Publicystyka - ngo.pl

Uchodźcy

Niebawem do Polski ma trafić siedem tys. osób, z Bliskiego Wschodu i północnej Afryki. Oczekiwanie na przybyszy nie oznacza, że dotychczas nie było w Polsce uchodźców. W 2014 r. wnioski azylowe złożyło ponad 8 tys. osób. Zdecydowana większość posiadała paszporty rosyjskie, przeważnie to osoby narodowości czeczeńskiej. Skutkiem rosyjskiej agresji, drugą liczebnie grupą byli Ukraińcy. Poza nimi stosunkowo liczni byli obywatele Armenii, Syrii, Tadżykistanu i Kirgistanu. Zbliżona sytuacja miała miejsce w pierwszej połowie 2015 r.

Znaczna część procedur azylowych kończy się umorzeniem lub odmową nadania statusu uchodźcy. W 2014 r. pozytywnie oceniono jedynie 732 wnioski, jednocześnie wydając prawie dwa tys. odmów. 5,5 tys. spraw umorzono – Odmowy wiążą się z tym, że wiele osób traktuje procedury azylowe jako drogę na skróty, a ich migracja ma charakter zarobkowy – twierdzi Ewa Piechota, rzecznik prasowy Urzędu Do Spraw Cudzoziemców. Umorzenia dotyczą spraw, w których „wnioskodawca nie wykazał dalszego zainteresowania procedurą”, czyli po przekroczeniu granicy imigrant złożył wniosek azylowy i najprawdopodobniej opuścił Polskę.

Osoby starające się o ochronę w Polsce otrzymują status uchodźcy, jeśli są w stanie udowodnić, że np. działały w opozycji i powrót do kraju spowodowałby represje ze strony tamtejszych władz. Jeżeli uciekinier nie jest w stanie udowodnić zagrożenia, ale w jego kraju trwa wojna, wówczas może otrzymać ochronę uzupełniającą. Ponadto osoby podające się za uciekinierów mogą otrzymać zezwolenia na pobyt humanitarny (np. ze względów rodzinnych) lub tolerowany (np. gdy nie można ustalić ich tożsamości). Oczywiście to skrót, dokładnie informacje są na stronie UDSC.

Jesteście w Polsce, radźcie sobie

Uchodźcy starający się o pobyt w Polsce mogą zamieszkać w ośrodku dla uchodźców lub samodzielnie, przy skromnym wsparciu UDSC. Podczas trwania procedury obcokrajowcom nie wolno pracować, chyba że przeciągnie się ona powyżej pół roku. W tym czasie trwa preintegracja, również w skromnym zakresie świadczona przez UDSC – Staramy się jak możemy, ale państwo wspiera cudzoziemców w takim zakresie, na jaki je stać, a my mamy bardzo mało środków na ten cel – ubolewa Piechota. Pomocą są tu organizacje społeczne, które kierują działania do przybyszy, szczególnie do dzieci.

Jeżeli przybysz dostanie status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą powinien opuścić ośrodek i zacząć żyć samodzielnie. Pomóc ma w tym Indywidualny Program Integracyjny, trwający tylko rok. – Wbrew nazwie program jest mało indywidualny i bardzo sztywny, a co za tym idzie mało skuteczny – uważa Rafał Baczyński-Sielaczek, ekspert ds migrantów z Instytutu Spraw Publicznych. W tym czasie uchodźca może liczyć na świadczenia pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego, w wysokości od 446 zł na osobę w przypadku rodziny wielodzietnej, do 1 175 zł w przypadku osoby samotnej. Później musi radzić sobie sam. Osoby otrzymujące zgodę na pobyt humanitarny bądź tolerowany nie mogą liczyć nawet na tak wątłą pomoc.

Niektórzy szybko się adaptują do nowej sytuacji i sobie radzą, inni nie –– alarmuje Rafał Kostrzyński, rzecznik prasowy polskiego przedstawicielstwa Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds Uchodźców.

