Publicystyka - ngo.pl

– Na początku sąsiedzi z bramy mówili, że jesteśmy starymi wariatkami. Teraz jesteśmy ciotki – opowiada Anna Podgórska. – Niezły awans, co? – Sąsiedzi nie wierzyli, że to, co robimy ma sens, ale byli życzliwy. Gdy się urządzaliśmy, stali i patrzyli, jak nosimy te różne graty. Po kilku minutach to my patrzyliśmy, jak oni dźwigają.

Praska Biblioteka Sąsiedzka mieści się w podwórku przedwojennej kamienicy na warszawskiej Pradze, przy Okrzei 28. Składa się z trzech pomieszczeń i toalety. Wszystko wypełnione książkami. Kiedyś mieściła się tu fabryka lodów, na ścianach są jeszcze kafelki. Przez wiele lat lokal był pusty. Stał i niszczał. – Gdy weszliśmy tam po raz pierwszy, zastaliśmy brud, smród i chłód – opowiada Maria Dąbrowska-Majewska, szefowa Fundacji Zmiana. – Nie było wiadomo, czy glazura jest biała, zielona, czy niebieska. Nie było prądu ani ogrzewania. Okna nie miały szyb.

Dziś jest znacznie przytulniej, choć ślady historii pozostały. – Podczas remontu specjalnie zostawiliśmy niepomalowane fragmenty ścian, aby ludzie mogli zobaczyć, jak to wyglądało wcześniej. To są takie nasze Pompeje – śmieje się Anna Podgórska.

Praska Biblioteka Sąsiedzka to nietypowa wypożyczalnia książek. Działa nieregularnie – nikt tu nie ma etatu, tworzą ją wolontariusze. Kto z ekipy ma odrobinę wolnego czasu, przychodzi i otwiera drzwi biblioteki. – Brak stałego grafiku bywał męczący. Ludzie dzwonili i mówili: „stoję przed drzwiami, no, gdzie pani jest? – opowiada Maria Dąbrowska-Majewska. – W końcu się wściekłam i ustaliliśmy, że takim stałym terminem będzie czwartek od 16 do 19 – mówi i podkreśla, że nie znaczy to, że w pozostałe dni tygodnia biblioteka jest nieczynna.

Ludzie przychodzą i wypożyczają książki. Czy oddają? – Ja się cieszę, jak nie oddają, bo to dla mnie informacja, że mają je w domu – mówi Dąbrowska-Majewska. – Książek ci u nas dostatek. Co chwila dostajemy od kogoś nowe. Nie wpisujemy więc nikogo do żadnych zeszytów i nie naliczamy kar za przetrzymywanie.

Ale nie wszyscy przychodzą po książki. Wielu zagląda po prostu, by pogadać. Tak jak chociażby Łukasz w koszulce Legii Warszawa. Wchodzi, zamieni dwa zdania, chwilę postoi, popatrzy, idzie dalej. – To nasz stały bywalec – wyjaśnia szefowa Fundacji. – Lubi książki o sporcie. Interesuje go historia Legii, olimpiady. To jego świat. Łukasz domykał nam okna na zimę. Ma takie same w domu, więc wie, jak to zrobić. Ale ja, jak przystało na paniusię, postanowiłam, że coś tam poprawię i oczywiście później nie byłam w stanie ich domknąć. To było piękne, jak on tu później przyszedł i mówi: „sąsiadeczko, no mówiłem: nie ruszać, nie ruszać…” – śmieje się Dąbrowska-Majewska.

W Praskiej Bibliotece Sąsiedzkiej czytelnicy nie są anonimowi. Jest Pan Andrzej z Powiśla, który przyjeżdża kilka razy w tygodniu i wyszukuje książki z autografami. Jest Marcin, który czyta kryminały, a gdy trzeba, przybije gwóźdź i wywierci dziurę w ścianie. W końcu jest też trzynastoletni Damian. – Przyszedł kiedyś, jak pakowałyśmy książki dla zakładów karnych. Siedział i milczał – wspomina Anna Podgórska. – Próbowałam go jakoś zagadać: „Damian, może byś sobie coś pożyczył, może być coś przeczytał?” W końcu wstał i zaczął z nami te książki pakować. Teraz się z nami koleguje i już wiemy, że lubi komiksy.

