Publicystyka - ngo.pl

Lipiec był upalny. W niektórych organizacjach pozarządowych atmosfera robiła się naprawdę gorąca, ale nie za sprawą aury, a przez Biuletyny Informacji Publicznej. BIP-y nie są organizacjom pozarządowym sprawą nie znaną, chociaż w 2014 roku dla wielu z nich nabrała nowego, bardziej praktycznego znaczenia. Do fundacji i stowarzyszeń zaczęli bowiem zgłaszać się obywatele z pytaniami o istnienie organizacyjnych BIP-ów. A gdy ich nie było lub nie otrzymywali informacji - słali skargi do organów nadzoru. Spotkało to np. Związek Harcerstwa Polskiego (Gdzie jest wasz BIP?).

Nie ma już wątpliwości, że organizacje, korzystające z dofinansowania ze środków publicznych, BIP prowadzić powinny, ale ciągle jeszcze spore grono tego nie robi. Część z nich swoje argumenty wyłożyła w liście otwartym skierowanym do RDPP (NGO a BIP. List otwarty organizacji pozarządowych do Rady Działalności Pożytku Publicznego). „Pod pretekstem jawności nie należy wprowadzać i akceptować bardzo uciążliwych obowiązków administracyjnych, które mogą zniechęcić do jakiejkolwiek aktywności społecznej” – przekonuje 21 organizacji pozarządowych (w tym trzy federacje). Problemem też są nieprecyzyjne przepisy dotyczące prowadzenia BIP-ów, szczególne zakresu informacji, które powinny być w nich publikowanie.

Cytowany powyżej list był wyrazem poparcia dla prac podjętych przez RDPP. To właśnie w wyniku tych wydarzeń i interwencji ZHP w Radzie, pojawiła się propozycja, aby przy okazji najbliższej nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego organizacje wyłączyć z obowiązku publikowania informacji w BIP-ie, a zamiast tego – w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej – określić odrębny dla nich tryb informowania. I z grubsza nad takimi rozwiązaniami pracować będą posłowie, chociaż – zdaniem działaczy organizacji strażniczych – mogą one nie tyle ułatwić, co utrudnić życie organizacjom (BIP. Wyłączyć organizacje z obowiązku), dla których łatwiejsze mogłoby być prowadzenie strony Biuletynu niż odpowiadanie na wnioski o dostęp do informacji publicznej.

Chociaż w czasie dyskusji o BIP-ach organizacji argumenty techniczne (dotyczące kosztów i trudności związanych z założeniem i prowadzeniem strony BIP-u) nie są odosobnione, to o wiele istotniejsza jest znacznie szersza, tocząca się równolegle, debata o jawności i przejrzystości działań organizacji pozarządowych. Temat w środowisku wracający szczególnie przy niemal każdej – nagłaśnianej przez media – „aferze”, w której w roli negatywnych bohaterów występują organizacje pozarządowe. Takich nie brakowało i w roku 2014, żeby wspomnieć chociażby o doniesieniach z rozprawy sądowej Jakuba Śpiewaka z Fundacji KidProtect, na temat nieprawidłowości przy zakupie nieruchomości przez Caritas (informował o tym m.in. TVN, który ostatecznie prawomocnym wyrokiem sądu został skazany na opublikowanie przeprosin za naruszenie dobrego imienia poprzez publikowanie nieprawdziwych informacji o tej sprawie), o wysokich kosztach akcji Góra Grosza prowadzonej przez Towarzystwo Nasz Dom (ten temat zainspirował nas do podjęcia debaty o kosztach akcji charytatywnych – Jak nie zabić dobroczynności? Istnieje wiele dróg), o kłopotach łódzkiej fundacji Jaś i Małgosia, od której samorząd zażądał zwrotu dotacji wykorzystanej niezgodnie z przeznaczeniem, czy o wyroku, jaki zapadł w sprawie wytoczonej przez Jerzego Owsiaka przeciw blogerowi Matce Kurce.

Takie i podobne doniesienia nie przyczyniają się do poprawy wizerunku organizacji, który i tak nie jest wśród społeczeństwa najlepszy (wskazują na to wyniki badań przeprowadzonych przez Stowarzyszenie Klon/Jawor w 2014 r.). Poprawa tego wizerunku to zadanie i wyzwanie na lata. Środowisko musi nie tylko ustanowić (lub odświeżyć) i upowszechnić etyczne zasady działania, zmierzyć się z samoregulacją w praktyce (być może zdecydować się w jakiś sposób wskazywać konkretne praktyki, które się pojawiają w organizacjach, a są niepożądane), ale także spróbować w taki sposób komunikować o swoich działaniach i problemach, aby większa grupa Kowalskich nie oburzała się na to, że organizacja ma koszty administracyjne (a może nawet umiała dyskutować o ich wysokości i adekwatności do efektów działań).