Wydawałoby się, że obecna kampania wyborcza i spodziewane przybycie dużej ilości uchodźców, to okazja do publicznego przedyskutowania dotychczasowych doświadczeń i przygotowania się na godne przyjęcie uciekinierów. Niestety „rozmowa” sprowadza się do wrzasków polityków „chcemy uchodźców!” lub „nie chcemy!”. Co gorsza, media uchodzące za opiniotwórcze są tubą liderów partyjnych, „argumentując” wyciętymi z kontekstu „relacjami” o uchodźcach. Brakuje analizy dotyczącej szans i zagrożeń. Nikt nie zastanowił się, co zrobić, by nie zepchnąć uchodźców na margines społeczeństwa, spychając ich do zawodów podrzędnych, by nie izolować ich od społeczeństwa, co w przyszłości mogłoby doprowadzić do powstawania zamkniętych enklaw, gdzie emigranckie korzenie, połączone z kiepskim statusem materialnym, stworzą mieszankę wybuchową. Nikt nie zastanawia się, jak wykorzystać potencjał przybyszy, wśród których są znakomicie wykształceni specjaliści. Na koniec zapomniano, że mamy do czynienia z ludźmi!

Papierowe polityki i programy

Przeciwdziałać problemom mogłaby ekonomia społeczna (ES), szczególnie spółdzielnie socjalne, które wg Ustawy o spółdzielniach socjalnych, mogą tworzyć uchodźcy, ale tylko realizujący program integracyjny! – Powinny to być spółdzielnie osób prawnych, a po roku pracownicy-uchodźcy, ewentualnie by ją przejmowali, bo osoby, które nie są obeznane z tutejszymi realiami raczej same sobie nie poradzą – uważa Cezary Miżejewski, prezes Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych i dodaje – Najlepiej by uchodźcy wcześniej uzyskali pomoc w Centrum Integracji Społecznej (CIS) lub Klubie Integracji Społecznej, gdzie odzyskałyby zdolności zawodowe, ale też otrzymały wsparcie, np. psychologa, który pomógłby im przebyć traumy, gdzie byliby zapoznawani z polską kulturą.

Dr Ziad Abou Saleh, socjolog syryjskiego pochodzenia z Uniwersytetu Wrocławskiego, uważa, że: Spółdzielnie mogą być pomocne w procesie integracji, jednak by tak się stało, muszą być zakotwiczone w polityce kształtowanej przez władze, kluczowej dla pomyślnego zadomowienia się obcokrajowców. Tymczasem „Polityka migracyjna Polski” w ogóle nie wspomina o ES w procesie integracji.

Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu poświęca wszelkim migrantom jeden, dwustronicowy rozdział i nie ma w nim mowy o ES, z kolei Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej milczy nt. Uchodźców – Przygotowując KPRES zakładaliśmy, że dokument będzie zmieniany i dostosowywany do bieżącej, nieprzewidywalnej sytuacji. Pod koniec października odbędzie się spotkanie z przedstawicielami ES i na pewno temat uchodźców zostanie zgłoszony – uspokaja Krzysztof Więckiewicz, dyrektor Departamentu Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

Brakuje też strategii na poziomie lokalnym. Wyjątkiem jest Gdańsk, gdzie powołano międzysektorowy zespół ds modeli integracji imigrantów – Z początku sądziliśmy że będzie to 30-40 osób, tymczasem na początku zgłosiło się 80 osób, a dziś jest ponad 130 osób z ponad 80 organizacji i instytucji, w tym pracodawcy i organizacje imigrantów – nie kryje zadowolenia Piotr Olech, z-ca dyrektora ds integracji społecznej Wydziału Rozwoju Społecznego gdańskiego magistratu.

Zespół pracuje w ośmiu grupach tematycznych, wśród których jest grupa ds zatrudnienia. Podobne prace trwają w Lublinie i Warszawie, choć nie są wypracowywane wspólnie z zainteresowanymi organizacjami. Gotowe dokumenty będą jedynie konsultowane. Na pytanie czy Warszawa planuje wykorzystanie ES do integracji uchodźców, Tomasz Pactwa – dyrektor Biura Pomocy i Projektów Społecznych w Warszawie, ceduje to na organizacje społeczne, jako przedstawicieli ekonomii społecznej.

