Publicystyka - ngo.pl

Ostatni poselski projekt ustawy z 2012 roku dotyczący bezpłatnej pomocy prawnej dla osób ubogich - nowelizacja ustawy o samorządzie gminnym z 2012 r. przewidywał udzielanie bezpłatnej pomocy prawnej osobom najuboższym –pomoc ta była przewidziana została jako zadanie własne gminy. Tym samym byłaby finansowana z budżetu gminy i miała obejmować pomoc na etapie przedsądowym poprzez: konsultacje prawnicze, porady prawne oraz pomoc w pisaniu pism procesowych. Bezpłatna pomoc prawna miała być udzielana na zasadach określonych przez gminę, natomiast nie obejmowała swoim zakresem zastępstwa prawnego i procesowego stron. Podmiotami uprawnionymi do korzystania z bezpłatnej pomocy prawnej miały być osoby określone art. 7 pkt 2- 15 ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r.( Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.). Jednakże ten poselski projekt ustawy został odrzucony przez rząd – na przeszkodzie stanęła jak to zwykle bywa sytuacja budżetu państwa oraz wątpliwości co do zakresu jak i formy udzielania bezpłatnej pomocy prawnej.

Była to już kolejna nieudana próba w ostatnich dziesięciu latach wprowadzenia do polskiego systemu prawa przepisów regulujących bezpłatną pomoc prawną dla osób najuboższych. Zapewne pojawią się kolejne propozycje regulacji prawnych dotyczących bezpłatnej pomocy prawnej dla osób o niskich dochodach, jednak do tej pory nie udało się uchwalić żadnego projektu regulującego tę kwestię.

W obecnym stanie prawnym skupiając się tylko na sprawach cywilnych, gdyż spraw tej kategorii przed jest sądami najwięcej, istnieje możliwość ubiegania się o zwolnienie z kosztów postępowania, jak również ustanowienie przez sąd pełnomocnika z urzędu.

Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, która złożyła oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Złożenie wniosku jest wolne od opłaty sądowej i może obejmować część lub całość kosztów sądowych. Wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Złożenie wniosku do protokołu nie uchyla obowiązku sporządzenia oświadczenia, o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów.

Strona zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego. Również osoba fizyczna niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona zgłasza wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Sąd uwzględni taki wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny. Do wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego należy dołączyć oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Jeżeli wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego składany jest łącznie z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych, osoba fizyczna dołącza tylko jedno oświadczenie. O wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego sąd zwraca się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych, wydając stosowne postanowienie. Rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych wyznacza adwokata lub radcę prawnego niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie dwóch tygodni, zawiadamiając o tym sąd. W zawiadomieniu właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych wskazuje imię i nazwisko wyznaczonego adwokata lub radcy prawnego oraz jego adres do doręczeń. Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego.

O potrzebie stworzenia systemu bezpłatnej pomocy prawnej dla osób o niskich dochodach nie trzeba przekonywać nikogo. Zawiłe i niejasne przepisy stanowią duży problem dla osób dochodzących/broniących swoich praw przed sądami, a pomoc prawnika – profesjonalisty stanowi dla nich duży, a czasami zbyt duży wydatek. Brak jakiejkolwiek regulacji ustawowej dotyczącej bezpłatnej pomocy prawnej dla osób o niskich dochodach w dużym stopniu utrudnia wielu osobom dochodzenie/obronę praw przed sądem, a istniejące regulacje prawne są niewystarczające. Obecnie niektóre instytucje pozarządowe umożliwiają uzyskanie bezpłatnej pomocy prawnej w ramach projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej, jednakże jest to działalność ograniczona czasowo – czas trwania danego projektu. Wobec wyczerpywania się środków z obecnej perspektywy finansowej przewidzianej na lata 2007 – 2013 i niepewności odnośnie ostatecznego kształtu następnej perspektywy finansowej, dalsze istnienie wielu punktów pomocy prawnej organizowanych przez organizacje pozarządowe jest niepewne. Po wyczerpaniu przyznanych środków oraz zakończeniu projektów wiele punktów pomocy prawnej ulegnie zamknięciu, a możliwości uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej przez osoby o niskich dochodach będą w dalszym ciągu utrudnione.

Artykuł powstał w ramach projektu "Bliżej Obywatela - poradnictwo prawne i obywatelskie" współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.