Publicystyka - ngo.pl

 Raport powstał w oparciu o wielostanowiskowe badania jakościowe, korespondencję z przedstawicielami władz oraz analizę danych zastanych pod kątem ewentualnych naruszeń praw człowieka. 

W raporcie znajduje się szeroka analiza sytuacji osób uchodźczych romskiego pochodzenia, jak i rekomendacje dotyczące systemowego wsparcia osób romskich.

„Poza nierównym traktowaniem Romowie spotykają się z powszechnym antycyganizmem, a wyzwania, przed którymi stoją podczas ucieczek, są szczególnie dotkliwe. Wskutek wybuchu wojny, pomoc dla tej grupy nabrała nowego wymiaru: substandardowego wsparcia w punktach recepcyjnych i miejscach zbiorowego zakwaterowania. Poniższy raport koncentruje się na przygranicznym Przemyślu w „tranzytowym” województwie podkarpackim, gdzie powyższe kwestie widać wyraźnie. Do innych zidentyfikowanych problemów należy utrudniony dostęp do zakwaterowania i zwiększone ryzyko bezdomności, dyskryminacja na przejściach granicznych oraz w dostępie do świadczeń i usług (edukacji, tłumaczenia, transportu), a także wzrost retoryki romofobicznej ze strony przedstawicieli władz publicznych. Miesiącami na głównym dworcu w Przemyślu funkcjonował tzw. „romski korytarzyk”, a matki z dziećmi spały na ziemi pomimo obecności organizacji międzynarodowych czy sztabu kryzysowego, a także interwencji Biura Rzecznika Praw Obywatelskich” – fragment raportu.

Od początku pełnoskalowej agresji Rosji na Ukrainę ponad 7 milionów ukraińskich uchodźców i uchodźczyń wyjechało do krajów sąsiednich lub dalej, do państw Europy Zachodniej¹. Według ustaleń Komisji Europejskiej z kwietnia 2022 roku, było wśród nich około 100 tysięcy osób romskich². Już pierwszego dnia tysiące uchodźców ruszyło w stronę polskiej granicy. Szacujemy, że obecnie w Polsce przebywa kilkadziesiąt tysięcy Romów z Ukrainy³, w znacznej większości pozbawionych wystarczającego wsparcia systemowego oraz – częściowo lub całkowicie – odizolowanych od infrastruktury pomocowej.

Poza nierównym traktowaniem Romowie spotykają się z powszechnym antycyganizmem, a wyzwania, przed którymi stoją podczas ucieczek, są szczególnie dotkliwe. Wskutek wybuchu wojny, pomoc dla tej grupy nabrała nowego wymiaru: substandardowego wsparcia w punktach recepcyjnych i miejscach zbiorowego zakwaterowania. Poniższy raport koncentruje się na przygranicznym Przemyślu w „tranzytowym” województwie podkarpackim, gdzie powyższe kwestie widać wyraźnie. 

Do innych zidentyfikowanych problemów należy utrudniony dostęp do zakwaterowania i zwiększone ryzyko bezdomności, dyskryminacja na przejściach granicznych oraz w dostępie do świadczeń i usług (edukacji, tłumaczenia, transportu), a także wzrost retoryki romofobicznej ze strony przedstawicieli władz publicznych. Miesiącami na głównym dworcu w Przemyślu funkcjonował tzw. „romski korytarzyk”, a matki z dziećmi spały na ziemi pomimo obecności organizacji międzynarodowych czy sztabu kryzysowego, a także interwencji Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.

Przemyśl to tylko jeden z przykładów polskich miast, w którym obserwujemy nierówny dostęp struktur pomocy, ale właśnie tam sytuacja wydaje się najtrudniejsza. Choć w teorii współpraca między samorządem lokalnym a władzami wojewódzkimi powinna przebiegać płynnie, w praktyce oznacza to trudności komunikacyjne podczas podziału i organizacji recepcji i integracji uchodźców, w zapewnieniu zakwaterowania oraz monitorowania jego standardu. Również w organizacjach międzynarodowych – pomimo prób włączenia osób romskich do personelu lub konsultacji ze społecznością – przeważa tendencja do nieuwzględniania jej potrzeb. Tym samym odpowiedzialność za pomoc osobom szczególnie wykluczonym i narażonym na dyskryminację oraz ataki, spada na i tak przeciążone organizacje społeczne.