Iskierki nadziei

Znalezienie polskich przykładów, wspierania uchodźców przez ekonomię społeczną, przypomina szukanie igły w stogu siana. Z myślą o uchodźcach powstała zaledwie jedna spółdzielnia – Terra, która pod marką Kisz Misz oferuje catering oparty o kuchnie regionów, z których pochodzą pracownice (m.in. afgańską, irańską, ruandyjską, ukraińską) – Doświadczenia Stowarzyszenia Praktyków Kultury i psychologów z Międzynarodowej Inicjatywy Humanitarnej pokazywały, że uchodźcy często mają problem ze znalezieniem pracy, nie potrafią odnaleźć się w polskich firmach, na co nakładają się problemy zdrowotne po przebytych traumach. Uznaliśmy że rozwiązaniem będzie spółdzielnia socjalna, w której do takich problemów podchodzi się inaczej. Przez kuchnię chciałyśmy też pokazać, że nie należy bać się uchodźców. – wspomina Katarzyna Regulska-Lokanga z SPK.

Kobiety ruszyły z werwą na kulinarny podbój Warszawy. Niestety, szybko okazało się, że start z wysokiego pułapu był błędem. Przez pierwszych kilka miesięcy spółdzielnia miała problemy ze znalezieniem odpowiednio niedrogiego miejsca i kuchni, na co nałożyły się problemy z komunikacją – Każdy mówi w innym języku, część porozumiewa się po angielsku, część po rosyjsku, nie było wspólnego języka, którym mogłyby mówić wszystkie osoby. Innym problemem było to, że chciałyśmy by praca w Kisz Misz była głównym źródłem utrzymania dla pracownic, tymczasem wpływy były za małe – wyjaśnia pani Katarzyna.

Problemem okazały się też różnice w kulturze pracy obu organizacji, których członkowie wcześniej nie współpracowali ze sobą. Obecnie Terra robi okazjonalne catering, ale niebawem Kisz Misz zamierza wrócić z szerszą ofertą. Spółdzielnię cateringową, opartą o podobny pomysł chce założyć gdańskie Centrum Wspierania Imigrantów i Imigrantek.

Czeczenka z pobytem tolerowanym pracowała w Spółdzielni Miłość prowadzącej Hostel New Emma w Warszawie. – Trafiła do nas pośrednio przez squat Syrena. Początkowo zajmowała się sprzątaniem, później wdrażaliśmy ją do pracy w recepcji, bo bardzo chciała właśnie tym się zajmować – mówi Katarzyna Szczepkowska z New Emmy. Na uwagę zasługuje fakt, że to osoba po 50 roku życia, podczas gdy większość spółdzielców jest dość młoda – Szybko się nauczyła polskiego i obsługi komputera, choć początkowo się tego obawiała, mieliśmy zamiar przyjąć ją do spółdzielni – wspomina Szczepkowska. Plany pokrzyżowały problemy zdrowotne. Na pytanie czy kaukaska uroda nie przeszkadzała klientom, Szczepkowska odpowiada: – Nasi pracownicy to nie modele i modelki, liczy się ich praca, a nie wygląd. Wielką zaletą naszej czeczeńskiej koleżanki jest znajomość języków: polskiego, angielskiego, rosyjskiego i oczywiście czeczeńskiego. Ostatnio mamy coraz więcej gości z Rosji, Białorusi i Ukrainy, dlatego jej pomoc i praca były często na wagę złota.

Poza tymi dwiema spółdzielniami, mamy przykłady pokrewne. Gdańska Spółdzielnia Socjalna zatrudnia Ukraińców, choć nie są to uchodźcy. – Nasi pracownicy z Ukrainy świadczą usługi opiekuńcze – mówi Katarzyna Litwin, prezes GSS. – Z początku nasi podopieczni mieli obawy, ale po poznaniu opiekunów obawy zniknęły.

