Zaczęło się od planowania strategicznego Sieci Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT. Stwierdziliśmy wtedy, że brakuje nam wizji rozwoju sektora pozarządowego w Polsce, żeby wkomponować w nią nasze SPLOT-owe działania, a trzeci sektor w Polsce nie posiada określonej przez siebie roli w rozwoju kraju.
http://www.sxc.hu/photo/925147
Autor/źródło: http://www.sxc.hu/photo/925147Zastanawialiśmy się, jaka jest nasza ścieżka rozwoju: 15 Ośrodków niemal we wszystkich województwach, łączny budżet około 30 mln zł, 200 pracowników, w tym kilkudziesięciu ekspertów i trenerów, setki organizacji partnerskich w regionach, biuro w Warszawie. Misja – rozwój społeczeństwa obywatelskiego.
Trzeci sektor w Polsce nie posiada wypracowanej przez siebie wizji swojego rozwoju, a także określonej przez siebie roli w rozwoju kraju. Rzadko podejmuje na ten temat debatę, zwłaszcza regionalnie czy lokalnie. Rozwój trzeciego sektora kreują programy rządowe i europejskie oraz nieliczna grupa liderów warszawskich.
Projekt – w ramach ogólnopolskiej debaty - zmierza do wypracowania i rozpoczęcia wdrażania strategii rozwoju sektora obywatelskiego w Polsce. Projekt zakłada powołanie 16 Regionalnych Paneli Ekspertów (ok. 240 osób), Panelu Krajowego (30), przeprowadzenie 21 debat na ważne dla sektora tematy, których wyniki posłużą do opracowania strategii. Wyniki debat zostaną skonsultowane podczas VII OFIP we wrześniu 2014 (ok. 800 osób). Strategia zatwierdzona zostanie na konferencji „rok po OFIP” (200), a potem nastąpi rozpoczęcie jej wdrażania. Partnerstwo Sieć SPLOT i OFOP łączy wymiar ogólnokrajowy i regionalny/lokalny, zapewniając skuteczną, partycypacyjną realizację projektu.
Zaprosiliśmy Kubę Wygnańskiego (Fundacja Stocznia) na spotkanie Sieci, w lipcu ubiegłego roku. (Przyjechał motorem, spóźnił się, wszedł z kaskiem pod pachą – czyli to on). Stwierdziliśmy, że polski sektor potrzebuje wizji rozwoju i zapytaliśmy o scenariusze tego rozwoju i roli w tym wszystkim SPLOT-u. O czym mówił? – o kwestii uporządkowania ról w sektorze, deficycie wizji rozwoju sektora, funkcjonowaniu organizacji w szybko zmieniającym się świecie, pobudzeniu filantropii, ruchach społecznych wymykających się poza skraj sektora pozarządowego, podziale pracy z samorządem, kwestii standaryzacji zadań publicznych, strukturze infrastruktury. (Napisałem w notatce: Generalnie przyszłość wg Kuby nie jest różowa…).
Przedstawiliśmy nasz pomysł na wypracowanie strategii rozwoju sektora pozarządowego w Polsce. Wygnański stwierdził, że potrzebna jest „debata krocząca”. Przypomniał nam też, że w 2014 jest VII Ogólnopolski FIP, na którym temat może zostać podjęty; jego organizatorem jest po raz pierwszy Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych. Następnego dnia na zarządzie SPLOT-u wypracowaliśmy wstępną koncepcję działań ogólnopolskiej debaty pod nazwą III Sektor dla Polski: w każdym województwie zespoły robocze, podział tematów, następnie FIP-y, zakończenie podczas OFIP (ostatecznie ogólnopolskie Forum jest półmetkiem). Wszystko skierowane pod wypracowanie strategii. Początkowo zakładaliśmy, że całą operację przeprowadzimy własnym sumptem, ale Wygnański zasugerował, żeby wykorzystać projekty systemowe z "Norwega". Tak też zrobiliśmy, choć w razie niepowodzenia byliśmy zdeterminowani, aby zrobić to własnymi siłami. Na szczęście projekt zdobył akceptację.
