Publicystyka - ngo.pl

Raport, opracowany przez Zespół Doradców Strategicznych Premiera RP, pod red. Michała Boniego, wymienia 10 najważniejszych wyzwań stojących przed naszym krajem. Oprócz wzrostu kapitału społecznego wyzwania dotyczą m.in. konkurencyjności, wydajności gospodarki, sytuacji demograficznej, spójności społecznej czy bezpieczeństwa klimatyczno-energetycznego.

Raport stwierdza, że obecna dziś w Polsce postać kapitału społecznego to kapitał przetrwania, będący dziedzictwem PRL, oparty przede wszystkim na umiejętności dostosowania się do okoliczności i sytuacji, a także kapitał adaptacyjności, pozwalający przetrwać okres transformacji, który polegał na umiejętności indywidualnego „radzenia sobie” i „wzięcia spraw w swoje ręce”. Te formy kapitału pozwoliły Polakom funkcjonować w PRL i poradzić sobie w czasie transformacji, jednak aby sprostać wyzwaniom stojącym dziś przed naszym krajem, musi się wytworzyć nowy rodzaj kapitału społecznego: kapitał rozwoju – konkurencyjności. Jest on niezbędny do skutecznego konkurowania polskiego społeczeństwa w globalnym świecie wiedzy i innowacji. Istniejący kapitał społeczny musi być, według autorów raportu, uzupełniony o wartości, które będą sprzyjać współpracy między ludźmi. Kapitał społeczny w Polsce należy do najniższych w Europie, co jak tłumaczą autorzy raportu wynika z uwarunkowań historycznych i kulturowych.

W raporcie przyjęto następujące wymiary kapitału społecznego:

– zaufanie społeczne (podstawowy element)

– poziom aktywności obywatelskiej

– struktura organizacji pozarządowych

– potencjał kulturowy i kreatywny

– postawy i wyznawane wartości

Polskie społeczeństwo charakteryzuje niski poziom zaufania wzajemnego ludzi. Trochę lepiej jest z zaufaniem do instytucji (największe zaufanie Polacy mają do organizacji pozarządowych jak PCK, Caritas czy WOŚP, najmniejsze do instytucji związanych z polityką jak Sejm, Senat, partie polityczne). Na zaufanie społeczne wpływa też poziom debaty publicznej, dziś będącej w Polsce w głębokim kryzysie. Słaby poziom debaty publicznej wynika m. in. ze słabości dziennikarstwa obywatelskiego, słabości elit oraz specyfiki współczesnych mediów, które podlegają procesowi tabloidyzacji. Dość słaby jest trzeci sektor – wzmocnienia wymaga jego struktura, stabilność, sytuacja finansowa. Polacy wykazują bardzo niską aktywność społeczną (niski poziom wolontariatu, niska frekwencja wyborcza), a także bardzo niski poziom dbania o dobro wspólne (np. minimalna troska o środowisko naturalne, przestrzeń publiczną) i rzadko, w porównaniu z innymi krajami, uczestniczą w kulturze.

Według badań World Values Survey Polska jest krajem, gdzie duże znaczenie mają wartości materialistyczne, związane z bezpieczeństwem fizycznym i ekonomicznym, a także tradycyjne wartości religijne. Tymczasem aby wzmocnić kapitał rozwoju istotne jest utrwalenie postaw postmaterialistycznych (kładących nacisk na samorealizację i swobodną realizację zainteresowań, zadowolenie z życia, jakość życia, łączących się z zainteresowaniem kwestiami takimi jak ochrona środowiska, prawa człowieka, uczestnictwo w życiu publicznym, emancypacja mniejszości społecznych). Jak piszą autorzy raportu, niskie znaczenie przypisywane wartościom postmaterialistycznym (np. swobodzie ekspresji) może przeszkadzać w innowacyjności i kreatywności, będącymi dziś ważnymi czynnikami rozwoju.

Wzmacniać kapitał społeczny może rozwój technologii cyfrowych (sprzyjają temu interaktywne formy komunikacji umożliwiające współpracę, budowanie i utrzymanie relacji społecznych, służą temu portale społecznościowe, fora internetowe, grupy samopomocowe i lokalne w internecie, zaangażowanie w produkcję dób niematerialnych, takich jak wiedza i kultura, czego przykładem jest wikipedia – encyklopedia tworzona przez internautów). Dzisiaj dorastająca młodzież to pokolenie cyfrowe, które korzystając z dostępnych technologii wzmacnia kapitał społeczny.

Rządowy raport zwraca uwagę na konieczność wzmacniania organizacji pozarządowych (chodzi o mechanizmy wsparcia, które zapewnią im większą stabilność finansową, ciągłość działania, a obywatelom ułatwią gromadzenie się wokół nich).

Aby zwiększyć kapitał społeczny w Polsce raport „Polska 2030” rekomenduje m.in.:

– edukację obywatelską od najmłodszych lat (zachęcanie do aktywności społecznej, współpracy, działania na rzecz wspólnego dobra)

– pełną realizację zasady subsydiarności zapisanej w Konstytucji (państwo nie może blokować lokalnych inicjatyw)

– wzmocnienie relacji samorząd- społeczeństwo (np. przez instytucje partnerstwa publiczno-społecznego), gdyż to samorządy potrafią najskuteczniej współpracować z organizacjami pozarządowymi realizując zadanie z zakresu edukacji, służby zdrowia, pomocy społecznej

– wzmocnienie roli konsultacji społecznych i obywatelskich na poziomie administracji centralnej i samorządowej (zagwarantowanie pełnej informacji publicznej)

– wzmocnienie trzeciego sektora poprzez opracowanie kompleksowej wieloletniej strategii wsparcia społeczeństwa obywatelskiego, a także nowej metody koordynowania wsparcia dla organizacji pozarządowych na poziomie centralnym i lokalnym, zaoferowanie wsparcia informacyjnego, doradczego, szkoleniowego dla samorządów w przygotowaniu programów współpracy z organizacjami.

Według autorów raportu poprawa poszczególnych elementów składowych kapitału społecznego jest kluczowa dla pozostałych wyzwań stojących przed Polską, opisanych w raporcie. I tak np. wzrost zaufania społecznego (wzajemnego wśród ludzi oraz ludzi do instytucji) jest konieczny dla osiągnięcia stabilnego wzrostu gospodarczego, sprawnego funkcjonowania państwa, likwidacji szarej strefy czy zwiększenie współpracy biznesu/przemysłu i nauki.