Uchodźcy nie od razu są w stanie działać samodzielnie na rynku pracy. Z Doświadczenia Katarzyny Litwin wynika, że istotne jest wsparcie podmiotów społecznych. – Te osoby powinny najpierw trafić do Centrum Integracji Społecznej, a następnie do spółdzielni socjalnej, takiej jak nasza lub do organizacji pozarządowych, dopiero później na otwarty rynek, by mieli czas na odnalezienie się w polskiej rzeczywistości – mówi Litwin.– Nasi pracownicy wcześniej byli w CIS, przeszli kurs u nas w spółdzielni, zyskali kwalifikacje i z nami pracują.

Na uwagę, że w innym mieście uchodźcy niechętnie korzystali z CIS, ponieważ kojarzyli je z „marginesem społecznym” Piotr Olech odpowiada: – Nasze centrum jest postrzegane jako klucz do pracy, ponieważ nacisk kładziemy na kształcenie u przyszłych pracodawców. Pani Litwin wspomina Ukrainkę, która miała wyższe kwalifikacje, a pracę w spółdzielni potraktowała jako czas na dokształcenie, douczenie języka i znalezienie pracy zgodnej z kwalifikacjami. Niestety Gdańsk jest wyjątkiem, Rafał Kostrzyński podaje przykład uczenia Czeczenek fryzjerstwa, w regionie gdzie było wiele bezrobotnych fryzjerek.

Repatrianci

Spółdzielnia Socjalna Perunica z Byczyny zatrudnia repatriantkę. – Koleżanka trafiła do grupy repatriantów z interwencji, okazało się, że ktoś im naopowiadał, że Polska za nimi tęskni, przedstawił wizję kraju mlekiem i miodem płynącego, a po początkowym wsparciu, zostawiono ich samym sobie. Nie ma dla nich innych ofert pracy niż w CIS i fabryce mebli, a większość z nich to ludzie o wysokich kwalifikacjach – mówi Anna Jurczyk z Perunici i dodaje – Większość po krótkim pobycie wyjechała na Zachód, część wróciła na Wschód.

Wspomniana repatriantka, choć była przedszkolanką w Uzbekistanie, musiała w Polsce iść na studia, ponieważ uzbecki dyplom nie w Polsce uznawany. – Początkowo przyjęliśmy ją na staż i na tym miało się skończyć, ale okazało się że jest świetna i wygospodarowaliśmy dla niej etat – wyjaśnia Jurczyk i dodaje – Uważam, że nie powinno się robić spółdzielni dla repatriantów czy uchodźców, lepiej zatrudniać obcokrajowców do prac, na których się znają wraz z Polakami i w ten sposób ich integrować.

Z ciekawą inicjatywą wystąpiła łódzka Spółdzielnia Mieszkaniowa im. Władysława Jagiełły, która przeznaczyła jedno z mieszkań dla uchodźców lub repatriantów. – W spółdzielczym domu kultury często gościmy zespoły z innych krajów, a w naszych zasobach mieszka wielu obcokrajowców, handlujących na pobliskim rynku, więc nasi mieszkańcy są przyzwyczajeni do cudzoziemców. W tej sytuacji, mając wolny lokal, którego nie mogliśmy sprzedać, uznaliśmy że najlepiej go wykorzystamy pomagając innym – wyjaśnia Wiesław Cyzowski, prezes spółdzielni. Niestety to odosobniony przypadek misji spółdzielczej w praktyce. Dla porównania dwie amsterdamskie spółdzielnie mieszkaniowe przeznaczyły tysiąc lokali dla uchodźców, ale sytuacja mieszkaniowa w Holandii jest nieporównywalna z Polską.

Prywaciarz, czyli polski wyzysk

– Najczęściej, kiedy proponuję pracodawcom wykwalifikowanego pracownika-uchodźcę, temat urywa się krótkim „nie”. Niekiedy udaje się uzyskać „nie chcę kłopotów”, ale próba rozmowy o „kłopotach” kończy się urwaniem tematu – zauważa Anush Antonyan z Fundacji Dialog. Podobne próby jakiś czas temu podejmowało Stowarzyszenie Dla Ziemi.– Pozyskaliśmy środki z Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców, jednak po dwóch miesiącach zrezygnowaliśmy z kontynuacji projektu, z uwagi na brak zakładanych efektów – mówi Ewa Kozdraj ze stowarzyszenia.

