Jak to się stało, że słowo mobbing w dzisiejszym znaczeniu określa negatywne psychospołeczne relacje w środowisku pracowniczym? Skąd pochodzi to słowo? Jakie zachowania noszą znamiona mobbingowych i dlaczego warto je znać?
Geneza wbrew pozorom nie jest aż tak daleko posunięta w czasie. Termin „mobbing” został po raz pierwszy użyty w 1963 r. przez austriackiego etnologa i noblistę Konrada Lorenza, w pracy „Tak zwane zło”, do opisania sytuacji zainicjowania ataku przez grupę wielu roślinożernych zwierząt, które podejmują działania strategiczno-obronne wobec jednego drapieżnika. Agresja zdaniem naukowca jest zarówno w życiu zwierząt jak i ludzi czymś absolutnie nieuniknionym, co więcej jest instynktem skierowanym zwłaszcza przeciwko członkom tego samego gatunku zarówno u zwierząt jak i ludzi.[1]
Termin ten zapożyczył później szwedzki lekarz Peter-Paul Heinemann, który obserwował analogiczne zachowania pomiędzy dziećmi w przedszkolu oraz w szkole. Następnie w 1976 r., amerykański psychiatra i antropolog dr Carroll Brodsky napisał książkę pod tytułem „Napastowany pracownik”, w której opisuje zachowanie, które pociąga za sobą powtarzające i utrzymujące się próby męczenia, torturowania i frustrowania współpracownika, wymuszania na nim pewnych reakcji.[2]
Z całą pewnością jednak możemy powiedzieć, że dzisiejsze znaczenie pojęcia „mobbing” nadał w 1984 r. niemiecko-szwedzki psycholog Heinz Leymann. Był on prekursorem badań nad mobbingiem w miejscu pracy. Posiadał dyplom z psychologii pedagogicznej, drugi z psychiatrii i pracował jako psycholog.[3] Słowo zostało użyte przez niego w raporcie z badań prowadzonych w latach 1982-83 w Szwecji dla określenia psychospołecznych relacji międzyludzkich w miejscu pracy, charakteryzujących się wrogim nastawieniem do pracownika przez innych pracowników lub przez przełożonych.[4]
Leymann w 1996r. przedstawił również wyczerpującą listę zachowań mobbingowych. Pogrupował on sposoby stosowane przez sprawców w pięć kategorii, które odnoszą się do funkcjonowania osobistego i zawodowego ofiary, oraz mogą być prezentowane zarówno przez jedną osobę, jak i ich większą grupę[5]:
1. Działania utrudniające proces komunikowania, przykładowo:
- ograniczenie / utrudnianie możliwości wypowiadania się;
- ciągłe przerywanie wypowiedzi;
- reagowanie krzykiem i wyzwiskami na wypowiedzi ofiary;
- ciągła krytyka pracy lub życia osobistego;
- groźby.
2. Działania wpływające negatywnie na relacje społeczne, przykładowo:
- unikanie przez przełożonego kontaktu z ofiarą, rozmów;
- zabronienie rozmów z ofiarą, przesadzenie w inne miejsce;
- fizyczne i społeczne izolowanie ofiary;
- ostentacyjne ignorowanie i lekceważenie.
3. Działania naruszające wizerunek ofiary, przykładowo:
- obmawianie, rozsiewanie plotek;
- ośmieszanie, prześmiewanie życia prywatnego, parodiowanie;
- sugerowanie zaburzeń psychicznych;
- atakowanie poglądów politycznych lub przekonań religijnych;
- insynuacje o charakterze seksualnym;
- kierowanie na badania psychiatryczne;
- fałszywa ocena pracy i zaangażowania ofiary.
4. Działania uderzające w pozycję zawodową ofiary, przykładowo:
- wymuszanie wykonywania zadań naruszających godność osobistą;
- kwestionowanie podejmowanych przez ofiarę decyzji;
- nie przydzielanie ofierze żadnych zadań do realizacji;
- przydzielanie zadań zbyt trudnych , przerastających kompetencje i możliwości ofiary;
- wydawanie absurdalnych i sprzecznych poleceń.
5. Działania uderzające w zdrowie ofiary, przykładowo:
- zlecanie prac szkodliwych dla zdrowia, niedostosowanych do możliwości ofiary;
- grożenie użyciem siły fizycznej;
- stosowanie przemocy fizycznej o nieznacznym nasileniu;
- działanie o podłożu seksualnym, wykorzystywanie seksualne;
- przyczynianie się do powstawania strat materialnych powodowanych przez ofiarę, skutkujących ponoszeniem przez ofiarę kosztów.
Zachęcamy Was, aby w celu sklasyfikowania zachowania jako domniemanie mobbingu, przypisać jego cechy do danej/ danych kategorii Heinza Leymanna, co pozwoli na refleksje i podjęcie działań zabezpieczających siebie lub inne osoby pokrzywdzone przed konsekwencjami, które doprowadzić mogą do definitywnego wykluczenia nas ze społeczności pracowniczej.
Mobbing to proces, który przebiega etapami i nie daje ofierze żadnych szans, aby mogła wydostać się z błędnego koła szykan i prześladowań. Włączajmy się w działania antymobbingowe!
Projekt „Działasz – Szanujesz – Nie mobbingujesz”
Opracowała: Agata Gnat
[1] K. Lorenz Tak zwane zło, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975
[2] M. Lewandowska, Geneza mobbingu, https://adwokatlewandowska.pl/2021/04/07/geneza-mobbingu/
[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Heinz_Leymann
[4] Tamże
[5] Mobbing w miejscu pracy i służby, ZOZ medycyny pracy SW w Gdańsku (na podstawie: Kmiecik-Baran K., Rybicki J., Mobbing. Zagrożenie współczesnego miejsca pracy, Pomorski Instytut
Demokratyczny, Gdańsk 2003
Źródło: Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej Bona Fides