Jawność i przejrzystość są również istotne w kontekście kolejnej ustawy, której przepisy zaczęły obowiązywać w 2014 r. W lipcu bowiem weszły w życie nowe rozwiązania dotyczące prowadzenia zbiórek publicznych. Same prace nad ustawą toczyły się głównie w 2013 roku, ale to od drugiej połowy 2014 r. możemy oceniać, czy sprawdzają się w praktyce. Z informacji przekazanych przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji wynika, że w ciągu pięciu miesięcy obowiązywania ustawy, na portalu www.zbiórki.gov.pl zarejestrowano ponad 1550 zbiórek, podczas których zebrano ponad 4 mln zł. Niepokojąco jednak wyglądają dane wskazujące, że wszystkie zbiórki zostały zgłoszone metodą tradycyjną (papierową), a nie poprzez ten portal. Podważałoby to (przynajmniej po części) jedno z założeń, które przyświecały pracom nad przepisami o zbiórkach: aby było łatwiej. Jeśli informacje pokazywane przez sam MAiC nie są obarczone błędem – znaczyłoby, że ciągle jeszcze elektroniczna forma kontaktu jest dla organizacji znacznie uciążliwsza (mniej dostępna?) niż wysyłanie dokumentów pocztą. Nie wiemy także, czy i jak przez te pięc miesięcy sprawdził się inne założenie tej ustawy: że to obywatele będą czuwać nad tym, czy zbiórki są rozliczane i co dzieje się z pieniędzmi pozyskiwanymi w ten sposób przez organizacje. Może trzeba na to więcej czasu.

Wrzesień minął pod hasłem VII Ogólnopolskiego Forum Inicjatyw Pozarządowych. A ten z kolei pod hasłem „tworzymy Strategię III sektora”. VII OFIP w zmienionej formule, z nowym organizatorem. Rolę tę przejęła (od Stowarzyszenia na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych) Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych.

W zamyśle organizatorów VII OFIP miał być ukoronowaniem tzw. debat kroczących, które przez niemal rok (od września 2013 roku) toczyły się w regionach podczas lokalnych Forów Inicjatyw Pozarządowych. I które dotyczyły spraw, jakie miały zostać ujęte w Strategii rozwoju społeczeństwa obywatelskiego (z tematami i wynikami tych debat można się zapoznać m.in. na stronie http://nowastrategiasektora.ngo.pl/). VII OFIP miał być też „imprezą składkową” – organizacje i społecznicy, którzy przyjeżdżali do Warszawy nie mieli być jedynie biernymi uczestnikami, słuchającymi czy oglądającymi, co się w stolicy mówi i dzieje, ale mieli wnieść na to spotkanie swoje, lokalne doświadczenie i przemyślenia na temat spraw dotyczących całego sektora.

Czy to się udało? Ze strony regionów – sądzę, że tak. Można się oczywiście nie zgadzać z niektórymi propozycjami, które organizacje przywiozły do Warszawy, ale docenić należy wysiłek włożony w ich opracowanie. A ze strony organizatorów? Póki co – trudno powiedzieć, ponieważ nie wiadomo w jakim stopniu i w jakim kształcie postulaty organizacji zostaną uwzględnione w powstającej Strategii rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Z informacji przekazywanych przez tzw. Krajowy Panel Ekspertów wynika, że w czasie prac nad tym dokumentem przyjęto perspektywę potrzeb i wizji strategii państwowych (co trzeci sektor chce i może zrobić dla Polski), a nie – jak pierwotnie się spodziewano – z perspektywy potrzeb i wizji organizacji (w którym kierunku chce podążać sam trzeci sektor). Czy te dwie perspektywy uda się jednak połączyć w strategii? Nie będzie to proste. Kolejne wyzwanie na 2015 rok.

Miłym akcentem VII OFIP-u była wizyta i wystąpienie Prezydenta Bronisława Komorowskiego, który podczas sesji zamykającej całe wydarzenie nadał licznej grupie działaczek i działaczy pozarządowych odznaczenia państwowe.