Czasem Dialogowi udaje się znaleźć dla kogoś pracę, ale to często powód nowych rozczarowań. – Kilkukrotnie zdarzyło nam się znaleźć komuś pracę, ten ktoś dobrze pracował, po czym został zwolniony bez uzasadnienia. Co gorsza w części przypadków również bez wypłaty – wspomina Antonyan. – Przykładem jest los Ukraińca, który cieszył się że wreszcie będzie miał za co utrzymać rodzinę, był dobrym fachowcem i sumiennie pracował na budowie– Po dwóch miesiącach został zwolniony, nie dostając ani złotówki. Ten mężczyzna był bardzo rozgoryczony, nie mógł zrozumieć dlaczego tak go potraktowano. Pomogliśmy mu wtedy organizując wsparcie psychologiczne – relacjonuje pani Anush. Inna podopieczna Dialogu była szefową kuchni, wprowadziła dania kaukaskie, po jakimś czasie została zwolniona, co prawda z zapłatą, ale bez podania przyczyny. Restauracja do dziś szczyci się wprowadzonymi przez nią recepturami.

Trzeba przyznać, że uchodźcy też bywają nie w porządku, a to rzutuje na wszystkie osoby w tej sytuacji. – Zdarzyło nam się, że ktoś zaspał i nie poszedł pierwszego dnia do pracy. Niedoszły pracodawca wówczas rozciąga takie zachowania na wszystkich uchodźców i w ogóle nie chce z nami rozmawiać – mówi Antonyan.

Oczywiście nie zawsze tak jest. Baczyński-Siedlaczek jako przykład podaje duże miasta, jak Poznań, Gdańsk czy Warszawa, gdzie sytuacja gospodarcza jest stosunkowo dobra, a w niektórych zawodach brakuje rąk do pracy. – Tam pracodawcy coraz częściej zatrudniają obcokrajowców i rozwija się rynek pracy imigranckiej – zauważa ekspert ISP.

Przygotujmy się na uchodźców

Bez względu na to, czy nam się to podoba czy nie, uchodźcy już są w Polsce i z pewnością będzie ich więcej. Nie zmienią tego regulacje prawne, mury i zasieki. Uchodźcy będą, póki będą wojny, dyktatorzy, głód i bieda. Dla większości jeszcze długo będziemy krajem tranzytowym, bo nasza gospodarka nie zapewnia pracy Polakom. Warto nadmienić, że w Polsce nie ma wojny, a kolejne rządy, jakkolwiek nieudolne, nie były dyktatorskie, mimo to trzy mln. naszych rodaków uciekło z kraju. Część przybyszy, mimo wszystko, tu pozostanie.

Musimy myśleć o tym już dziś, jesteśmy w o tyle lepszej sytuacji, że możemy uczyć się na cudzych błędach. Nie ma co zamykać oczu na slumsy w wielu miastach zachodniej Europy, zamieszkałe przez potomków przybyszy z Azji czy Afryki. Nie można udawać, że nie dochodzi tam do zamieszek. Niestety tym obrazom, tak chętnie pokazywanym przez media i podchwytywanym przez prawicowych polityków, nie towarzyszy analiza ich przyczyn.

W powszechnym wyobrażeniu potomkowie imigrantów „wywołują zadymy” ponieważ mają afrykańskie pochodzenie albo dlatego, że są muzułmanami. Przyczyny są dużo głębsze: gorszy start, gorsze szkoły, zawody i niższe płace. To rodzi frustracje. Musimy dać przybyszom te same możliwości pracy i awansu zawodowego, które sami mamy. Pomocą w tym może być ekonomia społeczna. Inna rzecz, że musimy z poniżającej sytuacji ekonomicznej podnieść również naszych rodaków, inaczej za kilka lat zobaczymy płonące samochody i uliczne walki w wykonaniu młodzieży rdzennego pochodzenia.

Konrad Malec dla Ekonomiaspoleczna.pl