Mocno już rozwinięty sektor pozarządowy nie dysponuje wypracowaną przez siebie, uzgodnioną, aktualną strategią rozwoju sektora obywatelskiego. O kierunkach rozwoju sektora decydują przede wszystkim programy rządowe typu Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020, Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej oraz dokumenty związane z funduszami unijnymi (EFS, EFRR i in.). Sektor pozarządowy w pewnym zakresie bierze udział w wypracowywaniu tych dokumentów, jednak w dużym stopniu to strona rządowa/administracja publiczna stymuluje kierunki jego działań. Sektor nie wypracował własnej, autonomicznej, przemyślanej i uzgodnionej koncepcji roli sektora pozarządowego, która byłaby podstawą do przekładana na zapisy dokumentów rządowych, polityki publiczne, regulacje prawne oraz wewnętrzne regulacje wewnątrzsektorowe. Taka sytuacja powoduje, że sektor jest w dużej mierze sterowany zewnętrznymi strumieniami pieniędzy publicznych (zwłaszcza europejskich), a realizując niemal wyłącznie zadania publiczne staje się przedłużeniem administracji, zaniedbując realizację swoich innych ważnych funkcji (m.in. kontrolnych, rzeczniczych), zaniedbując też refleksję na ten temat. Sektor nie może być narzędziem zmian zaplanowanych przez innych, ale kreatorem rzeczywistości zgodnie z właściwymi sobie funkcjami i ideami.
Wszystko działo się w sezonie wakacyjnym, dokładnie rok temu. Już za miesiąc, pod koniec sierpnia zaprosiliśmy Piotra Frączaka, prezesa OFOP, żeby przedyskutować współpracę przy współtworzeniu strategii. Był cały za. Rozpoczęliśmy szereg spotkań precyzujących zamierzenie i określających podział obowiązków. Stocznia zaproponowała 21 ważnych dla sektora tematów, którymi powinny się zająć Ośrodki Sieci SPLOT w województwach. Pojawiło się pytanie w jaki sposób dokonać wyboru tematów. Postanowiliśmy na najbliższym Pomorskim Forum Inicjatyw Pozarządowych (październik 2013) przetestować wybór poprzez wskazanie tematu przez organizacje obecne na spotkaniu. I tak się stało. Jednym z głównych punktów dwudniowego PFIP-u była „debata inaugurująca dyskusję o III sektorze w Polsce (III sektor dla Polski)”. Organizacje otrzymały ankietę z pytaniem, jaki temat wskazują do podjęcia przez sektor pozarządowy województwa. W innych województwach wybór tematów następował w konsultacjach z reprezentacjami sektora (np. Rada Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko-Mazurskiego) lub przez powołane w tym celu Regionalne Panele Ekspertów. Przeprowadziliśmy w tym czasie wewnętrzną debatę pod nazwą SPLOT dla Polski, aby wydyskutować nasze stanowisko wobec rozwoju sektora. Temat zresztą niezamknięty.
Nazwa debaty: III Sektor dla Polski związana jest z bardzo często roszczeniową postawą organizacji pozarządowych, twierdzących że „im się należy”. Nazwa debaty ma na celu zmianę tej perspektywy – wymaga określenia powinności organizacji wobec kraju i swojej wspólnoty regionalnej i lokalnej. To perspektywa dla organizacji trudna ze względu na wewnętrzne problemy, jednak niezbędna do wspólnego określenia roli sektora w rozwoju kraju i wspólnot lokalnych. Debata w mniejszym niż dotychczas stopniu skupiać się będzie na oczekiwaniach wobec partnerów - administracji, sponsorów, obywateli, będzie poświęcona refleksji, co organizacje, ich członkowie, pracownicy czy wolontariusze, mogą i powinny zrobić, by wzmocnić się, stać się ważnym elementem życia społeczno-gospodarczego, przyczynić się do rozwoju Polski i podniesienia jakości życia jej mieszkańców.