Na początku października posłowie z sejmowej podkomisji do spraw współpracy z organizacjami pozarządowymi zapoznali się z propozycjami zmian w ustawie o działalności pożytku publicznego. Propozycje te przygotowała Rada Działalności Pożytku Publicznego i Departament Pożytku Publicznego MPiPS. Departament jeszcze pod koniec 2013 roku zwrócił się do organizacji o przesyłanie propozycji, które należałoby uwzględnić w nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego. Początkowo zmiany miały być niewielkie (m.in. nowelizacja art. 16), ale odzew środowiska pozarządowego był spory. Liczne uwagi, które wpłynęły do Departamentu trafiły do Zespołu ds. prawnych i monitoringu Rady Działalności Pożytku Publicznego. Przekształcenie postulatów organizacji (często sprzecznych) w zapisy ustawowe zajęło Zespołowi i ekspertom zaproszonym do współpracy sporo czasu. Ostatecznie propozycje nowelizacji Rada przyjęła we wrześniu 2014 roku. I przekazała do dalszych prac ich inicjatorowi posłowi Tadeuszowi Tomaszewskiemu. Jego zadaniem, jako przewodniczącego stałej podkomisji ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi, było uczynienie z propozycji opracowanych przez Radę pełnoprawnego komisyjnego (tzn. sygnowanego przez Komisję ds. Polityki Społecznej i Rodziny) projektu nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego. Mimo optymistycznych zapowiedzi posła Tomaszewskiego, do końca roku nie udało się przygotować komisyjnego projektu nowelizacji. W 2014 roku odbyło się tylko jedno spotkanie (W Sejmie trwają prace nad nowelizacją ustawy o pożytku) podkomisji poświęcone merytorycznej dyskusji nad poszczególnymi zapisami. Kolejne dwa spotkania zostały zaplanowane na ten tydzień (13 i 15 stycznia 2015 r.). Otwarte pozostaje pytanie, czy trzy spotkania wystarczą, aby przedyskutować wszystkie propozycje. Dość to może być trudne, ale jeśli się uda, to być może w lutym projekt wejdzie już formalnie na sejmową ścieżkę legislacyjną.

Otwarte jest także pytanie o dalszą formułę prac nad tym projektem. Członkowie Zespołu ds. prawnych i monitoringu RDPP, przekazując opracowany przez nich materiał do sejmu, zwracali uwagę, że dalsze prace powinny uwzględnić jakąś formę konsultacji społecznych. Sejmowa ścieżka legislacyjna konsultacji jako takich nie przewiduje. Posłowie mogą przeprowadzić wysłuchanie publiczne. Czy się na to zdecydują? Jeszcze nie wiadomo. Inna możliwość wybrzmienia głosu społecznego zależy od aktywności samych organizacji, które mogą swoich przedstawicieli zgłaszać do udziału w posiedzeniach podkomisji, a później komisji zajmującej się ustawą. Na grudniowym spotkaniu podkomisji, podczas którego omawiano kilka pierwszych propozycji zmian, pojawiło się grono osób z trzeciego sektora. Wiadomo jednak, że nie każdy ma czas i możliwość przyjechać do Warszawy. Można też zgłaszać swoje uwagi bezpośrednio do posłów i senatorów. Będzie to możliwe dopiero po tym, gdy komisja przyjmie propozycje zmian jako projekt nowelizacji i upubliczni go na stronach sejmowych.

Pierwsze ogłoszenia o naborze przedstawicieli organizacji pozarządowych do komitetów monitorujących programy operacyjne pojawiły się co prawda jeszcze w październiku, ale to w listopadzie na dobre ruszyły procedury wyborcze (Ordynacja gotowa, wybory czas zacząć). Warto jednak pamiętać, że prace nad stworzeniem ordynacji wyborczej dla przedstawicieli organizacji w tych komitetach trwały od ponad roku (Powstaje pozarządowa ordynacja wyborcza). Nie czas i miejsce, aby dokładnie opisywać te prace, towarzyszące im dylematy i ostateczne zasady wyborów (odsyłam do tekstów publikowanych na ten temat w portalu). Nie pokuszę się także jeszcze o całościową ocenę tej procedury i jej wyników. Na to przyjdzie pora. I to co najmniej dwa razy. Wkrótce, gdy – mam nadzieję już niedługo – poznamy wszystkie decyzje i nazwiska osób, które zasiądą w komitetach i będą tam reprezentować interesy organizacji. Nieco później – gdy będziemy mogli ocenić poczynania naszych reprezentantów w tych gremiach. Na razie poprzestanę na dwóch obserwacjach. Po pierwsze, na tle innych krajów (nie tylko z naszego najbliższego unijnego wschodniego czy południowego sąsiedztwa, ale także zachodnich) procedura wyborcza dla przedstawicieli organizacji w komitetach monitorujących jest ewenementem, którego jedni nam zazdroszczą (jako świadczącego o sile trzeciego sektora), inni - z ciekawością się przyglądają. Po drugie, jest to eksperyment, pokazujący, że demokracja rządzi się swoimi prawami. Na pewno – jako trzeci sektor – wyjdziemy z tego doświadczenia mądrzejsi, chociaż mądrość ta może mieć posmak goryczy. I albo przyjmiemy warunki demokracji z wszystkimi tego konsekwencjami, albo uznamy, że w pewnych sytuacjach warto zaufać innym metodom wskazywania reprezentantów, zwłaszcza jeśli zależy nam na ich kompetencjach.

