Publicystyka - ngo.pl

Raport wskazuje na systemowe słabości i nieskuteczność mechanizmów, które powinny chronić lasy cenne przyrodniczo i społecznie. Pomimo deklaracji politycznych, realizacja zobowiązań dotyczących trwałej ochrony i zrównoważenia funkcji lasów ważnych społecznie i cennych przyrodniczo jest blokowana lub neutralizowana. Raport koncentruje się na diagnozie rozbieżności między politykami publicznymi Ministerstwa Klimatu i Środowiska (MKiŚ) oraz UE a działaniami Lasów Państwowych (LP), systemowo nieprzychylnym proekologicznym i prospołecznym zmianom.

„Nasz raport obnaża fakty: deklaracje o ochronie najcenniejszych lasów nie przekładają się na praktykę. Zbyt często powtarza się trudny do zaakceptowania schemat: tam, gdzie liczymy na ochronę trwałego i stabilnego lasu, wkrótce widzimy zaplanowaną rębnię” – powiedział Adrian Grzegorz, prezes Fundacji Las Naturalny. „W naszej ocenie, ochrona lasów jest wyzwaniem, które wymaga politycznej woli oraz transparentnych procedur, a przede wszystkim: partnerstwa ze społeczeństwem i samorządami. Dlatego pracujemy już nad kolejnym raportem i zapraszamy do merytorycznego dialogu wszystkich, którzy są gotowi budować trwałą sieć ochrony leśnych ekosystemów.”

Ustalenia

• Brakuje skutecznej ochrony prawnej: lasy cenne przyrodniczo i ważne społecznie pozostają bez trwałej ochrony prawnej – pomimo tego, że powszechnie znana jest ich wartość. Moratorium na wycinkę lasów, ogłoszone przez MKiŚ 8 stycznia 2024 r., jest nietrwałe i może być cofnięte pod wpływem lobby drzewnego.
• LP odrzucają status starolasu* w oparciu o kryteria weryfikacji nieautoryzowane przez MKiŚ : LP wprowadzają dodatkowe kryteria, wykraczające poza zamknięty katalog wytycznych z Ogólnopolskiej Narady o Lasach/MKiŚ. (np. „rozpad drzewostanów”, „wcześniejsze pozyskanie drewna”). Prowadzi to do nieuprawnionego wykluczania cennych powierzchni z procesu identyfikacji starolasów.

Wnioski

• System ochrony lasów w Polsce nie zapewnia skutecznego wdrażania zobowiązań wynikających z polityk unijnych.
• Lasy cenne społecznie i ważne przyrodniczo, w tym starolasy, pozostają bez faktycznej ochrony prawnej - mimo rozpoznania ich wartości.
• Konflikt między funkcjami lasów: produkcyjnymi oraz ochronnymi (przyrodniczymi) i społecznymi, ma charakter strukturalny, nie incydentalny.
• Działania Lasów Państwowych, w tym sposób w jaki komunikują się z opinią publiczną, dewaluują działania władz państwowych, Unii Europejskiej oraz hamują procesy decyzyjne w MKiŚ.
• Społeczny mandat do współzarządzania lasami, wynikający z ustaleń Ogólnopolskiej Narady o Lasach, jest ignorowany.

Monitoring terenowy 9 grup obywatelskich wykazał konkretne przypadki degradacji w kluczowych lokalizacjach:

• Lasy aglomeracji krakowskiej: w 200-letnim Uroczysku, mimo preselekcji jako starolas zaplanowano rębnię do 95% powierzchni.
• Lasy aglomeracji poznańskiej: stwierdzono utratę potencjalnego starolasu – w 184-letnich Majestatycznych Dębach rębnia z 2024 r. usunęła 85-95% drzew.
• Puszcza Borecka: kompleksy 141-letniego Grądu Subborealnego** oraz 160-letniego Dębowego Gaju zostały odrzucone jako starolasy przez LP, mimo wysokich walorów i znikomych śladów gospodarki, na podstawie niezasadnych obaw o stabilność tych siedlisk.
• Puszcza Karpacka: W starodrzewie bukowym (120–160 lat) oraz jodłowym planowane są rębnie (ok. 20% drzew), co zagraża utracie ciągłości ekologicznej trwałego lasu.

