arkadiusz Jachimowicz

Artykuł opracowany w ramach projektu "Droga do Polski Obywatelskiej" realizowanego przez Sieć SPLOT i OFOP ze środków Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich.