Publicystyka - ngo.pl

IV kadencja Rady Działalności Pożytku Publicznego zaczęła się nienajlepiej – od poważnego opóźnienia jej powołania. Potem prace przebiegały już sprawnie. Rada organizowała swoje prace w zespołach: 4 stałych i 6 doraźnych. Przyjęła zasadę, żeby korzystać z pomocy szerokiego grona osób reprezentujących NGO-sy i nie ograniczać się wyłącznie do doświadczenia (niemałego przecież) członków rady. Organizowała regularne otwarte spotkania z organizacjami. Udało jej się wymóc zaangażowanie na ministerstwach. Na zaproszenia rady na jej obradach stawiali się przedstawiciele ministerstw w odpowiedniej randze (zwykle sekretarza stanu), co w poprzednich kadencjach nie było to regułą. Tę kadencje rady od poprzednich wyróżnia także dobra organizacja pracy. Rada wyraźnie okrzepła i wie już, jak dobrze wykorzystać dany jej czas.

Spotkanie członków pozarządowej części rady z organizacjami, które odbyło się 15 czerwca 2015 r. w siedzibie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, miało charakter podsumowania prac IV kadencji. Przedstawił je  współprzewodniczący rady Krzysztof Balon, a uzupełniał Cezary Miżejewski. Przewodniczący oparł swoje wystąpienie na projekcie sprawozdania. Ma być ono upublicznione 25 czerwca i przyjęte dzień później na ostatnim posiedzeniu rady. Wyliczenie spraw, którymi z mniejszym lub większym powodzeniem zajmowała się rada, zajęło ponad 2 godziny. Poniżej przedstawiamy najważniejsze.

Głównym zadaniem rady pożytku jest ocena projektów aktów prawnych, które mają znaczenie dla III sektora. Nie ulega wątpliwości, że najważniejszym aktem jest tu ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W przypadku tego aktu rada nie tylko dokonuje oceny – odegrała także rolę inicjatora i głównego autora projektu nowelizacji, który ostatecznie zgłoszono do Sejmu jako projekt komisyjny (zobacz: "Nowela ustawy o pożytku. Pierwsze czytanie o programach komputerowych"). Krzysztof Balon tłumaczył, że z jego perspektywy najważniejsze w nowelizacji są dwa aspekty: kwestie dotyczące mechanizmu jednego procenta oraz wzmocnienie dialogu obywatelskiego, m.in. wyrażające się w propozycjach zmiany zapisów dotyczących samej rady.

Rada uczestniczyła również w tworzeniu programu współpracy resortu pracy z organizacjami pozarządowymi. Programy na poziomie ministerstw (w odróżnieniu od programów samorządowych) nie są obowiązkowe. Ministerstwo, przy którym działa rada, i które zawsze było najsilniej kojarzone ze współpracą, miało dać przykład innym resortom i stworzyć dokument mogący być modelem. Przewodniczący wyjaśnił, że praca nad programem pozwoliła na przetarcie szlaków komunikacji do poszczególnych departamentów w ramach MPIPS (więcej o programie: "Broniszewski: Ten Program należy promować").

Rada zajmowała się również kształtem Funduszu Inicjatyw Obywatelskich. Szczególnie istotne było tu dopracowanie perspektywy na lata 2014-2020. Myśląc o jeszcze dalszej przyszłości, starano się wbudować w FIO ścieżkę dojścia Funduszu do statusu instytucji. Chodzi o to, żeby osiągnął on niezależność, np. na wzór Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Aby budżet FIO nie był kreowany na bieżąco (z roku na rok) decyzjami rządów i parlamentu, ale miał bardziej pewne i niezależne od woli politycznej źródło finansowania.

Rada opiniowała i inicjowała dokumenty dotyczące polityk branżowych. Uczestniczyła w opiniowaniu dwóch programów senioralnych: ASOS (Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych) i Senior Wigor. W przypadku tego drugiego, postulowano włączenie organizacji w krąg podmiotów objętych wsparciem. Program dotyczy rozwoju infrastruktury – kieruje środki na tworzenie dziennych domów seniora. W początkowej fazie jednostki te miały być organizowane wyłącznie bezpośrednio przez samorząd (tzn. tylko samorząd otrzymywałby dofinansowanie). Rada domaga się, żeby fundusze trafiły również do organizacji – co więcej – żeby były one preferowane w wyborze, jeśli w swojej pracy korzystają ze wsparcia wolontariuszy.

Rada próbowała również zainicjować prace nad stworzeniem polityki państwa względem młodzieży. Program Aktywności Społecznej Młodzieży zawiera m.in. opis zawodu pracownika młodzieżowego. Ma być on wpisany w klasyfikację zawodów, jednak twórcy tego pomysłu dalecy są od proponowania kolejnego zawodu regulowanego (więcej: Zobaczymy, co zrobią politycy).

Porażką rady był brak porozumienia z Ministerstwem Sprawiedliwości w sprawie kształtu, przygotowanego w tym resorcie, projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej. Był to projekt zapowiedziany w expose premier Kopacz, co do którego rząd wykazał się dużą determinacją. Co prawda udało się w nim uwzględnić organizacje pozarządowe, jednak zostały one włączone w system w sposób sztuczny. Sama pomoc, w ocenie Cezarego Miżejewskiego, skierowana została do zbyt wąskiego i źle określonego kręgu adresatów. Organizacje i rada przegrały tu z lobbingiem środowisk prawniczych, którym udało się przekonać Ministerstwo Sprawiedliwości (a w bliskiej perspektywie również parlament), że pomoc prawna powinna być domeną wyłącznie (z niewielkimi wyjątkami) zawodowych prawników. Stoi to w sprzeczności z doświadczeniem i osiągnięciami, rozwijającego się w Polsce od połowy lat 90., poradnictwa obywatelskiego. Sam system, forsowany przez rząd, jest w ocenie przedstawicieli rady zagrożeniem dla działających na tym polu organizacji. Jest bardzo prawdopodobne, że jego funkcjonowanie pozbawi organizacje pozarządowe dostępu do środków finansowych, wykładanych dziś na ten cel przez administrację samorządową.

W opinii Miżejeskiego na obecnym etapie sprawa wydaje się przesądzona. Jednak będzie to z pewnością jedna z rekomendacji, którą otrzyma przyszła rada. Sprawy tej nie można odpuścić, ponieważ jest zbyt dużym zagrożeniem dla NGO-sów poradniczych.

Resort pracy dysponuje dobrymi argumentami, ponieważ był on liderem w projekcie systemowym, w którym badano poradnictwo, potrzeby obywateli w tym zakresie, przygotowywano standardy i rekomendacje. Krzysztof Balon twierdził, że porażka na tym polu to również dowód na słabość sektora, a siłą organizacji okazała się niewielka w konfrontacji z wpływem korporacji prawniczych.

Poza powyższą rekomendacją na spotkaniu sformułowano jeszcze inne zalecenia dla przyszłej rady. Postulowano m.in. żeby nie powtórzyła się wstydliwa historia z powołaniem nowej rady (to raczej postulat do Ministra Pracy niż do samej rady). Członkom i członkiniom zasiadającym w radzie przy ministrze zalecano gościnny udziału w pracach rad lokalnych. Takie spotkania mogą być forum wymiany informacji, dobrym przykładem dla rad lokalnych, inspiracją i nobilitacją tych ciał.

Nadchodząca rada powinna trzymać też rękę na pulsie w sprawie zlecania usług społecznych. Istnieją tu dwa zagrożenia. Opisał je Cezary Miżejewski. Pierwsze przejawia się w realizowaniu tych usług przez same samorządy, w ramach własnych struktur, bez otwierania się na podmioty zewnętrzne. To dość stara tendencja, jednak wciąż obecna w myśleniu lokalnych włodarzy. Odwrotne zagrożenie, równie szkodliwe, to komercjalizacja usług społecznych, czyli przekazywanie ich na zewnątrz, jednak wyłącznie w oparciu o kryterium najniższej ceny. W tym modelu realizują je podmioty komercyjne, działające wyłącznie dla zysku. Oba te trendy są szkodliwe z punktu widzenia organizacji, ale przede wszystkim złe dla adresatów tych usług. Zadaniem dla przyszłej rady będzie lobbing na tym polu i stworzenie dobrego klimatu dla oferty NGO-sów, w oparciu nie tylko o kryteria cenowe, ale również jakość i standardy.

Komitety monitorujące

Rada interesowała się również działaniem komitetów monitorujących programy operacyjne. Za jej kadencji komitety zaczęły stawać się ważnym uczestnikiem procedur przyznawania funduszy, a zadaniem rady było zapewnienie miejsca i znaczenia przedstawicieli NGO-sów w komitetach. Starano się wypracować modelowe zasady wyboru członków komitetów, interweniowano również w przypadku nieprawidłowości. Oczywiście największy wpływ miała rada na kształt komitetu sterująco-monitorującego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich. Komitet uzyskał bardzo mocną pozycję. W praktyce minister scedował znaczną część swoich uprawnień dotyczących funduszu na komitet, w którym większość członków to reprezentanci organizacji.

Dorobek rady w liczbach

Rada działała od czerwca 2012 r. do czerwca 2015 r. Podjęła 126 uchwał. Roczne budżety rady mieściły się w granicach 50-80 tys. zł (wydatki sięgały 70 tys.). Zgodnie z zapisami ustawy w pracach rady uczestniczyło dziesięciu przedstawicieli organizacji. Byli to: Krzysztof Balon (WRZOS), Tomasz Bilicki (Fundacja INNOPOLIS, od 14 sierpnia 2013 r.), Paweł Dębek (Dolnośląska Rada ds. Młodzieży), Michał Ludwikowski (Fundacja Rozwoju, do 2 października 2012 r.), Cezary Miżejewski (Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych) Ks. Robert Sitarek (Polska Rada Ekumeniczna), Małgorzata Sinica (Związek Harcerstwa Polskiego), Ks. Stanisław Słowik (Caritas Diecezji Kieleckiej), Teresa Tiszbierek (Związek Ochotniczych Straży Pożarnych), Łukasz Waszak (Sieć SPLOT) i Jan Jakub Wygnański (Fundacja Pracownia Badań i Innowacji Społecznych STOCZNIA).