W grudniu okazało się, że na długo oczekiwane rozliczanie przez rezultaty przyjdzie organizacjom poczekać jeszcze dłużej. Po tej, zapowiadanej od 2012 roku, zmianie w zasadach dotyczących sprawozdawania się z realizacji zadań publicznych organizacje wiele sobie obiecywały. Przede wszystkim, że nie będzie potrzeby przedstawiać administracji opasłej dokumentacji finansowej potwierdzającej wykonanie zadania. Że ważniejsze od faktur i rachunków będą rezultaty naszych działań. Idea wyglądała pięknie, jednak w czasie prac nad jej ukonkretnieniem, Rada Działalności Pożytku Publicznego natrafiała co i rusz na kolejne rafy. Zwrotów akcji w ciągu tych dwóch lat było wiele, pod koniec 2014 roku pojawiła się jednak realna szansa, że nowe zasady rozliczania dotacji uda się wprowadzić w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

W listopadzie odbyły się konsultacje jego kolejnej (już raz zmienianej po uwagach organizacji i resortów) wersji. Jednak i tym razem opinie, które wpłynęły do MPiPS nie były dla tego rozporządzenia przychylne. Główny zarzut dotyczył tego, że nowe formularze wniosku, umowy i rozliczenia z dotacji są zbyt skomplikowane i zamiast ułatwiać życie organizacjom – jeszcze bardziej je utrudniają. A było to spowodowane m.in. tym, że minister pracy może wydać w rozporządzeniu tylko jeden wzór tych dokumentów – dlatego w jednym formularzu starano się „upchnąć” wszystkie możliwe warianty (dla małych i dla dużych organizacji, dla tych, którzy chcą się rozliczać przez rezultaty i dla tych, którzy chcą zostać przy dotychczasowych zasadach). Co czyniło je mało przyjaznymi. Krytycy podnosili także, że ani organizacje, ani samorządy nie są przygotowane merytorycznie do rozliczania poprzez rezultaty, ponieważ nie umieją dobrze sformułować wskaźników, które pokazywałyby rzeczywistą zmianę. Więcej o wadach planowanego rozporządzenia można przeczytać tutaj: Nowy wniosek, nowe sprawozdanie. Rewolucja? Nie, potworek.

W rezultacie Rada Działalności Pożytku Publicznego rekomendowała ministrowi powstrzymanie prac nad tym rozwiązaniem. Przynajmniej do czasu, gdy w ustawie o działalności pożytku publicznego dostanie on prerogatywę do wydania rozporządzenia z więcej niż jednym wzorem oferty, umowy i sprawozdania z realizacji zadania publicznego. Jednak prace nad ułatwieniami ramowych wzorów dokumentów obowiązujących obecnie będą trwały nadal. Więcej informacji: Rozliczenie za rezultaty. Jeszcze poczekamy.

Rok 2014 zakończył się wydarzeniem nie mniej oczekiwanym niż rozliczenie przez rezultaty. Prezydent Bronisław Komorowski podpisał uroczyście... na razie jeszcze projekt nowelizacji ustawy o stowarzyszeniach. I skierował go do prac sejmowych. Projekt ten to owoc ponad trzech lat prac prowadzonych wspólnie przez Kancelarię Prezydenta (wielka tu zasługa Henryka Wujca) oraz organizacje skupione przy Zespole ds. Rozwiązań Finansowych i Prawnych (powstała tam specjalna grupa robocza ds. zmiany ustawy prawo o stowarzyszeniach, której przewodniczył Piotr Frączak). Rok temu wydawało się, że nowe przepisy o stowarzyszeniach są już na wyciągnięcie ręki: w grudniu 2013 roku bowiem Zespół ds. Rozwiązań Finansowych i Prawnych przy Kancelarii Prezydenta przyjął projekt nowelizacji. Jednak wydarzenia nie potoczyły się tak szybko, jak się spodziewaliśmy. Projekt został poddany konsultacjom społecznym (które odbyły się dopiero w lipcu 2014 roku), a potem jeszcze długo czekaliśmy na podsumowanie tych konsultacji i ostateczną decyzję – co dalej z tym projektem się stanie. W końcu jednak udało się – oficjalny prezydencki projekt nowelizacji ustawy Prawo o stowarzyszeniach w grudniu został skierowany do laski marszałkowskiej. Pierwsze czytanie odbędzie się dzisiaj, 14 stycznia. Propozycje zmian już wywołują emocje – niektóre mają podłoże polityczne (Zaczęło się upolitycznianie projektu ustawy o stowarzyszeniach), inne – bardziej merytoryczne (wątpliwości dotyczą np. uprawnień nadawanych centralom organizacji względem oddziałów terenowych). Oby jednak merytoryka wzięła górę!

zobacz: Rok 2014 w trzecim sektorze [cz.1]