Już od jesieni ubiegłego roku Ośrodki Sieci SPLOT przygotowywały się do realizacji zadania: następował wybór tematów, prowadzone były rozmowy z regionalnymi partnerami, kompletowane były osoby do Regionalnych Paneli Ekspertów. W trzech województwach, gdzie nie było Ośrodków, prowadzone były rozmowy z organizacjami partnerskimi dotyczące współpracy. W marcu włączyła się kroplówka z dwuletnim finansowaniem w ramach projektu systemowego obejmująca cały proces tworzenia strategii i jeszcze pół roku jej wdrażania. Tak, pieniądze ułatwiają działania… (Choć wielokrotnie już doświadczyliśmy, że jest to projekt „wielce misyjny”). Koordynatorka Marzena Krajewska przystąpiła do pracy. I jak to na początku w projektach: dziesiątki formularzy, wzorów umów, rozmów, uzgodnień – urwanie głowy. Dość powiedzieć, że trzeba było wysłać kilkaset zaproszeń dla członków Paneli Regionalnych, podpisać kilkaset umów wolontarystycznych (to wkład własny), dogadać się z sekretarzami regionalnymi, nadać rozpędu całej maszynie tworzenia strategii.
Głównym produktem projektu będzie partycypacyjne opracowanie strategii rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, wyposażonej w sposób wdrażania, monitoringu i ewaluacji. Organizacje samodzielnie wypracują własną wizję swojego rozwoju i zaczną ją wdrażać.
W ramach projektu ta strategia zacznie być wdrażana przez poszczególne organizacje i ciała dialogu. Oznacza to, że w konsekwencji realizacji strategii z czasem zmieni się sytuacja sektora pozarządowego w Polsce. W wypracowywaniu dokumentu weźmie udział co najmniej 2500 organizacji, i to w sposób pogłębiony: w ramach warsztatów, debat, konsultacji itp. Sektor zostanie w pewien sposób zintegrowany, bo wspólnie – ogólnokrajowo – podejmuje ważny dla siebie temat. Wzmocniona zostanie rola sektora w regionach poprzez samodzielne wypracowywanie części ogólnokrajowej strategii i przedstawienie podczas OFIP na „własnym” regionalnym seminarium. Wzmocni się poczucie dumy z faktu bycia częścią sektora i poczucia tożsamości. Organizacje nabędą wiedzę dotycząca wielu aspektów funkcjonowania sektora. Dostrzegą kontekst swojej pracy – nie dla siebie, lecz dla małej ojczyzny, a w konsekwencji dla kraju.
Czerwiec to fala Forów Inicjatyw Pozarządowych. FIP-y zgromadziły niemal dwa tysiące liderów organizacji w niemal wszystkich województwach (w łódzkim jeszcze w maju). Przedtem Regionalne Panele Ekspertów spotkały się na jedno lub dwudniowych spotkaniach, aby wstępnie omówić swój temat i przygotować przebieg FIP-ów. Przygotowany został materiał filmowy, w którym na każdym FIPI-e przedstawialiśmy ideę i metodologię tworzenia strategii. Podczas spotkań przeróżnymi metodami warsztatowymi pozyskiwano od uczestników ich mądrość i doświadczenie w zakresie omawianego tematu ogólnopolskiego, którego województwo jest gospodarzem, oraz roli trzeciego sektora w rozwoju kraju, co omawiały wszystkie województwa. Jeszcze w lipcu Regionalne Panele Ekspertów przełożą pozyskaną wiedzę w opracowanie dokonane według jednolitego wzoru: diagnoza sytuacji, wnioski i rekomendacje, adresaci rekomendacji i sposób wdrożenia tychże. Uzgodnione i skonsultowane w regionach opracowania zostaną przedstawione do konsultacji podczas ogólnopolskiego FIP w Warszawie w dniach 14-15 września. Dopiero po naniesieniu uwag pozyskanych podczas OFIP-u, eksperci regionalni ostatecznie zamkną swoje opracowania i przekażą do Krajowego Panelu Ekspertów.