Fundacja Las Naturalny przygotowała listę zaleceń, których wdrożenie może pomóc w faktycznej ochronie lasów.

Proponujemy:

1. Wprowadzenie definicji prawnej „starolasu” i objęcie tej kategorii ochroną ustawową.
2. Wzmocnienie ochrony obszarów objętych moratorium, np. poprzez rozporządzenie MKiŚ o wprowadzeniu nowej kategorii: „obszarów o krytycznym znaczeniu dla przetrwania przyrody”.
3. Utrzymanie moratorium na wycinki w lasach o wysokich wartościach przyrodniczych - do czasu ich pełnej weryfikacji jako starolasów.
4. Uwzględnienie w planach urządzenia lasu funkcji społecznej i pozaprodukcyjnej usług ekosystemowych lasów, jako nadrzędnych nad funkcjami gospodarczymi.
5. Zapewnienie niezależności Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska od Lasów Państwowych i innych grup nacisku
6. Ustanowienie mechanizmu społecznego nadzoru nad decyzjami gospodarczymi w lasach publicznych.
7. Przyspieszenie wdrażania rozporządzenia UE o odbudowie zasobów przyrodniczych.
8. Wzmocnienie roli samorządów - jako demokratycznie wybranych władz lokalnych – w procesie decyzyjnym dotyczącym lasów społecznych aglomeracyjnych.

W ocenie Fundacji, brak realizacji powyższych rekomendacji doprowadzi do utraty różnorodności biologicznej, pogorszenia stanu siedlisk, utraty pozaprodukcyjnych usług ekosystemowych oraz utrzymania konfliktów społecznych wokół gospodarki leśnej.

*starolasy - obszary lasów, które rozwinęły się w wyniku naturalnych procesów. Składają się z rodzimych gatunków drzew i wykazują cechy lasów pierwotnych, choć mogą zawierać ślady dawnej działalności człowieka. Wyróżniają się strukturą typową dla późnych faz rozwojowych drzewostanów, obecnością starych i okazałych drzew oraz dużą ilością martwego drewna, które powoli ulega naturalnemu rozpadowi.

**grąd - wielogatunkowy i wielowarstwowy las, rosnący na żyznych i wilgotnych glebach. Jego drzewostan tworzy głównie dąb, klon, grab i leszczyna. W północno-wschodniej Polsce występuje subborealna odmiana grądu, którą wyróżnia udział świerka pospolitego (Picea abies) w drzewostanie.

Raport 2 | Monitoring procesów ochrony lasów w Polsce | sierpień–wrzesień 2025 został przygotowany na potrzeby decydentów, samorządów, organów ochrony przyrody, zespołów społecznych oraz placówek oświatowych. Projekt jest wspierany przez Inicjatywę European Space Agency Network of Resources (https://eo4society.esa.int/network-of-resources/).

Pełny raport 2 (160 MB, PDF) dostępny jest pod linkiem: https://drive.google.com/file/d/1CSPjxZE4i9j7m8V5t1ne0bR3ygxBLY5e/view?usp=sharing

Dostępny jest również Raport 1 | Monitoring procesów ochrony lasów w Polsce | czerwiec–lipiec 2025 (110 MB, PDF): https://drive.google.com/file/d/1TLH2dzdLBVQCY7fVzNeALK33_h4E797l/view?usp=sharing

Fundacja Las Naturalny (Natural Forest Foundation) - organizacja pozarządowa, która od 2013 roku działa na rzecz ochrony przyrody i edukacji ekologicznej. W centrum jej uwagi są lasy - misją Fundacji jest włączanie społeczeństwa w zarządzanie i ochronę cennych obszarów leśnych.

www.fundacjalasnaturalny.pl (strona www w przebudowie)