Według danych Europejskiej Agencji Praw Podstawowych FRA Romowie stanowią najbardziej prześladowaną mniejszość w Europie⁴, a już w marcu 2022 roku międzynarodowa organizacja Minority Rights Group zgłaszała udokumentowane przypadki naruszeń praw człowieka oraz nasilenie się tendencji dyskryminacyjnych po inwazji.

1. Władze centralne i samorządowe, we współpracy z eksperckimi organizacjami społecznymi, muszą utworzyć długofalową strategię działań i polityk lokalnych pracy ze społecznością romską, ze szczególnym uwzględnieniem osób uchodźczych z Ukrainy oraz ich szczególnych potrzeb.

2. Władze wojewódzkie muszą ponieść odpowiedzialność za zakwaterowanie oraz adekwatny dostęp do usług dla uchodźców romskich, czy to poprzez wsparcie i monitorowanie miejsc zbiorowego zakwaterowania oraz tworzenie międzysektorowych rozwiązań we współpracy z rządem oraz organizacjami społecznymi i międzynarodowymi (społeczne agencje najmu); czy też poprzez koordynację programu wsparcia w zakwaterowaniu prywatnym i aktywizacji zawodowej osób uchodźczych z Ukrainy. Zmiany legislacyjne, jak przymus partycypacji w kosztach zakwaterowania oraz program relokacji, muszą służyć systemowej poprawie, nie pogorszeniu sytuacji romskich uchodźców. W tym celu winny one być konsultowane ze społecznością romską oraz monitorowane.

3. Wszelkie naruszenia praw człowieka oraz przejawy podżegania do nienawiści wobec osób romskiego pochodzenia, szczególnie ze strony przedstawicieli państwa, winny być monitorowane, zgłaszane i ścigane zgodnie z przepisami kodeksu karnego.

Fundacja w Stronę Dialogu prowadzi od 2012 roku działania antydyskryminacyjne, badawcze i rzecznicze jako organizacja ekspercka tworzona z oraz dla społeczności romskiej w Polsce. Fundacja prowadzi warsztaty m.in. dla dziennikarzy, samorządowców, przedstawicieli instytucji kulturalno-oświatowych, nauczycieli, policji. Swoje działania edukacyjne realizuje m.in. przez wykłady, publikacje, opracowywanie raportów oraz udzielanie patronatów. Fundacja realizuje też długofalowe działania rzecznicze i badawcze.

Fundacja od 2022 roku aktywnie działa na rzecz osób romskich uciekających z Ukrainy, m.in. w Warszawie, Przemyślu oraz Nadarzynie. W lipcu 2022 roku w odpowiedzi na konieczność niesienia szczególnego wsparcia społeczności romskiej uciekającej przed wojną i doświadczającej dyskryminacji w zakresie pomocy świadczonej uchodźcom Fundacja otworzyła w Warszawie Centrum Społeczności Romskiej. Zespół Fundacji zapewnia wsparcie edukacyjne, prawne, psychologiczne, asystencko-interwencyjne i usamodzielniające.

We wrześniu 2022 roku Fundacja współpracowała przy powstaniu raportu sprawozdawczego z działań badawczych i interwencyjnych Centralnej Rady Niemieckich Romów i Sinti „Prawa człowieka, potrzeby i dyskryminacja – sytuacja romskich uchodźców z Ukrainy w Polsce”.

^{1 IOM, Ukraine Internal Displacement Report (April 2022): iom.int/news/71-million-people-displaced-war-ukraine-iom-survey (16.06.2023). Polska}

^{Straż Graniczna 14 października 2022 informowała z kolei o tym, że granicę polsko-ukraińską od 24.02.2022 przejechało 7 milionów ludzi (oficjalne konto Straży Granicznej, 14.06.2023).}

^{2 Stanowisko Komisji Europejskiej z dnia 7.04.2022: ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/statement_22_2326 (28.06.2023).}

^{3 Nie ma dokładnych danych, gdyż m.in. informacje dotyczące etniczności lub przynależności do mniejszości nie są systematycznie gromadzone. Kołaczek, Mirga-Wójtowicz & Talewicz (2022), Human rights, needs and discrimination. The situation of Roma refugees from Ukraine in Poland. Report on research and intervention activities: zentralrat.sintiundroma.de/en/wp-content/uploads/sites/2/2022/10/2022-report-ukrainian-roma-refugees-in-poland-en-web-version.pdf}

^{4 Agencja Praw Podstawowych EU (FRA), Fundamental Rights Report 2022: euromanet.eu/news/fra-fundamental-rights-report-2022-specifically- addresses-roma-equality-and-inclusion/ (14.06.2023).}