Istniejąca od 10 lat Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych (OFOP) jest jedynym w Polsce ponadbranżowym zrzeszeniem organizacji pozarządowych, działającym w imieniu swoich członków na rzecz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i wzmacniania aktywnego obywatelstwa na poziomie krajowym i europejskim. U podstaw działania OFOP leży przekonanie, że silny głos aktywnych obywateli, zorganizowanych w formie fundacji czy stowarzyszeń, ma kluczowe znaczenie dla lepszego funkcjonowania państwa. OFOP realizuje programy, w ramach których włącza się w rzecznictwo interesów organizacji, w tym w proces legislacyjny, gdy konsultowane są ważne dla ich działania akty prawne (m.in. ustawa o stowarzyszeniach, ustawa o zbiórkach publicznych) oraz interweniując w sprawach dotyczących organizacji członkowskich OFOP.
KPE to grono ekspertów sektora doświadczonych w patrzeniu na sektor przez pryzmat całej Polski, a także liderzy organizacji ogólnopolskich. W skład Panelu wchodzą też przedstawiciele szesnastu województw.
Obecnie w skład RPE wchodzą: Jan Jakub Wygnański (Stocznia), Tomasz Schimanek (ARFP), Paweł Jordan (CAL), Magdalena Dutkiewicz (ISP), Katarzyna Sadło (FRSO), Katarzyna Batko-Tołuć (Watchdog Polska), Mirella Panek-Owsiańska (FOB), Dariusz Pietrowski (Centrum Wolontariatu), Bartosz Mioduszewski (WRZOS), Piotr Frączak (OFOP), Arkadiusz Jachimowicz (SPLOT) oraz – jak wspomniano - przedstawiciele 16 Regionalnych Paneli Ekspertów. Formuła Panelu jest otwarta i członkowie w każdej chwili mogą doprosić kolejne osoby. Sekretarzem Panelu jest Zbigniew Wejcman (SPLOT). Formuła Panelu jest otwarta, członkowie mogą doprosić kolejne osoby.
Podstawowym zadaniem Panelu jest przygotowanie projektu strategii rozwoju sektora obywatelskiego do konsultacji w regionach i ostatecznego przyjęcia przez konferencję „rok po OFIP”. Powstanie wewnętrzy Zespół Redakcyjny, który będzie odpowiedzialny za redakcję dokumentu. Mam nadzieję, że Panel – skupiający naprawdę kreatywne osoby – będzie inicjatorem wielu debat publicznych, bo sporo spraw trzeba przed zamknięciem strategii przegadać i uzgodnić.
1. Poza „zasadą pozorności”, czyli o działaniu zorientowanym na rzeczywiste rezultaty
województwo pomorskie, Centrum Inicjatyw Obywatelskich, Regionalne Centrum Informacji i Wspomagania Organizacji Pozarządowych
2. Infrastruktura sektora oraz Ekonomizacja III sektora w zakresie realizacji zadań publicznych
województwo łódzkie, Centrum Promocji i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich OPUS
3. Organizacje pozarządowe i inicjatywy obywatelskie w rozwoju lokalnym małych społeczności
województwo warmińsko-mazurskie, Stowarzyszenie ESWIP
4. Nowe ruchy społeczne – zagrożenie czy szansa dla III sektora?
województwo małopolskie, Fundacja Biuro Inicjatyw Społecznych
5. Obojętność, impotencja, abstynencja, zaangażowanie - wokół roli organizacji w polityce lokalnej? Co gdyby aktywiści rządzili gminą?
województwo zachodniopomorskie, Pracownia Pozarządowa
6. Rady działalności pożytku publicznego – prototyp reprezentacji sektora czy mechanizm jego kooptacji?
województwo opolskie, Opolskie Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych
7. Sektor „wystandaryzowany” – mechanizm poprawy jakości czy autodestrukcja?
województwo podlaskie, Ośrodek Wspierania Organizacji Pozarządowych
8. Zmiana „pokoleniowa” – nowe przywództwo w trzecim sektorze: skąd i jak wprowadzać nowych lub młodych oraz jak czerpać od doświadczonych?