Maria Dąbrowska-Majewska jeszcze jakiś czas temu pracowała w zakładzie karnym. – To było niezłe doświadczenie – przyznaje. – Dużo się wtedy dowiedziałam, dużo się nauczyłam. Choćby tego, że nigdzie nie mówi się tak wiele o miłości, nigdzie nie pisze się tylu wierszy i nigdzie nie czyta się tak wielu książek, jak w więzieniu. – Ludzie w to nie wierzą – dodaje Anna Podgórska. – Gdy zachęcamy ich, by dawali nam książki dla zakładów karnych, patrzą i myślą: naiwna, sentymentalna baba wierzy, że oni tam czytają książki. A czytają! – przekonuje Podgórska. – Zdarza się, że tu na Pradze odwiedzają nas ludzie, którzy kiedyś siedzieli. Ich oczytanie naprawdę bywa imponujące. Założyciele Praskiej Biblioteki Sąsiedzkiej już na początku swojej działalności postanowili zaopatrywać zakłady karne z w książki. – Nie chcieliśmy jednak uszczęśliwiać nikogo na siłę. Gdy do zakładu karnego we Wrocławiu wysłaliśmy listę 300 książek, aby wybrali pozycje, którymi są zainteresowani, oni zaznaczyli wszystkie i jeszcze dopisali inne, na wypadek gdybyśmy je mieli – wspomina szefowa Fundacji. – Trudno się dziwić – od transformacji przestali dostawać cokolwiek.

Założyciele sąsiedzkiej biblioteki przestali już liczyć, ile zakładów zaopatrują w książki. Na początku były to placówki z dwóch województw. Teraz to już akcja ogólnopolska. Licząc od lutego, przekazali więźniom w całej Polsce około 30 tys. pozycji. Biblioteka nie ma funduszy na przesyłki. Pracownicy zakładów sami przyjeżdżają więc po ich odbiór.

Choć Praska Biblioteka Sąsiedzka nie ma jeszcze roku, członkowie Fundacji zdążyli założyć już trzy kolejne. Najmłodsza biblioteka działa zaledwie od kilku tygodni, w grochowskim Centrum Paca. – Nie mamy tam osobnego lokalu, mamy wygospodarowane półki, na których zostawiamy książki. Kolejne dwie biblioteki działają poza Warszawą. Pierwsza – w świetlicy miejskiej w Okrzeszynie, niewielkiej wsi w województwie dolnośląskim, nieopodal polsko-czeskiej granicy. Druga – w Tomaszowie Mazowieckim. Mieści się w dawnym, bardzo obszernym mieszkaniu. Koszty jej utrzymania pokrywa dotacja z Urzędu Miasta. – Tamta biblioteka ma klimat przytulnego mieszkania – mówi Rafał Grzegorczyk. – W Tomaszowie musimy jednak wciąż przekonywać sąsiadów, że my naprawdę jesteśmy tam tylko dla nich i że te książki są za darmo. Mieliśmy tam taką akcję: rozdawaliśmy w autobusie książki z zakładką-wizytówką, żeby było wiadomo, gdzie nas znaleźć. Jeździliśmy od pętli do pętli i dużo osób nie wierzyło, że naprawdę dajemy im to za darmo. – No, ale ile za to? – pytali.

Najtrudniej utrzymać jednak warszawską bibliotekę przy Okrzei 28. Lokal wynajmowany jest po preferencyjnych stawkach, jednak dla założycieli sąsiedzkiej wypożyczalni to i tak dużo. Często z własnej kieszeni płacą czynsz i rachunki za światło. – Nie mamy dotacji. Czasem ktoś przeczyta o naszej inicjatywie i podeśle nam jakieś pieniądze. Od kilku miesięcy mamy jednak moment krytyczny – przyznaje Maria Dąbrowska-Majewska. – I najbardziej wkurzające jest to, że przecież przez osiem lat ten lokal stał pusty i dzielnica nie miała z niego ani grosza. Teraz jesteśmy my. Wiele osób chwali naszą inicjatywę, mówi, jacy jesteśmy pożyteczni i tak dalej… Ale płacić trzeba, nawet kiedy tej forsy po prostu brakuje. No cóż, stworzyliśmy potwora – wzdychają jego twórcy.