województwo dolnośląskie, Regionalne Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych
9. Zmiany globalne ważne dla sektora obywatelskiego
województwo mazowieckie, Biuro Obsługi Ruchu Inicjatyw Społecznych
10. Ekonomizacja sektora pozarządowego pod kątem działalności gospodarczej
województwo wielkopolskie, Centrum Promocji i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich PISOP
11. Jakiej infrastruktury potrzebuje 3 sektor? („własność”, jakość, gęstość, oferta etc.)
województwo śląskie, Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych CRIS
12. Źródła finansowania organizacji pozarządowych pod kątem uniezależnienia się od publicznych środków
województwo kujawsko-pomorskie, Stowarzyszenie Kujawsko-Pomorski Ośrodek Wsparcia Inicjatyw Pozarządowych TŁOK
13. Społeczny – obywatelski – publiczny? - czyli o różnych zasadach dialogu
województwo lubelskie, Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych
14. Ambiwalentna rola technologii w działaniach obywatelskich - wróg czy sojusznik?
województwo świętokrzyskie, Stowarzyszenie Edukacja przez Internet
15. Federalizacja – sektor jako reprezentacja czy reprezentacja sektora?
województwo lubuskie, Fundacja na rzecz Collegium Polonicum
16. Dostęp do mediów publicznych - niewykorzystana szansa województwo podkarpackie, Fundacja Akademia Obywatelska
Organizacje ogólnopolskie również dołączyły do współtworzenia strategii. Pracują nad kilkoma dodatkowymi zagadnieniami, są to:
1. Usługi społeczne realizowane przez NGO, Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnych
2. Organizacje jako pracodawca, Federacja Banków Żywności
3. Federalizacja i rzecznictwo, Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych
4. Polityka rozwoju obszarów wiejskich, Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich
5. Organizacje masowego członkostwa, Związek Harcerstwa Polskiego
6. Wolontariat, Sieć Centrów Wolontariatu
Jeżeli któraś organizacja ogólnopolska chce dołączyć ze swoim tematem – ale uwaga – dotyczącym ogółu sektora, a nie jej specyfiki działania, to należy pomysł skonsultować z realizatorami strategii i wziąć się do pracy.
Wnioskowana dotacja
Projekt (koszty bezpośrednie) 1 613 350,00
Koszty administracyjne (koszty pośrednie) 366 650,00
RAZEM 1 980 000,00
Wkład własny
Wkład własny finansowy - 110 000,00
Wkład własny rzeczowy (wolontariat) - 110 000,00
RAZEM 220 000,00
Chcemy, aby jak największa liczba organizacji w regionach zetknęła się z procesem tworzenia strategii. Wkrótce uruchomiona zostanie możliwość przekazywania swoich uwag, wniosków i refleksji do Zespołu Redakcyjnego poprzez stronę ngo.pl. Wkrótce też drogą mailową popłynie do tysięcy organizacji ankieta z prośbą o uwagi. Organizowane są i będą Kawiarenki Obywatelskie, debaty, seminaria konsultacyjne, spotkania z Radami Działalności Pożytku Publicznego i reprezentacjami sektora.
Do współpracy zaprosiliśmy też Fora Pełnomocników, czyli urzędników odpowiedzialnych w samorządach (i też instytucjach samorządowych) za współpracę z organizacjami pozarządowymi. (Fora Pełnomocników to również pomysł SPLOTu wynikający z potrzeby współpracy z samorządami). Odrębną ścieżką idą pisma dotyczące współudziału przy tworzeniu strategii do kluczowych ogólnopolskich organizacji.
Czas debaty minie, nastąpi czas wdrażania. Jeżeli strategia zalegnie na dnie szuflady – poniesiemy porażkę. Nikogo już nie namówimy na kolejny taki wysiłek. Strategia musi być realizowana.
Sektor pozarządowy jest właścicielem strategii, bo on ją wypracowywał. Jednak strażnikiem strategii powinna być moim zdaniem reprezentacja sektora - Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych. Ona przez lata powinna czuwać nad konsekwentnym wdrażaniem strategii. Wdrażać ją będą organizacje czy federacje branżowe (SPLOT zadeklarował swój duży udział w realizacji), ale do wielu wdrożeń trzeba będzie powoływać koalicje złożone z zainteresowanych tematem organizacji. Na pierwszym spotkaniu Krajowego Panelu Ekspertów powiedzieliśmy, że co roku strategia musi być monitorowana, co roku powinien być tworzony plan jej realizacji, co trzy lata (na każdym OFIP) powinna być dokonana ewaluacja, monitoring, podsumowanie działań. To musi być permanentna praca.
Wytyczanie kierunków rozwoju sektora pozarządowego to duża odpowiedzialność. Mija dopiero/aż dwadzieścia pięć lat od chwili odzyskania wolności. W tym czasie dokonaliśmy dużo, budowaliśmy sektor obywatelski od zera, a nawet z jeszcze niższego pułapu, bo borykając się z obciążeniami pięćdziesięciu lat ideologii karzącej niezależną działalność. Jesteśmy liczniejsi, zasobniejsi, mądrzejsi. Ale równie dużo jest jeszcze do zrobienia. Wydaje się, że z wysiłkiem osiągnęliśmy pewien pułap, a teraz musimy się zmusić do kolejnego skoku do przodu. Stoimy na rozdrożu, nie bardzo wiedząc w którą stronę powinniśmy zmierzać. Potrzebny jest nowy impuls.
W sektorze ciągle nie jest dobrze. Podziały, dryfowanie pod dyktando konkursów grantowych, niechlujstwo obywatelskie, krótkowzroczność…
Musimy trzeciosektorowy wyścig szczurów – ciągle obecną niepiękną konkurencję - zamienić na solidarność w działaniu. Organizacje muszą poczuć się odpowiedzialne za siebie nawzajem.
Chciałbym, aby strategia była swoistym paktem solidarności trzeciego sektora, porozumieniem opartym na ideałach Komitetów Obywatelskich z początku XX wieku i ruchu Solidarności z lat osiemdziesiątych, swoistym podziękowaniem za trud i odwagę ówczesnych społeczników - ich dziedzictwo to nasze wzory do działania, nasza duma. Dla mnie działalność obywatelska to przejaw dzisiejszego patriotyzmu.
Hasłem III sektor dla Polski – nie bez przyczyny pytamy co obecnie sektor znaczy dla Polski, a co znaczyć powinien. Podobnie jak sektor pierwszy i drugi, tak i my jesteśmy nieodzowni do prawidłowego rozwoju kraju. Nie wolno nam się bać czy ignorować tego poziomu. Mam wrażenie, że sektor „robi za paprotkę”, bo owszem, jesteśmy nieodzowni w poprawnym krajobrazie państwa obywatelskiego, ale nie mamy realnego wpływu na jego kształt. Jesteśmy wielkimi nieobecnymi w przestrzeni publicznej kraju, także (zwłaszcza?) przestrzeni medialnej. Należy to konsekwentnie zmieniać. Nie jesteśmy dla państwa problemem, jesteśmy bezcennym zasobem, którego – mam wrażenie - Polska nie potrafi zagospodarować.
Sektor obywatelski nie jest – nawet nie mówię partnerem – nie jest w ogóle zauważany przez parlament i rząd. W przestrzeni publicznej nie liczymy się jako istotny i wpływowy głos Polaków. Mówimy do siebie. Jesteśmy bezsilni. Rozpasanie polityków – czego mamy kolejne przykłady - to także nasza wina. Nie możemy Polski zostawić tylko politykom, to zbyt poważna sprawa. Musimy mieć program skutecznej obecności III sektora w przestrzeni publicznej kraju, musimy mieć wpływ na jego rozwój. Naszą powinnością jest budowanie silnego sektora obywatelskiego.
To co robimy jest bardzo trudne, bardzo wrażliwe, narażone na masę cynicznych, bądź pokrętnych interwencji, czy też na równie groźną obojętność. Wiedzmy to i - zróbmy swoje.
Źródło: Arkadiusz Jachimowicz
